ەل اراسىندا ەكپەگە تۇبەگەيلى قارسى، ول تۋرالى تۇسىنىگى دە از جاندار ءالى دە بار. ال سول ۆاكسينانىڭ ادام بالاسىن تالاي دەرتتەن ساقتاپ قالاتىن كۇشكە يە ەكەندىگىنە نەگە ءمان بەرمەيمىز؟ وسى جانە وزگە دە ساۋالدارىمىزعا الماتىنىڭ №21 ەمحاناسىنىڭ پروفيلاكتيكا جانە الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق كومەك ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گاۋحار ماكۋەتوۆا جاۋاپ بەرەدى.
ۆاكسينا نە ءۇشىن قاجەت؟
– ۆاكسينالاۋدىڭ مىندەتى – بەلگىلى ءبىر يممۋنيتەتتى قالىپتاستىرۋ رەاكسياسىن باستاۋ، ياعني كەيىنىرەك اعزاعا ميكروب تۇسكەننەن كەيىن سول ميكروبقا قارسى يممۋندىق جادىنىڭ بولۋى. ميكروب ادام اعزاسىنا ەنگەننەن كەيىن انتيدەنەلەر پايدا بولادى، ول – اۋرۋ قوزدىرعىشىن جوياتىن بولشەكتەر. بۇل بولشەكتەردىڭ جەتكىلىكتى مولشەردە قالىپتاسۋى ءۇشىن ۋاقىت قاجەت – بۇل ادام اۋىرىپ جاتقان كەزەڭ. انتيدەنەلەر جەتكىلىكتى مولشەردە جينالعان كەزدە، ناۋقاس جازىلا باستايدى. ءار ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى، مىسالى، سىرتقى فاكتورلار، زياندى ادەتتەر، قوسالقى اۋرۋلار جانە ت.ب. اسەرىنەن اۋرۋ ءار ءتۇرلى اۋىرلىقتا وتەدى جانە اسقىنىپ، ءتىپت ولىمگە اكەلۋى مۇمكىن. ۆاكسيناسيا انتيدەنەلەردىڭ پايدا بولۋ ۋاقىتىن قىسقارتادى، وسىلايشا اسقىنۋلاردى بولدىرمايدى.
سونىمەن قاتار، ۆاكسينالاردىڭ وزدەرى اۋرۋ تۋدىرۋى مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى ولار تازارتىلعان جانە السىرەگەن.
ۇلتتىق ۆاكسينالاۋ كۇنتىزبەسى بويىنشا ەكپە نارەستە ءومىرىنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستالادى. نەلىكتەن ەرتە؟
– انتيدەنەلەر جۇكتىلىك كەزىندە انادان پلاسەنتا ارقىلى نارەستەنىڭ قانىنا ەنەدى. جانە ونداي انتيدەنەلەر اناسى اۋىرعان نەمەسە ۆاكسينا العان اۋرۋلاردان عانا بولادى. ءبىراق ولاردىڭ تيىمدىلىگى تومەن بولادى جانە تەز جوعالادى (ءۇش ايدان ءبىر جىلعا دەيىن). سوندىقتان جەكەلەگەن ينفەكسيالار كەزىندە بالا تۋعاننان كەيىن بىردەن ەگۋ كەرەك (ۆ گەپاتيتى مەن تۋبەركۋلەزگە قارسى). ويتكەنى نارەستە وسى ينفەكسيالارعا مۇلدەم قورعانسىز بولىپ تۋادى. باسقا جاعدايلاردا، مىسالى، تۋعاننان كەيىن 6-12 ايدان كەيىن قىزىلشاعا، قىزامىققا انتيدەنەلەردىڭ كونسەنتراسياسى تومەندەيدى. سوندىقتان بالانى 12 ايدان باستاپ قىزىلشاعا، قىزامىققا قارسى ەگۋ كەرەك. ۆاكسينالاۋ نەعۇرلىم ەرتە باستالسا، بالانىڭ جۇقپالى اۋرۋعا شالدىعۋ ىقتيمالدىعى سوعۇرلىم جوعارى بولادى جانە يممۋنيتەتتى دامىتۋعا ۋاقىتى بولادى.
باتىس ەلدەرى ۆاكسيناسيادان الدەقاشان باس تارتقان. سولاي ما؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق پروفيلاكتيكالىق ەگۋ كۇنتىزبەسى ددۇ ۇسىنىمدارىنا سايكەس كەلەدى، اۆستريا، يزرايل، بەلگيا، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، تۇركيا، جاپونيا سياقتى دامىعان ەلدەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ يممۋنداۋ كۇنتىزبەلەرىنە ۇقساس. تاجىريبە كورسەتكەندەي، ەلدىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى نەعۇرلىم جوعارى بولسا، ۆاكسينالاۋ جۇرگىزىلەتىن جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ ءتىزىمى سوعۇرلىم كەڭ بولادى. باتىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ پروفيلاكتيكالىق ەگۋ كۇنتىزبەلەرى ولاردا جەلشەشەككە، روتاۆيرۋستىق ينفەكسياعا جانە ادام پاپيللوماسى ۆيرۋسىنا قارسى قوسىمشا ۆاكسيناسيانىڭ بولۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. كەيبىر ەلدەرگە پروفيلاكتيكالىق ەگۋسىز كىرۋگە تىيىم سالادى. اقش، انگليا وقۋ ورىندارىندا وقۋ ءۇشىن بارلىق پروفيلاكتيكالىق ەگۋلەردىڭ بولۋى مىندەتتى. ساۋد ارابياسىنا كىرۋ ءۇشىن قاجىلارعا مەنينگوكوكك ينفەكسياسىنا قارسى ۆاكسيناسيا قاجەت، برازيليا، بوليۆيا، كولۋمبيا، كەنيا جانە افريكا كونتينەنتىنىڭ باسقا ەلدەرىنە سارى بەزگەككە قارسى ۆاكسيناسيا كەرەك. قازاقستان رەسپۋبليكاسى – حالىقتى ۆاكسيناسيالاۋ تولىعىمەن مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن جۇرگىزىلەتىن الەمدەگى ساناۋلى ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ.
