وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن كورنەكتى رەجيسسەر، قازاق كينوسى الىپتارى شوعىرىنىڭ شوقتىعى بيىك تۇلعاسى سەرىك جارمۇحامەدوۆ ومىردەن وزدى. قارالى حابارعا وراي الەۋمەتتىك جەلىدە كوڭىل بىلدىرگەن قاۋىم سەرىك اعانىڭ ەڭ باستى ءفيلمى «وتەلمەگەن پارىز» دەپ اتالعانىمەن، ول كىسى سۋرەتكەر رەتىندە تۋعان ەلى، قالىڭ كورەرمەنى الدىنداعى ءوزىنىڭ پارىزىن تولىعىمەن وتەپ كەتكەنىن باسا ايتتى.
كوزىقاراقتى جۇرت ايتسا-ايتقانداي، «وتەلمەگەن پارىز» – قازاق كينوسىنىڭ «التىن قورىنا» ۇلكەن ولجا بولىپ قوسىلعان ەڭ ءبىر ايتۋلى، تۇششىمدى تۋىندى بولدى. فيلم قوعامدى جايلاي باستاعان يمانسىزدىق، كورگەنسىزدىك كورىنىستەرىن اشكەرەلەي وتىرىپ، مورالدىق، ەتيكالىق ماسەلەنى كوتەردى، ادامگەرشىلىك پەن ار-ۇجداننان اتتاماۋعا ۇندەدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان الىستاۋ مەن ادەت-عۇرىپتى اياقاستى ەتۋدىڭ سالدارى اۋىر بولاتىنىن مەڭزەدى.
«وتەلمەگەن پارىزدىڭ» تاعى ءبىر كەرەمەتى – ول رەجيسسەرلەردىڭ اعا بۋىنىنىڭ كوپتەگەن مايتالماندارى دۇنيەدەن وزعان، ال كەيىنگى بۋىن ءالى قالىپتاسىپ ۇلگەرمەگەن ءولىارا شاقتا ومىرگە كەلدى. وسىلايشا، «تاقيالى پەرىشتە»، «قىز جىبەك»، «اتاماننىڭ اقىرى»، «مەنىڭ اتىم قوجا»، «گاۋھار تاس» سياقتى كورەرمەن كوزايىمىنا اينالعان فيلمدەردىڭ تولاسسىز لەگىنەن كەيىن ءبىراز ۋاقىتقا دامىلداپ قالعان قازاق كينوسى قايتادان ءدۇر سىلكىندى. بۇل جاعىنان العاندا، سول كەشەگى كينو شەبەرلەرىنىڭ كوزىن كورىپ، ونەگەسىن بويىنا سىڭىرگەن، ءتۇسىرىلىم الاڭىندا اسسيستەنت، ەكىنشى رەجيسسەر رەتىندە كوپشىلىگىمەن قاتار ءجۇرىپ تەر توككەن سەرىك جارمۇحامەدوۆ ەكى بۋىن اراسىنداعى التىن كوپىر بولدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
كوپشىلىك ىقىلاسىنان بولەك، كينو ماماندارىنان دا جوعارى باعا العانىنا قاراماستان، «وتەلمەگەن پارىز»، الايدا، ول كەزدە كەڭ كولەمدە ناسيحاتتالعان دا، دارىپتەلگەن دە جوق. تەك ءبىر جولى تاشكەنتتەگى كينوفەستيۆالدە كورسەتىلەدى. سول جولى الىس-جاقىننان كەلگەن تانىمال كينو ماماندارى ءفيلمدى قازاقستانعا كەلىپ تاعى ءبىر كورگىسى كەلسە كەرەك. ول جونىندە سەرىك اعانىڭ ءوزى ءبىر اڭگىمەسىندە: «قۋانىشىم قوينىما سىيماي دالاقتاپ: «ماعان زال بەرىڭىز، كي¬نومدى چەح، نەمىس، فرانسۋزدار كور¬گىسى كەلەدى» دەپ «قازاق¬فيلمگە» باردىم. ەكى ورىس ايەل: «سەن كىمسىڭ؟ ءبىز سەنى كينو ءتۇسىرتۋ ءۇشىن شاقىردىق، ءفيلمدى جارنا¬مالاۋ، پايدا تابۋ – ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز. شەتەل¬دىكتەرگە كورسەتەمىن دەسەڭ، پالەن¬باي اقشا تولە!» – دەدى. مەن سول كەزدە ءبىرىنشى رەت ءوزىمنىڭ قۇل ەكەنىمدى سەزىندىم. تۇسىرگەن كي¬نوم¬دى كورسەتە الماي، تاۋىم شا¬عىلىپ، جىگەرىم قۇم بولدى. اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ قا¬لا¬نىڭ شەتىنەن ءبىر كينوتەاتر تاۋىپ، قوناقتارعا «وتەلمەگەن پارىزدى» كورسەتتىك. نەمىستەر «ومىردەن الىن¬عان، ومىرلىك ماسەلەنى تاپ باسقان فيلم ەكەن» دەپ قاتتى ۇناتتى. «بىزدە وتەتىن باي¬قاۋعا كەل، «گران-پري بولماسا دا، ءى ورىن – «وتەلمەگەن پارىزدىكى!» دەدى. جارناماسىن، كوشىرمەسىن سۇراتتى. بىلمەستىك، اڭعالدىق، تارتىنشاقتىق بولدى ما، ءوز كي-نومدى ءوزىم ۇسىنا الماي، شاراسىز قالىپ قويدىم»، – دەپ ەسىنە العانى بار.
