اقشا ۇعىمىن قالاي تۇسىنەمىز؟!
اتاقتى سانگەر ءارى ءوز زامانىنىڭ اۋقاتتى ادامى كوكو شانەل: «مەن ادامداردى اقشانى ۇستاۋلارىنا قاراپ باعالايمىن. اقشا - ماقسات ەمەس، ول ادامنىڭ قاتەلەسكەن، قاتەلەسپەگەنىن بىلدىرەتىن دالەل»، - دەپتى. ءيا، مۇنى ەكى ماعىنادا دا ۇعىنۋعا بولادى. استارى تەرەڭ، ايتار ويى تىم اۋقىمدى.
ارىدەن قوزعايىق. اقشا، ءسوز جوق، ماگيالىق قاسيەتكە يە. ءتىپتى، ادام بالاسىن تانىماستاي وزگەرتە الاتىن تىلسىمدىعى بار. ونى جوققا دا شىعارۋ مۇمكىن ەمەس-تى. دالىرەك، جاقسى جاعىنان نەمەسە وسىعان قاراما-قارسى باعىتقا بۇرۋى دا ىقتيمال. بىزدەر ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان زاماناۋي قوعامدى اقشاسىز ەلەستەتۋ قيىن. بۇنىڭ دالەلى رەتىندە ەكونوميكالىق احۋالدى العا تارتا الامىز.
ەگەر دە اقشا بولماسا، كوپتەگەن ماماندىق جويىلار ەدى. سونىمەن قوسا، ورتا عاسىر، ودان ارگى ەستە جوق ەسكى زامانعا تاپ بولعانداي بولار ەدىك. ءقازىر وسى تەرميندى جوعالتۋ ەلەكتر جارىعىن شامعا الماستىرعانمەن تەڭ بولعانداي بولار ەدى.
تۇڭعىش مونەتا. بۇنى داڭقتى قولباسشى الەكساندر ماكەدونسكيي ەسىمىمەن بايلانىستىرادى. ول ءوزىنىڭ اتىنان مونەتا سوقتىرعان. وعان جانە ءوز ەسىمىن ويىپ جازدىرعان كورىنەدى. تۇركىشە اتاعاندا، ەسكەندىر پاتشاعا بۇل جايىندا اقىل-كەڭەس بەرگەن دانىشپان-ويشىل اريستوتەل بولعان دەسەدى. سول ۋاقىتتىڭ وزىندە مىنا شەتى افريكا، ارعىسى گرەكيا ايماعى قولدانىپتى.
ال مونەتالاردىڭ ەرەكشەلىگى شىدامدىلىعى مەن ۇزاق مەرزىمدىلىگىندە بولىپ تابىلادى. ونداعى سيمۆولدار قاي داۋىردە پايدالانىلعاندىعىنان سىر شەتەدى.
الەمدە جەر-جاھاندى جاۋلاۋعا تىرىسقان پاتشالار از بولمادى. سونىڭ ءبىرى - ءريمدى بيلەگەن يۋليي سەزار پاتشا. ول دا ءوزىنىڭ بەينەسىمەن مونەتا شىعارعان. ناق سول ەجەلگى داۋىردە وسىلاي جاساۋ ۇلىلىقتىڭ بەلگىسى سانالعان.
قاعاز اقشانىڭ باستاۋى. العاشقى قاعاز اقشا ەجەلگى قىتايدا پايدا بولعان. تاريحي دەرەكتەرگە قاراعاندا، ونى قىتايلىقتار جاساعان. بۇل ءونىم مونەتالارعا قاراعاندا ىڭعايلىراق بولعان دەسەدى. قۇندى قاعازدار 812 جىلى پايدا بولا باستادى. اتالعان جاڭالىق كوپەستەردىڭ ءىسىن جەڭىلدەتتى. بانكنوتتاردى شىعارعان «سۋن» پاتشالىعى بولاتىن. ولار ءۇشىن ءتيىمدىسى وسى بولدى. ويتكەنى، مونەتا شىعارىپ، وعان ءبىرشاما كۇش جۇمساۋدان گورى، جەڭىل ءارى ىڭعايلى ءتۇرىن پايدالانۋ وڭايعا سوقتى. وسىلايشا دامي بەردى.
