Tárbıesiz berilgen bilim – adamzat­tyń qas jaýy

– Aıagúl Tóreqyzy, siz uzaq jyldar boıy jas urpaq tárbıesimen aınalys­tyńyz. Osy joly Quryltaıda kó­terilgen urpaq tárbıesine qatysty Memleket basshysynyń bastamasyn qalaı qabyldadyńyz?

– Iá, qazirgi tańda biz birtindep bar­lyq salada aýqymdy reformalar men naqty ózgeristerdi júzege asyryp jatyr­myz. Onyń bári halyqtyń tilegi men za­mannyń talabyna saı jasalyp jatyr. Bul jerdegi túpki maqsat – barlyǵyn óz­gertý emes, eń bastysy – atqarylyp jat­qan sharýany ońtaılandyryp, onyń tıimdiligin arttyrý.

Byltyr QR Oqý-aǵartý mınıstrligi ta­rapynan «Jalpy orta bilim berýdiń mem­lekettik mindetti standarty» jáne «Birtu­tas tárbıe baǵdarlamasy» jarıalandy. Bunyń ózi kópten kútken qujattar edi. Jańa standart pen tárbıe baǵdarlamasy­nyń jalpy ulttyq qundylyqtar men mem­lekettik talaptarǵa negizdelgeni ańǵaryl­dy. Baǵdarlamada «Ulaǵatty urpaq ulttyń sapasyn quraıdy. Elimizdiń órkendep da­mýy úshin halqyn súıetin, memleket múd­desin joǵary ustaıtyn bilimdi de adal urpaq tárbıeleý asa ózekti másele» dep kórsetildi.

Memleket basshysy Ulttyq quryltaı­da sóılegen sózinde: «Byltyr mektepter­de «Birtutas tárbıe» baǵdarlamasy qolǵa alyndy. Baǵdarlamany qabyldaý – istiń basy ǵana. Endi jańarǵan qujatty elimiz­degi barlyq memlekettik bilim oshaǵyna engizý kerek. Ony aldaǵy ýaqytta jeke­menshik mektepter de basshylyqqa alýǵa tıis. Sebebi, tárbıe jumysy balalardy túgel qamtýy qajet. Sonda ǵana bul basta­ma jalpyulttyq aýqymǵa ıe bolady. Jobanyń túpki maqsaty – otanshyl, bilimdi, jasampaz urpaq tárbıeleý. Mu­nyń bári – adal azamatqa tán qasıetter. Quryltaı músheleri aldaǵy ýaqytta osy baǵdarlamany «Adal azamat» dep ataýdy usynyp otyr. Men bul usynyspen tolyq kelisemin» degen edi.

Iá, Memleket basshysynyń sózi óte oryndy. Óıtkeni, atalǵan baǵdarlamada oqýshy boıynda, negizinen, alty qundy­lyq qalyptastyrý kózdelgen. Máselen, táýelsizdik pen patrıotızm, ádildik pen jaýapkershilik, zań men tártip, eńbekqor­lyq jáne kásipqoılyq, jańashyldyq pen jasampazdyq. Bular mekteptegi tárbıe jumystarynyń negizi jáne nátıjeleri retinde usynylyp otyr. Árıne, baǵdarla­ma ıdeıalarynyń júzege asýynda ulttyq qundylyqtardyń orny erekshe. Mundaǵy ulttyq uǵymnyń aýqymy keńeıtilip, qazaq halqymen birge respýblıkamyzdy óz Ota­nym dep sanaıtyn ózge ult ókilderine de tán, ortaq qundylyqtar retinde usynyla­dy. Sondyqtan da ol «Birtutas tárbıe baǵdarlamasy» dep aıdarlanǵan. Bul Qazaqstan halqyn bir ortaq ıdeıaǵa, bir ortaq múddege uıystyrý jalpyǵa ortaq maqsatymyz ekenin oqýshylar sanasyna sińirýdi kózdeıdi.

– Aıtyńyzshy, osy baǵdarlamany júzege asyrýdyń mańyzdylyǵy nede?

– Jasyratyny joq, XXI ǵasyrda áleý­mettik jeliler arqyly jyldam taralyp jatqan túrli teris sýbmádenıetterdiń jastardyń tárbıesi men minez-qulqyna keri yqpaly artyp tur. Osy jaǵdaıdyń aldyn alý úshin mekteptegi tárbıe men bilimniń sapasy men qýattylyǵyn kúsheıtý qajet ekeni anyq baıqalady. Sondyqtan jańa standart pen «Birtutas tárbıe baǵ­darlamasynyń» úlken ózektilikten týyn­daǵany ańǵarylady. Mine, osy maqsatta Qasym-Jomart Toqaev qoǵamda jas urpaq tárbıesin júıeli túrde júzege asyrýdy mindettep otyr. Buǵan qosa, «Oqýshylar­dy bilimpazdyqqa, otanshyldyqqa, eńbek­qorlyqqa baýlý qajet. Árıne, qazirgi za­manda bul ońaı shart emes» dep oryndy eskertti.