نەگىزى، قانشا ۇلكەن ءىس بىتىرسە دە قاراپايىم قالپىنان تانباۋ، ەڭبەگىن بۇلداماۋ، ءوز ىسىنە دەگەن ەرەكشە جاۋاپكەرشىلىك، اسقان ىجداھاتتىلىق – سەرىك اعاعا ءتان قاسيەت بولاتىن. ول كوركەم فيلم عانا ەمەس، كوپتەگەن دەرەكتى فيلمدەر دە ءتۇسىردى. «اي كەشىگىپ تۋادى» (سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ)، «ءۇش بايتەرەك» (ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت)، «ادەبيەت جۇلدىزى» (عابيت مۇسىرەپوۆ)، «قىراننىڭ قاناتىنان قۋات العان» (مۇقاعالي ماقاتايەۆ)، «جەز كيىك» (كاكىمبەك سالىقوۆ) كارتينالارىندا ۇلت رۋحانياتىندا ومىرشەڭ ءىز قالدىرعان تۇلعالار بولمىسىن جان-جاقتى اشۋعا تالپىنسا، «قارا تابان قاندى جول»، «ناۋرىز» فيلمدەرىندە تاريح تەرەڭىنە بويلاپ، ورنىقتى وي تولعايدى. ال سەرىك جارمۇحامەدوۆتىڭ جوعارىدا اتالعان، مۇقاعاليدىڭ جاندى بەينەسى تاسپالانعان جالعىز بەينەجازباسى كورسەتىلگەن ءفيلمى قۇندى تاريحي ماتەريال رەتىندە «التىن قورعا» ەنگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
كۇندەلىكتى ومىردە جايدارى مىنەزدى، اقجارقىن اعامىز جۇمىسقا قاتىستى ماسەلەدە وتە تالاپشىل دا ەدى. توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ دۋبلياجعا رەجيسسەرلىك ەتتى. ول كينو ءتۇسىرۋ جاعىنان «قازاقفيلم» ءسال تۇرالاپ، ەسەسىنە وتاندىق تەلەارنالار شەتەلدىك فيلمدەر مەن سەريالداردان كوز اشپاي قالعان كەز-تۇعىن. سونىڭ وزىندە، كورەرمەنگە قايتكەندە ساپالى دۇنيە ۇسىنۋعا بار كۇش-جىگەرىن سالعان سەرىك اعا، دۋبلياجدالاتىن فيلمدەردىڭ رەجيسسۋراسىنا عانا ەمەس، اۋدارماسى مەن دىبىستالۋىنا دا قاتتى كوڭىل ءبولدى. ول «اۋدارمادا انا ءتىلدىڭ اقساۋى – ۇلكەن تراگەديا» دەيتىن جانە ءتارجىمانىڭ كالكا ەمەس، بارىنشا قازاقى، جاتىق بولۋىن قاداعالايتىن. قارجىنى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا كەتىپ جاتقان كەلەڭسىزدىكتەرگە وراي: «ءقازىر ءبىر كينودا 20 ەر¬كەكتىڭ داۋسىن ءبىر-اق اكتەر، ءبۇ¬كىل قىز-قىرقىننىڭ ءسوزىن جالعىز اكتريسا وقيدى. كەڭەس ۋاقىتىندا فيلمدە 30 كەيىپكەر بولسا، دۋبلياجدا سونى 30 اكتەر دىبىستايتىن. تەحنيكانىڭ بۇگىنگىدەي دامىعان زامانىندا، تىم قۇرىعاندا، ءتورت نەمەسە التى اكتەر بولسا، جاپ-جاقسى دۋبلياج جاساۋعا بولار ەدى»، – دەپ قىنجىلاتىن.
ودان بولەك، سەرىك اعانىڭ سوزگە شەشەندىگى، شەجىرەشىلدىگى دە كەرەمەت ەدى. ونەر جولىنداعى كوزكورگەن اعالارى، ارىپتەستەرى، الدەبىر فيلمدەر، ولاردىڭ ءتۇسىرىلۋ بارىسى تۋرالى ادەمى ەستەلىكتەرى تەبىرەنتپەي قويمايتىن. بۇل جاعىنان العاندا، ول كىسى قازاق كينوسى التىن ءداۋىرىنىڭ كوزى ءتىرى كۋاسى، جاندى جىلناماسى ءتارىزدى دە ەدى. ءقادىرىن بىلدىك دەپ ايتا الامىز با؟.. ەندى، مىنە، سەرىك اعامەن بىرگە ءبۇتىن ءبىر ءداۋىر، تۇتاس ءبىر كەزەڭ كەلمەسكە كەتتى...
كورنەكتى تۇلعانىڭ سوڭعى ساپارى الدىندا بەرىلگەن قوناقاسىدا زامانداسى، ونەردە دە، ومىردە دە جاقسى سىيلاسقان ارىپتەسى ءاسانالى ءاشىموۆ ونىڭ ادالدىق، ادامگەرشىلىك، ازاماتتىق سياقتى جاقسى قاسيەتتەرىن باسا ايتىپ، ءومىرىنىڭ جارقىن ساتتەرىن ەسكە الدى. رەجيسسەر قاليلا وماروۆ الدىڭعى بۋىن اعالارىنىڭ ىشىندە سەرىك جارمۇحامەدوۆتى ەرەكشە قۇرمەت تۇتقانىن، ادامي تۇرعىدا ول كىسىدەن ۇيرەنگەنى كوپ ەكەنىن تىلگە تيەك ەتتى. ءالى دە تالاي جىلى ەستەلىكتەر ايتىلارى انىق. وكىنىشتىسى، جاقسىنىڭ ورنى تولمايدى. جاقسى ادام ەدى. جاقسى اعامىز ەدى. الدى – پەيىش، ارتى – كەنىش بولعاي!..