تازارعىڭ كەلسە، تەاترعا بار
«تەاتر – سىمباتتى ونەردىڭ ىشىندەگى ەڭ زور ونەردىڭ ءبىرى» دەمەكشى، وسى سالادا تالانتىمەن تالايدى تامساندىرعان مەرۋەرت وماربەكوۆا اپايىمىز الپىس جاسقا تولدى. كيەلى ساحنادا ءتۇرلى وبرازداردى دۇنيەگە اكەلىپ، وزگەشە جان ءبىتىردى. ماسەلەن، ول «تۇلكى بيكەشتە» باستى كەيىپكەر –دەنيزانىڭ ءرولىن سومداۋ ارقىلى ەلگە ەتەنە تانىلدى. ول 30 جىلداي مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق اكادەميالىق دراما تەاترىندا ەڭبەك ەتتى. "ونەرىم – ءومىرىم" دەپ، ساحناعا جان-تانىمەن بەرىلگەن تالانتتى اكتريسامەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
–اڭگىمەمىزدى وزىڭىزدەن، ونەرگە كەلۋگە ىقپال جاساعان ءجايتتاردان باستاساق.
– كيەلى تۇركىستان جەرىندە دۇنيە ەسىگىن اشتىم. اكەمنىڭ جۇمىسىنا بايلانىستى جەزقازعان قالاسىنا قونىس اۋداردىق. 1979 جىلى 16 جاسىمدا تەاتر جانە كوركەمسۋرەت ينستيتۋتىنا وقۋعا تاپسىردىم. العاشىندا دراما جانرىنا تاپسىرامىن دەگەن ۇمىتپەن كەلگەنمىن، قابىلداۋ كوميسسياسىنا ءوز ونەرىمدى دە كورسەتتىم. مارقۇم شولپان جانداربەكوۆا اپايىمىز: «سەن قىز ءاندى دە ايتادى ەكەنسىڭ، ءبيدىڭ دە ءتۇبىن تۇسىرەسىڭ، ساعان كاۋكەن كەنجەتايەۆ اشىپ جاتقان مۋزىكالىق تەاتر ءارتيسى فاكۋلتەتىنە بارۋ كەرەك قوي»، – دەپ ءجون سىلتەدى. اۋىلداعىلارعا دراما اكتريساسى بولامىن دەپ ايتىپ قويعانمىن. اناشىم: «سەنى نيكۋليننىڭ وقۋىنا جىبەردىك پە؟» – دەپ ۇرىسىپ تا الدى. الايدا، باعىمدى سىناپ، وسى فاكۋلتەتكە قۇجاتىمدى تاپسىردىم. وقۋعا تۇسكەندەردىڭ كوبىسى دەرلىك مايتالمان انشىلەر – روزا رىمبايەۆا، مايرا ءىلياسوۆا، قۇدايبەرگەن بەكىش سىندى ارتىستەر بولاتىن. توبىمىزدا ەكى-اق ادام مەكتەپتەن كەيىن كەلگەن. سونىڭ ءبىرى مەن ەدىم، قاتارىمنىڭ الدى بولۋعا ۇمتىلدىم. ساباقتارىمدى دا قالدىرماي ورىنداپ ءجۇردىم. ۇستازىم راحيليام ماشۋروۆانىڭ بەرگەن ءبىلىمى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ازىق بولىپ كەلە جاتىر. كوپشىلىگىمىز ونەردىڭ باسپالداعىن سول كىسىدەن باستاعان ەدىك. ساعان ءبىلىم مەن تاجىريبەنى بەرەدى دە، سول بەرگەن ءبىلىمدى سەنەن الاتىن دا ەدى. ءبىر كەزدەرى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ اعامىز دا ساباق بەرگەن بولاتىن. ول كىسىدەن تالىم-تاربيەنى دە، بىلگەندەرىن دە بويىمىزعا سىڭىردىك. جالپى ايتقاندا، الدىمىزداعى ابىزدارىمىزدىڭ، ناقتىلاپ ايتسام، بيكەن ريموۆا، شولپان جانداربەكوۆا، جامال جارمۇحامەدوۆا، نۇرمۇقان ءجانتورين، ءانۋار مولدابەكوۆ اعالارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىن كورىپ وسكەندىكتەن، العا قاراي دامىماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.
