Qazir dúken sórelerinde qaptaǵan tátti sýsyndar kózdiń jaýyn alady. Ásirese, qazirgideı aptap ystyqta salqyn ári tátti sýsyn shóldi qandyryp, sergektik syılaıtyndaı kórinedi. Iá, áseri sondaı kóringenmen, tátti ári gazdalǵan sýsyndardy jıi tutyný ýaqyt óte kele densaýlyqqa keri áserin bermeı qoımaıdy, deıdi mamandar.
Sýret: shutterstock.com
Endokrınolog Gúljan Amanbaı gazdalǵan tátti sýsyndardyń aǵzaǵa zıany týraly birneshe jyldan beri dabyl qaǵyp keledi. Alaıda bul eskertýge qulaq asatyndar sany az. Biraq bir stakan tátti sýsyn densaýlyqqa qandaı qaýip ákeletinin biri bilse, biri bile bermeıdi.
Qant soqqysynyń sońy soraqy bolýy múmkin
Máselen, bir ǵana banka (330 ml) Coca-Cola quramynda 35 g-ǵa deıin qant bolady. Bul – adamnyń kúndelikti tutynýy tıis mólsherinen áldeqaıda kóp. Mundaı sýsyndardy kúndelikti ishýdiń saldary kelesideı tizimdegideı keri áserge jetkizýi múmkin:
- Semizdik
- Insýlınge tózimdilik jáne İİ tıptegi qant dıabeti
- Tis emaliniń buzylýy
- Asqazan-ishek jolynyń buzylystary
Jasyryn qaýipter: fosfor qyshqyly men kofeın
Tátti sýsyndarda fosfor qyshqyly men kofeın de bar. Fosfor qyshqyly aǵzadan kálsıdi «shaıý» arqyly súıek tinin álsiretip, osteoporoz qaýpin arttyrady. Al kofeın – táýeldilik týdyratyn, júıke júıesin qozdyryp, uıqysyzdyqqa soqtyratyn zat.
«Siz Coca-Cola iship otyrmyn dep oılaısyz, shyn máninde, siz aǵzańyzdy kún saıyn qyshqylǵa malyp, ony totyqtyryp jatyrsyz», – deıdi dáriger.
Sýsyndaǵy pH deńgeıi sirke sýynan kem túspeıdi
Tátti gazdalǵan sýsyndardyń rN deńgeıi shamamen 2.5. Bul degenimiz – sirke sýymen bara-bar kórsetkish. Mundaı qyshqyldylyq:
Asqazannyń shyryshty qabatyn titirkendiredi, gastrıt pen asqazan jarasynyń qaýpin kúsheıtedi, aǵzany totyqtyryp, otteginiń tasymalyn tejeıdi
Dárigerdiń aıtýynsha, dál osy sebepten teri qurǵaýy, shashtyń erte aǵarýy, tistiń úgitilýi, erte qartaıý jáne sozylmaly aýrýlardyń damýy oryn alady.
Jınaqtyq áser – keıin kesh bolmaýy úshin
«Adam 13 jasynan bastap, qandaı ómir saltyn qalyptastyrady, 25-30 jasynda sonyń nátıjesin kóredi. Kez kelgen nársede jınaqtyq áseri bolady, óazir qalyptastyrǵan ádettiń keıin áseri bolmaı qoımaıdy nemese ne ekseń, sony orasyń», – deıdi Gúljan Amanbaı.
Demek, mamannyń paıymynsha, tátti sýsyn ishýdi erte bastaǵan jáne ony únemi tutynǵan adamda 10-15 jyldan keıin ınsýlt, ınfarkt, dıabet, artrıt, Alsgeımer aýrýlary týyndaýy múmkin.
«Bir stakan tátti sýsyn sizdiń magnıı, kálsı sekildi paıdaly elementterińizdi jaǵyp jiberedi. B toby dárýmenderiniń taýsylýyna alyp keledi. Al bul – tikeleı jasýshanyń ottegimen qorektenýin tejeıtin faktor. Ottegi jetispese, aýrý aǵzada uıa salady», – deıdi dáriger.
Qaýip tek qantta emes
Tátti sýsyndardaǵy kómirqyshqyl gazy da aǵzaǵa zıandy. Ol:
- İshtiń kebýine
- Asqazan-ishek jolynda qysymnyń artýyna
- İsh qatý nemese ish ótýmen baılanysty máselelerge soqtyrady.
Amerıkalyq ǵalymdar sońǵy 30 jylda balalar men jasóspirimder arasynda tátti gazdy sýsyndardy tutyný 23%-ǵa artqanyn aıtady. Bul – semizdiktiń de artýyna sebepshi basty faktorlardyń biri.
Dáriger Gúljan Amanbaıqyzynyń boljamynsha, eger jaǵdaı ózgermese, aldaǵy 3-4 jylda balalar endokrınologyna uzyn-sonar kezek paıda bolmasyna kepildik joq.
Sýdyń ornyn basa almaıdy
Kópshilik tátti sýsyndy aýyz sýdyń ornyna ishedi. Alaıda bul aǵzany sýsyndanyp jatqandaı kórsetip, shyn máninde sýsyzdanýǵa ákeledi. Dárigerdiń sózimen aıtsaq, bul – «qansha ishseń de, shóldiń qanbaýy».
Ne isteý kerek?
- Aýyzsý nemese mıneraldy sý ishýdi daǵdyǵa aınaldyrý
- Tátti sýsyndardan birtindep bas tartý
- Bala jastan paıdaly ádetterge baýlý
- Gazdalǵan sýsyndardyń aǵzaǵa tıgizer keri áserin bilý
«Tátti sýsyn – adamzattyń qas jaýy. Odan bas tartý – eń qarapaıym, biraq eń mańyzdy qadam», – deıdi dáriger.