نەلىكتەن كوپ اتا-انا ۆاكسينادان باس تارتادى؟
– وكىنىشكە وراي، رەسپۋبليكا بويىنشا جىل سايىن ءوز بالالارىن ەگۋدەن باس تارتاتىن اتا-انالاردىڭ سانى كوبەيۋدە، كوپ جاعدايدا ءدىني نانىم بويىنشا. الايدا بىردە-بىر رەسمي دىندە ەكپەگە تىيىم سالىنباعان.
كوپشىلىك حالىق مەديسينا سالاسىنداعى قول جەتكىزىلگەن جەتىستىكتەرگە بايلانىستى ينفەكسيالاردىڭ بۇرىنعى كەزەڭدەردە قانشالىقتى اۋىر بولعانىن ۇمىتا باستادى. ينفەكسيالار ءبىرجولا جويىلدى دەگەن پىكىر پايدا بولدى. ب ا ق پەن ينتەرنەتتە مەديسيناعا قاتىسى جوق انتيۆاكسەرلەر ۆاكسيناسيادان كەيىنگى اسقىنۋلار (اۋتيزم، سەرەبرالدى سال اۋرۋى) تۋرالى كوپتەگەن جاعىمسىز اقپاراتتار تاراتتى. بۇل اقپاراتتا ەشقانداي دالەل جوق. بارلىق ۇلى دارىگەرلەر، مەديسينا سالاسىنداعى عالىمدار بالالار مەن ەرەسەكتەردى ۆاكسينالاۋدى تالاپ ەتسە دە، ءبىراق قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن ءبىزدىڭ ازاماتتار مەديسينالىق ءبىلىمى جوق «ديۆان» سىنشىلارى مەن بلوگەرلەرگە كوبىرەك سەنەتىنى قىنجىلتادى.
مۇلدەم ەكپە سالدىرماساق نە بولادى؟
– جۇقپالى اۋرۋلار اياق استىنان بۇرق ەتىپ شىعا كەلۋى مۇمكىن. ونىڭ بولماۋىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. ونداي كەسەلدەر ءوز كەزەگىندە بالالار اراسىندا جۇقپالى اۋرۋلاردان بولاتىن مۇگەدەكتىك پەن ءولىم-جىتىمنىڭ ارتۋىنا اكەلەدى. ءتىپتى الىسقا بارۋدىڭ قاجەتى جوق، ءبىز 2023 جىلدىڭ سوڭىندا قىزىلشانىڭ ءورشۋىن بايقادىق جانە كەيىنگى 30 جىلدا قىزىلشا اۋرۋىنىڭ مۇنداي دەڭگەيى بايقالماعان بولاتىن.
بىلتىر ادام پاپيللوماسى ۆيرۋسىنا قارسى ەكپە ەنگىزىلدى. بۇل قانشالىقتى قاجەت بولدى؟
– ءيا، وتكەن جىلى اپۆ ۆاكسيناسى ۇلتتىق ەگۋ كۇنتىزبەسىنە ەنگىزىلدى. ەلىمىزدە ايەلدەردەگى ونكوپاتولوگيا قۇرىلىمىندا جاتىر موينى وبىرى ءسۇت بەزى قاتەرلى ىسىگىنەن كەيىن ەكىنشى ورىندا تۇر. ال ءولىم-جىتىم بويىنشا قاتەرلى ىسىك جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىنان كەيىن ەكىنشى ورىندا. بۇل كەسەل بۇكىل الەم بويىنشا ءوسىپ بارادى.
بىزدە جىل سايىن جاتىر موينى وبىرىنىڭ 1800-گە جۋىق جاڭا جاعدايى جانە وسى اۋرۋدان 600-گە جۋىق ءولىم تىركەلەدى. بۇگىنگى كۇنى اپۆ-نىڭ ارنايى ەمى جوق. ونىڭ الدىن الۋدىڭ جالعىز ءادىسى – ۆاكسينالاۋ. جاتىر موينى وبىرى – بۇل الدىن الۋعا بولاتىن جالعىز قاتەرلى ىسىك! ەرلەر ءۇشىن اپۆ ايەلدەرگە قاراعاندا اسا ءقاۋىپتى ەمەس.
جاپپاي ۆاكسينالاۋدىڭ نەگىزگى كونتينگەنتى – 11-14 جاس ارالىعىنداعى ءجاسوسپىرىم قىزدار. بۇل جاس قىزداردى جىنىستىق بەلسەندىلىك باستالعانعا دەيىن جاپپاي ۆاكسينالاۋ ماقساتىندا جانە ۆيرۋس ايەلدەردىڭ دەنەسىنە ەنگەنگە دەيىن اعزادا يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تاڭدالدى. سوندىقتان بۇل ەكپەدەن قورقۋدىڭ قاجەتى جوق جانە باس تارتپاعان ابزال. اۋىرماۋ – ءوز قولىمىزدا.