–وقۋ بىتىرە سالا، بىردەن اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىنا جۇمىسقا ورنالاستىڭىز با؟
– ءتورت جىلدىق بىلىمنەن كەيىن سەمەيگە تاجىريبە جيناۋعا اتتاندىم. ءبىر جىل كولەمىندە سول جاقتاعى تەاتردا جۇمىس جاسادىم، باستى رولدەردى سومدادىم. تۇرمىس قۇردىم، جولداسىم الماتىلىق بولعاندىقتان، ارۋ قالاعا قايتا ورالدىم. ورتادا ءبىر جىل وتكەننەن سوڭ، الماتىداعى اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىنا كەلۋگە بەل بۋدىم. مۇندا مەنى قۇربىم روزا رىمبايەۆا كۇتىپ الدى. وزىمە ءسال سەنىڭكىرەمەي، قۇربىما تەاترعا الىپ بارۋعا ءوتىنىش جاسادىم. نە دەگەنمەن، تانىمال ءانشى عوي، ايتقانىنا بولا الىپ قالار دەگەن ءۇمىت بولدى. ەكەۋمىز تەاترعا كىردىك. ءازىربايجان مامبەتوۆ اعامىز وتىر ەكەن، جايلاپ ىڭعايىمىزدى بىلدىرە باستاعانىمىزدا، ول كىسى روزاعا قاراپ: «سەن ونەرگە بىرەۋ ارقىلى كەلدىڭ بە؟»، – دەپ سۇرادى. سوندا روزا تۇرىپ: «جوق، ءوزىم كەلدىم»،– دەپ جاۋاپ بەردى. ءازىربايجان اعامىز: «مەن دە ءوزىم كەلدىم، ەندەشە بۇل قىز نەگە ءوزى كەلمەيدى؟» – دەگەندە، روزا تۇرىپ: «مەرۋەرت وتە تالانتتى قىز، تالاي رولدەردى سومداعان، ونى مەن بىلگەنمەن، ءسىز بىلمەيسىز عوي»، – دەپ جاۋاپ بەردى. سوندا ءازىربايجان اعامىز تەاتردا قازىرشە ورىن جوق ەكەنىن، ءبىراق ازىرگە كەلىپ جۇرۋىمە بولاتىنىن ايتتى. ارادا التى اي ۋاقىت ءوتتى، تەاترعا كۇندە كەلۋىمدى توقتاتقان جوقپىن. ادەتتەگىدەي، كۇندەردىڭ بىرىندە ءازىربايجان اعامىز اياق استىنان: «قانە، ونەرىڭدى كورسەت!» – دەگەندە، ساسىپ قالدىم، بۇل مەنىڭ سوڭعى ءۇمىتىم سەكىلدى كورىندى. قولىمنان بار كەلگەنىن ايامادىم، ءاندى دە ايتتىم، ءبيدى دە بيلەدىم، مونولوگ تا وقىدىم. وسى ەڭبەگىمدى باعالاپ، اقىر سوڭىندا تەاترعا الدى.
–العاش قانداي رولدەردى سومدادىڭىز؟ قيىندىقتار تۋىنداعان كەزدەر بولدى ما؟
–كيەلى شاڭىراققا قابىلدانعاننان كەيىن قىزىقتى رولدەردى سومداي باستادىم. مىسالى: «تۇلكى بيكەشتە» دەنيزانىڭ، «ءبىزدىڭ كلاسستىڭ قىزدارىندا» شولپاننىڭ رولدەرىندە وينادىم. كەيىننەن بولات اتابايەۆتىڭ «ماحاببات – ماحاببات» سپەكتاكلىندە نەسىبەلىنى سومدادىم. ەستە قالعان قىزىق جاعداي – «تۇلكى بيكەش» سپەكتاكلىندە دەنيزا ءاندى كوپ ايتاتىن وبراز بولاتىن، مەن ءوز دايىندىعىمدى كورسەتۋ ءۇشىن جەتەكشىنى شاقىردىم. بۇل جەردە ءبىرىنشى انگە، ودان كەيىن اكتەرلىك شەبەرلىككە قارايتىن. ءاندى ورىنداپ شىقتىم، جەتەكشى قابىلدامادى، ەكىنشى رەت قايتا تاپسىردىم، تاعى دا قابىلدامادى، سودان نە كەرەك، جەتىنشى رەت دەگەندە ازەر قابىلدادى. بۇل مەنىڭ العاشقى رولدەرىم بولعاندىقتان، ەستەن كەتپەستەي بولىپ ەسىمدە قالدى. سودان كەيىن رەجيسسەر اۋباكىر راحيموۆتىڭ «بەس بويداققا ءبىر توي» سپەكتاكلىندە كۇيكەتايدى وينادىم.