زاماناۋي اقشا. اشىق دەرەككوزدەردە 1934-39 جىلدار اراسىندا شىققان كورىنەدى. وسى كۇنگى قولدانىستاعى بانكنوتتاردى امەريكا باسىپ شىعاردى. ءسويتىپ، ونى بارلىق جەردە قولدانىسقا ەنگىزدى. بۇل عاجايىپ ۋاقىت 1939 جىل ەدى.
ءتول ۆاليۋتا تاريحى. بارىمىزگە ايان، ءبىزدىڭ ۇلى دالامىزدا نەبىر تاريحي وقيعالار وتكەن. سوناۋ ساق، عۇن، تۇركى، بەرىسى التىن وردا، قازاق حاندىعى تۇسىندا تەڭگە سوقتىرعان. ايىرباسپەن قاتار اقشا دا قولدانىلعان. ارينە، ءوز داۋىرنە قاتىستى ءارتۇرلى سيپاتتا اتالعان. كەشەگى كەڭەس زامانىندا رۋبل ايماعىندا بولدىق. ونىڭ ءبارى تاريح قويناۋىنا كەتتى.
قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن العان تۇستا ءوزىنىڭ ءتول ۆاليۋتاسىن شىعارۋدى قولعا الدى. 1993 جىلى «تەڭگە» دەگەن تاريحي اتاۋمەن ءوز اقشامىزدى جاسادىق. مۇنىڭ تاريحى كوپكە ءمالىم. ءداپ سول شاقتا ۇلى دالادان شىققان ۇلى تۇلعالار كۋپيۋرالارعا بەينەلەندى. سودان بەرى بىرنەشە مارتە وزگەردى. ارلەندى. الەم بويىنشا «ەڭ ادەمى اقشا» دەگەن نوميناسيانى دا يەلەندى.
اقشاعا قاتىستى ىرىم-تىيىمدار. ەڭ قىزىعى مىنادا. ءبىزدىڭ تىرشىلىگىمىزگە اقشا وسىنشالىقتى ءسىڭىپ كەتكەنى سونشالىق – ىرىم-تيىمدار پايدا بولعانىنا كۋامىز. ماسەلەن، «تۇندە اقشا بەرۋگە بولمايدى» دەپ جاتادى. بۇل اقشامەن بىرگە ونىڭ قاسيەتى ياكي بايلىعى سول ادامعا كوشىپ كەتەدى دەگەندى ۇعىندىرادى. ساۋدا-ساتتىق سالاسىندا اقشامەن تاۋارلار مەن زاتتاردى سيپاپ (ىرىمداپ ۇرىپ) قويادى. مۇنىڭ سىرى قاراجات كوبەيىپ، تابىس ارتسىن دەگەندى بىلدىرەدى. قىسقاسى، وسىلاي جالعاسا بەرەدى.
سونداي-اق، تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى قارساڭىندا ۇلتتىق ناقىشتا بەزندىرىلگەن مونەتالاردىڭ اينالىمعا ەنەتىنى كوڭىل قۋانتادى.
توبىقتاي ءسوزدىڭ ءتۇيىنى. روبەرت كييوساكي «اقشانىڭ ق ۇلى بولۋعا دا، ءبيى بولۋعا دا بولادى» دەيدى. دۇنيە جۇزىنە تانىمال بيزنەسمەننىڭ ويىمەن تولىقتاي كەلىسۋگە نەگىز بار. جوعارىداعى پىكىرلەردى ءبىر ارناعا توعىستىرىپ، دارالاپ، سارالاعاندا، وسىعان سايادى. اقشانىڭ فيلوسوفياسىن ءتۇسىنۋ اركىمنىڭ وزىنە عانا ايان. باستىسى، ەڭبەك اق، تابىس ادال بولعاي! سوندا دىتتەگەن ماقساتقا ماڭدايى جارقىراپ جەتەرى انىق.