ۇستاز ەسىمى قاي ەلدە بولماسىن، ءاردايىم قۇرمەت پەن ءىلتيپاتقا لايىق تۇلعا. ۇرپاق تاربيەلەپ، ىلىم-بىلىمگە باۋلۋدا ءمۇعالىمنىڭ ارقالاعان جۇگى قاشان دا اۋىر. ويتكەنى ۇستازدار ەڭبەگى – قوعامنىڭ دامۋى مەن بولاشاعىنىڭ نەگىزى.
قازاقستاندا ۇستازدار كۇنى ۇزاق جىلدار بويى قازان ايىنىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبىسىندە اتالىپ كەلدى. 2023 جىلدان باستاپ ول دۇنيەجۇزىلىك مۇعالىمدەر كۇنىمەن ءبىر كۇنگە، ياعني، 5 قازانعا بەلگىلەندى.
ال باۋىرلاس ەل - تۇركيادا مۇعالىمدەر كۇنى 24 قاراشادا اتالىپ وتەدى. تۇركيا تۋرالى ءسوز قوزعاۋىمىز تەگىن ەمەس. Aqshamnews.kz رەداكسياسى شەتەلدە تۇراتىن قازاقتار سەرياسىن جالعاستىرادى. بۇل جولعى كەيىپكەرىمىز تۇركيادا تۇراتىن وتانداسىمىز - پەريزات ەرتايەۆا. ول ءومىرىن ۇستازدىق ەتۋ جولىنا ارناعان جان. قىزىلوردانىڭ شيەلى اۋدانىنىڭ تۋماسى قازىرگى تاڭدا تۇركيانىڭ نيگدە ومەر حاليسدەمير ۋنيۆەرسيتەتى، قازىرگى تۇركى تىلدەرى جانە ادەبيەتتەرى كافەدراسىنىڭ PhD دوكتورى. بۇل كافەدرا بارلىق تۇركى تىلدەرىن وقىتادى، تۇركولوگ ماماندار دايىندايدى. پەريزات بولسا، شەتەلدىكتەرگە ياعني تۇرىك ازاماتتارىنا قازاق ءتىلىن ۇيرەتەدى.
قازاقستان مەن تۇركيانىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ەرەكشەلىكتەر
پەريزات قۇربانبەك قىزى 2007 جىلدان بەرى جوعارعى وقۋ ورنىندا ساباق بەرىپ كەلەدى. تۇركياداعى مەكتەپ جۇيەسى دە وعان جاقسى تانىس، ويتكەنى ەگىز ۇلى مەن قىزى 10-سىنىپتا وقيدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان مەن تۇركياداعى ءبىلىم جۇيەسى ۇقساس. دەگەنمەن، ءبىرقاتار قۇرىلىمدىق، ادىستەمەلىك جانە مادەني ەرەكشەلىكتەر دە جوق ەمەس. ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي 11 جىل بويى ءبىر مەكتەپتە ءبىلىم الۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، تۇركيادا ءبىلىم بەرۋ قۇرىلىمى كەلەسىدەي بولىپ بولىنەدى:
- مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم
- باستاۋىش مەكتەپ (1–4 سىنىپ)
- ورتا ءبىلىم (5–12 سىنىپ). ال ول كەلەسىدەي جىكتەلەدى:
باستاۋىش (4 جىل)
ورتا (4 جىل)
ليسەي (4 جىل). سوندا تۇرىكتەردە جالپى 12 جىلدىق ءبىلىم مىندەتتى.
جوعارى ءبىلىم:
- باكالاۆريات – 4 جىل
- ماگيستراتۋرا – 2 جىل
- دوكتورانتۋرا – 4–6 جىل
قازاقستاندا وقۋ جىلى 1 قىركۇيەكتە باستالسا، تۇركيادا مەكتەپتەر جۇمىستارىن 15 قىركۇيەككە تامان باستايدى. سايكەسىنشە، وقۋ جىلى ماۋىم ايىنىڭ ورتاسىنا تامان اياقتالادى. بىزدە وقۋ توقساندارى جىل ماۋسىمدارى سياقتى ءتورت رەت اۋىسسا، تۇرىك وقۋشىلارى ستۋدەنتتەر سياقتى ەكى سەمەستر وقيدى ەكەن. ارالىق باقىلاۋ جۇمىستارى كەزىندە كۇز بەن كوكتەمدە ءبىر اپتالىق دەمالىستارى تاعى بار ەكەن.