كەيىننەن ومىرىمە ۇلكەن وزگەرىستەر ەنگىزگەن، باسقا جاعىمنان اشىلۋىما سەبەپشى بولعان تالانتتى رەجيسسەر بولات اتابايەۆ ەدى. ول كىسى وتە تالاپشىل، جاساندىلىقتى جەك كورەتىن ادام بولدى. سپەكتاكلدە ءرولدى سومداعاندا جاساندى داۋىستى ەمەس، جۇرەكتەن شىققانىن قالايتىن. تەاترعا كوپتەگەن جاڭالىقتار الىپ كەلدى. سونىڭ ءبىرى – باسقاشا ويلاۋدى دامىتۋ بولاتىن. ياعني بولماي تۇرعان شارۋانى 180 گرادۋسقا بۇرىپ، بولاتىن قىلىپ شىعاراتىن.
–تەاتردان بولەك، ەكران بەتىنەن دە ءسىزدىڭ اكتەرلىك ونەرىڭىزدى تاماشالاعان ەدىك، وسى جايلى قىسقاشا ايتا كەتسەڭىز.
－شىنىمەن دە، ءبىرشاما كينوعا دا ءتۇسىپ، ب ا ق سىناپ كوردىم. «پارىز» سەريالىنداعى اساننىڭ شەشەسىنىڭ ءرولىن سومداعانىمدا، كينودا تەاترعا قاراعاندا وزگەشەلىك بار ەكەنىن بايقادىم. اتاپ ايتساق، تەاتردا وبرازدى اشۋ ءۇشىن انمەن نە بيمەن، ىس-قيمىلمەن كورسەتۋگە بولادى. ال كينو سالاسى مۇلدە باسقا، 90 پايىزعا ەموسيا بولسا، قالعان 10 پايىزى ءتۇسىرىلىم مەن وڭدەۋ بولىپ تابىلادى. وسى جاعىنان ازداپ قيىندىقتار بولعانمەن، جالپى، جامان ەمەس، ول جاقتا دا ءساتتى ونەر كورسەتۋگە بولاتىنىنا كوزىمىز جەتتى.
–كورەرمەن قوشەمەتى كوڭىلىڭىزدەن شىعا ما؟ جاس بۋىن جايلى ويىڭىز قانداي؟
– مەنىڭ بايقاۋىمشا، سوڭعى جىلدارى كورەرمەندەر تاراپىنان تەاترعا دەگەن تالاپ كۇشەيىپ كەلە جاتقان سياقتى. اسىرەسە، جاستار جاعىنا باسىمدىق بەرۋى - كىسىنى قۋانتارلىق جاعداي. پاندەميا كەزىندە كورەرمەن سانى 50 پايىزدان اسپاي وتىرسا، پاندەميا باسىلىپ، شامالى ەركىندىك بەرىلگەننەن كەيىن زال لىق تولىپ وتىرعانىن كورگەن كەزدە جۇرەگىمىز زىرق ەتىپ، ۇيرەنىسە الماي قالعانىمىز بار. ونىمەن قوسا، تەاتردا جاس اكتەرلارعا دەگەن تالاپ پەن سۇرانىس ارتىپ كەلە جاتىر. ولارعا جاسالىپ وتىرعان جاعدايلار دا كىسى قۋانتارلىق. مىسالعا ايتساق، تاڭەرتەڭ بي ساباعى بولسا، تۇستەن كەيىن ۆوكال، اكروباتيكا سىندى قوسىمشالارمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. اراسىندا سول قوسىمشالارعا ءوزىم دە بارسام عوي دەپ ازىلدەپ قويامىن. وسىنىڭ ارقاسىندا قازىرگى جاستار شىڭدالىپ، قاي باعىت بولسا دا ءيىرىپ الىپ كەتەتىن بولعان. ءارتىس ادام سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى بولۋى كەرەك. نەگە دەسەڭىز، تەاتردا قاتىپ قالعان قاعيدا جوق، ءارتۇرلى رولدەردى سومداۋ قاجەت بولادى، وسىلاردىڭ بارىنە ءىشىڭ مەن سىرتىڭ بىردەي دايىن بولعاندا عانا ەش قيىندىقسىز بەرىلگەن بەينەنى جوعارى دەڭگەيدە ورىنداپ شىعۋعا بولادى. مىنە، وسىنى نەگىزگە الاتىن بولساق، قازىرگى جاس اكتەرلارىمىز وتە دارىندى جانە تالاپقا ساي، جوعارى دەڭگەيدە دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.
–ومىرىڭىزدە بولعان ەرەكشە جاعدايلارمەن بولىسە وتىرساڭىز.