Jalpy, oqytýdan kútiletin negizgi nátı­jeler oqýshylardyń bilim mazmunyn meńgere otyryp, tulǵalyq qasıetteriniń qalyptasýy túziletin bolady. Tulǵalyq qasıetterdiń jıyny túıindi quzyrettilik­ter retinde sıpattalady. Bul rette olar tulǵanyń qoǵamǵa tabysty beıimdelýine qajetti quzyrettilikter bolyp sanalady. Ulttyq sana-sezimniń qalyptasýy óris alyp, ulttyq qundylyqtardyń bazasy túziledi. Sondaı-aq, «Birtutas tárbıe» sa­laýatty ómir saltyna baýlýǵa kórkemdik- estetıkalyq, fızıkalyq jáne áleýmettik tulǵalyq qabiletterin damytýǵa, áleýmet­tendirýge, eńbekqorlyqqa daǵdylandy­rýǵa, adamgershilik qasıetterin qalyptas­tyrýǵa baǵyttalady.

Al bul bilim berý úrdisin tulǵaǵa ba­ǵyttaý jolymen júzege asady. Sonymen qatar, ómir qaýipsizdiginiń negizderin meń­gerý mindetti bolyp sanalady. «Jalpyǵa mindetti bilim standartynda» «Birtutas tárbıe» berýde kútiletin nátıjeler tó­mendegideı aıqyndalady. «Elimizdiń salt-dástúrleri men qundylyqtaryna qurmet kórsete otyryp, óziniń mádenı jáne aza­mattyq biregeıligin túsinedi. Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq múddelerine qyzmet etýge daıyn ekendigin kórsetedi. Eldiń etno-mádenı ártúrliligin eskere otyryp, ózara yntymaqtastyq, syılas­tyq qarym-qatynas pen ózara kómek ja­saý daǵdylaryn kórsetedi. Olar qaǵıda­lardy, zańdardy jáne qoǵamdyq tártipti biledi jáne saqtaıdy», – dep aıqyndal­ǵan.

– Osy arada baǵdarlamany júzege asyrý boıynsha óz usynystaryńyzdy ortaǵa sala ketseńiz?

– Tárbıeniń birtutastyq mazmuny oqy­týdaǵy ártúrli formattarda, sabaqtan tys is-sharalarda, tárbıe saǵattarynda júze­ge asyrylady, olar kesteler, syzbalar, tizbeler, grafıkter arqyly kórsetilgen. Bular baıandaý arqyly, emes, ataýly sóı­lemder, jınaqtyq ataýlar stılinde berilgen. Olardy túsiný jáne túısiný, analız-sıntez júıesinde tutastyqta pa­ıymdaý birshama kúrdelilikter týdyraty­ny aıqyn. Sondyqtan jańa tárbıe baǵ­darlamasyn qoldaný boıynsha birshama usynystar usynǵym keledi:

«Birtutas tárbıe baǵdarlamasynyń» berilý stıli logıkalyq júıelilikpen emes, elektrondyq qabyldaýǵa laıyqtap usy­nylǵandyqtan, muǵalimderdiń tutastyqta qabyldaýyn jeńildetý úshin dástúrli ki­tapsha túrinde taratylsa deımin:

– Atalǵan baǵdarlama oqýshylardyń jas erekshelikterine laıyqtap bastaýysh, negizgi jáne orta býyndar boıynsha baıan­dalsa realdyǵy artar edi;

– Atalǵan baǵdarlamanyń mazmuny boıynsha muǵalimderge arnalǵan ádiste­melik quraldar daıyndalsa, oryndalýy sapaly bolar edi;

– Atalǵan baǵdarlama mazmuny bo­ıynsha mekteptiń ishki býyndaryna qaraı hrestomatıalar, qosymsha materıaldar jazylsa, synyp jetekshileri, jalpy mu­ǵalimder tárbıe saǵatyna daıyndalýǵa ýaqyt únemder edi jáne ony sapaly da­ıyndar edi.

Qoryta aıtar bolsaq, zamanaýı «Birtutas tárbıe baǵdarlamasyn» zerde­leý jáne sapaly túrde júzege asyrý úshin hrestomatıalyq materıaldar daıyndalý kerektigin aıtqym keledi.

– Oı-pikirińizdi bóliskenińizge rah­met!

Suhbattasqan Raıa ESKENDİR.