ءمۇعالىمنىڭ مارتەبەسى مەن قوعامداعى ورنى
تۇركيادا ۇستاز – تەك ءبىلىم بەرۋشى ەمەس، ۇلتتىڭ رۋحاني تاربيەشىسى، قوعامداعى بەدەلدى تۇلعا. تۇرىك مادەنيەتىندە "ۇستاز — اكەدەن دە جوعارى" دەگەن تۇسىنىك بار. بۇل – مۇعالىمگە دەگەن قۇرمەتتىڭ، سەنىمنىڭ ايعاعى.
2022 جىلى تۇركيادا "مۇعالىمدىك ماماندىق تۋرالى" ارنايى زاڭ قابىلداندى. بۇل زاڭ ءمۇعالىم مارتەبەسىن كوتەرۋگە باعىتتالعان جانە كەلەسى كاسىبي ساتىلاردى بەكىتتى:
- كانديدات ءمۇعالىم (aday öğretmen)
- ءمۇعالىم (öğretmen)
- مامان ءمۇعالىم (uzman öğretmen)
- باس ءمۇعالىم (başöğretmen)
ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي دەڭگەيى وسكەن سايىن، جالاقىسى مەن الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەرى دە ارتادى. جوعارى وقۋ ورىندارىندا دا وقىتۋشىلاردىڭ مارتەبەسى جوعارى، جۇكتەمەلەرى شامادان تىس ەمەس جانە اكىمشىلىك-شارۋاشىلىق جۇمىستارعا كوپ ارالاسپايدى.
ايتا كەتەيىك، ءبىزدىڭ ەلدە دە مۇنداي زاڭ بار. 2019 جىلى 27 جەلتوقساندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭعا قول قويعان ەدى.
تۇركيادا جوعارى وقۋ ورىندارىندا اكادەميالىق ەركىندىك دەڭگەيى جوعارى. ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ەركىن، اشىق ديالوگ ورناعان. ستۋدەنتتەر ويىن ەركىن جەتكىزىپ، پىكىر ءبىلدىرۋ مۇمكىندىگىنە يە. سونىمەن قاتار، وقىتۋشىلارعا عىلىممەن اينالىسۋعا كەڭ مۇمكىندىك بەرىلگەن، قاعازباستىلىق جوقتىڭ قاسى. ەڭبەك ەتۋ مادەنيەتى "ۇيات" پەن "ۇستازدىق جاۋاپكەرشىلىككە" نەگىزدەلگەن. بۇل ءوز كەزەگىندە جۇيەنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى.
تۇرىك اعايىندار "Öğretmenler، yeni nesil sizin eseriniz olacaktır" "ۇستازدار، جاڭا ۇرپاق — سىزدەردىڭ ەڭبەكتەرىڭىزدىڭ جەمىسى بولماق دەگەن ءسوزدى مۇعالىمدەردىڭ باستى ۇرانى رەتىندە ءجيى قولدانادى ەكەن. بۇل ەلدەگى ۇستازدار كۇنى تۇركيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولعان مۇستافا كەمال اتاتۇرىكپەن بايلانىستى. 1928 جىلى 24 قاراشادا اتاتۇرىك جاڭا تۇرىك ءالىپبيىن ەنگىزىپ، ۇستازدىق قىزمەت اتقارعان.
ۇرپاق تاربيەلەۋ – كەز كەلگەن ۇلتتىڭ بولاشاعىنا سالىنعان التىن كوپىر. بۇل كوپىردى تۇرعىزاتىن – ۇستازدار. تۇركيادا ءجۇرىپ قازاق ءتىلىن وقىتىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ ءورىسىن كەڭەيتىپ جۇرگەن پەريزات ەرتايەۆا – سونداي جاننىڭ ءبىرى.
ۇستازدارعا دەگەن قۇرمەت – تەك ءبىر كۇنگى ەمەس، ءار كۇنگى ريزاشىلىقپەن ولشەنۋى ءتيىس. قازاقستان مەن تۇركياداعى ءبىلىم جۇيەلەرىنىڭ ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىقتارى كوپ بولعانىمەن، ەكى ەلدە دە ۇستازعا ارتىلعان سەنىم بيىك.
ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ شامشىراعى بولعان مۇعالىمدەردىڭ ەڭبەگى ەشقاشان ەلەۋسىز قالماۋى كەرەك. مۇعالىمدەر كۇنى قۇتتى بولسىن!