–ونەردە تالانتىڭدى اشىپ كورسەتە الۋ ءۇشىن ارىپتەستەرىڭنىڭ ءرولى وتە ماڭىزدى ورىن الادى. جانىڭداعى ارىپتەسىڭمەن ۇندەسە ءبىلۋدى ونەردىڭ شىڭى دەپ تە ايتار ەدىم. قۇدايعا شۇكىر، مۇنداي ارىپتەستەر مەندە دە بولدى. بەكجان تۇرىس، داناگۇل تەمىرسۇلتانوۆا، دۋلىعا اقمولدا سىندى ارىپتەستەرىمنىڭ ارقاسىندا سپەكتاكلدى ءساتتى ورىنداپ، كورەرمەن قوشەمەتىنە بولەندىك. ءاسانالى اعامىزدىڭ «فارحات–شىرىن» سپەكتاكلىندە ويناعان كەزدە 7 اي دايىندىق بارىسىندا 15 كيلوگرامعا جۋىق سالماق تاستادىم. ءاسانالى اعامىزدىڭ تالابىنا ساي بولۋ ءۇشىن وتە ۇلكەن ەڭبەك كەرەك بولدى. شىنى كەرەك، سومداعان رولدەرىمنىڭ ىشىندە قاتتى ءبىر قينالعان بەينەم وسى مەحمەنە بانۋ بەينەسى بولدى. سەبەبى، بۇل بەينەدە تەك اكتەرلىك شەبەرلىك قانا ەمەس، داۋىس تا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ساحنانىڭ ارتقى جاعىندا وتىرعان كورەرمەنگە داۋسىمىزدى دۇرىس جەتكىزە الۋ ءۇشىن كوپ كۇش سالدىق. بۇل سپەكتاكلدىڭ قيىندىعى – ءوزىم ويناعان مەحمەنە بانۋ بەينەسى – پاتشانىڭ وبرازى، عاشىقتىق سەزىم، باۋىرعا دەگەن مەيىرىمدىلىك، ماحابباتقا دەگەن قىزعانىش، قيماستىق، تولقىنىس سىندى ەموسيالاردى ءوز بويىنا سىڭىرگەن ۇلكەن وبراز بولدى.
–ەندى وتباسىڭىز جايلى دا ايتا كەتسەڭىز.
–جالپى ايتقاندا، ءاربىر ورىنداپ شىققان وبرازىمنىڭ ءارقايسىسىنىڭ جەكە-جەكە وقيعالارى بار. ءبىراق وسىلاي ونەردە جۇرگەنىمدە، وتباسىما كوڭىل ءبولۋىم اسا وڭاي بولمادى. ءبىراق مەنى ءتۇسىنىپ، قولداپ كەلگەن وتباسىما، جولداسىما، بالاما راحمەتىمدى ايتامىن. جولداسىم قۇرىلىسشى-ينجەنەر، كوپ وقىعان، كوزى اشىق كىسى. ءارقاشان سپەكتاكلگە كەلىپ قولداۋ كورسەتىپ، قاتەلىكتەرىم بولسا، تالقىلىپ ايتىپ وتىرادى. بالام دا مەنى ءتۇسىنىپ، ءوز قولداۋىن ايامايدى. بالام دا ونەرگە جاقىن ءوستى، اراسىندا ارتىستەردىڭ بالالارىنا جانى اشيتىنىن ايتىپ وتىرادى. ەندى ونەر ادامى بولعاننان كەيىن ۇيدە بولساڭ دا، ساحناداعى وبرازدى ويلاپ وتىراسىڭ عوي. سونداي ساتتەردە بالا-شاعامىزعا تولىق كوڭىل بولە الماي قالدىم با دەپ ويلانىپ قالامىن.
–ءسوز سوڭىندا ءوز العىسىڭىزدى كىمگە بىلدىرەر ەدىڭىز؟
–«ءار جاستىڭ ادامعا بەرەر ءوز نەسىبەسى بار» دەمەكشى، ساحنادا جۇرگەنىمىزگە وتىز جىلدان استام ۋاقىت ءوتىپتى. جاسىمىز ەلۋگە تاياپ قالدى، ءبىراق ءالى دە بولسا ءوز زامانىمىزدا وزىمىزگە ءتان بەينەلەردى سومداپ كەلەمىز. وتكەندى ەسكە تۇسىرسەك، زامانىمىز قاس قاققانشا وتە شىققانداي كورىنەدى. باياعىدا بىزگە اقىل ايتاتىن اق سامايلى انالارىمىزدىڭ ورنىنا ءوزىمىز كەلىپ، جاس بۋىنعا ءوز تاجىريبەمىز بەن تاربيەمىزدى بەرىپ ءجۇرمىز. بۇل دا بولسا اللانىڭ بىزگە بەرگەن نىعمەتى بولار. وسى ۋاقىتقا دەيىن قولداپ، قوشەمەتتەپ كەلگەن وتباسىما، جاقىندارىما جانە كورەرمەندەرگە العىسىم شەكسىز!