Kadastr derekteri ýákiletti organdarǵa ǵana emes, tabıǵat áýesqoılaryna da paıdaly bolýy múmkin.
Janýarlar dúnıesine áser etýi múmkin basqarý jáne ekonomıkalyq sheshimder qabyldaý úshin faýna obektileriniń ózekti jaǵdaıy týraly aqparat qajet. Bul týraly Almatynyń Óńirlik komýnıkasıalar qyzmeti alańynda QR Zoologıa ınstıtýty bas dırektorynyń ǵylymı máseleler jónindegi orynbasary Marına Chırıkova aıtyp berdi, dep habarlaıdy almaty-akshamy.kz.
«Janýarlar áleminiń kadastry belgili bir aýmaqta janýarlardyń qansha túri ómir súretinin, olar keń taralǵan, olardyń bıologıasynyń qandaı erekshelikteri, kóbeıýi, bul resýrstyń qanshalyqty tez qalpyna kelýi, qandaı túrler zıandy, qandaı ańshylyq jáne kásiptik, qandaı túrleri sırek kezdesetinin, joıylyp ketý qaýpi tóngen jáne t. b sıpattaıtyn barlyq derekterdi bildiredi. 2021 jyly biz Soltústik Tán-SHan janýarlar dúnıesi kadastrynyń elektrondyq bazasyn qurýǵa baǵyttalǵan jobamen jumys isteı bastadyq», - dedi M.Chırıkova.
Derekter bazasy joba barysynda jınalǵan muraǵattyq, ádebı jáne jańa derekterdi qamtydy. 2023 jyldyń qazan aıynda Elektrondy málimetter bazasy janýarlardyń 948 túrine arnalǵan 10633 jazbany qurady. Jobanyń nátıjesinde janýarlardyń 3550 – den astam túri týraly aqparat jınaldy - eń kishkentaı omyrtqasyzdardan bastap qustar men sútqorektilerdiń eń úlken túrlerine deıin. Mundaı aqparat janýarlar popýlásıasynyń dınamıkasyn taldaý úshin, sondaı-aq bolashaqta faýnanyń ózgerý tendensıalaryn anyqtaý úshin mańyzdy.
«Negizgi mindetterdiń biri - kóptegen jyldar boıy jınaqtalǵan janýarlar álemi týraly barlyq málimetter men jańa derekterdi birtutas derekqorǵa biriktirý. Biz sondaı-aq jaqyn arada ashylatyn jáne barlyǵyna qoljetimdi bolatyn elektrondyq portalda derekqorymyzdy kórsettik. Bul ýákiletti organdar úshin de, barlyq tabıǵat áýesqoılary úshin de. Derekter bazasy qyzyǵýshylyq tanytqandarǵa Soltústik Tán-SHanda qandaı túrleri ómir súretinin, olardyń qaı jerde taralǵanyn jáne olardyń qandaı erekshelikteri bar ekenin bilýge múmkindik beredi», - dep atap ótti spıker.
Ol júrgizilgen zertteýler men derekterdi taldaý negizinde Soltústik Tán-SHan janýarlaryn saqtaý, kóbeıtý jáne uzaq merzimdi paıdalaný boıynsha usynystar berilgenin tolyqtyrdy.
Spıker óz sózinde Soltústik Tán-SHandaǵy janýarlar álemin zertteý nátıjelerimen bólisti. Máselen, zertteý nátıjeleri boıynsha ǵalymdar Qazaqstanda arqardyń sany artyp kele jatqanyn anyqtady.
«Negizinde biz oń úrdisti kórip otyrmyz. Sonymen birge, bizdiń Soltústik Tán-SHandaǵy zertteýimiz onyń taralý aımaǵy azaıyp bara jatqanyn kórsetti. Ol aıtarlyqtaı tómendedi - 19 ǵasyrdyń basynda 11000 km-den 1500 km-ge deıin. Bul, eń aldymen, ýrbanızasıamen, konglomerattardyń ósýimen, aýyr rekreasıalyq júktememen baılanysty», - dep túsindirdi sarapshy.
Bir ýaqytta Tán-SHan aıýymen de solaı boldy. Bir kezderi Soltústik Tán-SHanda qońyr aıýdyń taralýy aıtarlyqtaı tómendedi, alaıda 1996 jyly İle-Alataý ulttyq parki qurylyp, kúzet rejımi kúsheıgennen keıin aıýlardyń sırek kele bastaǵany baıqala bastady, sodan keıin aıýlar osynda turaqty qonystandy. Osylaısha, sarapshylar aıýdyń sanynyń ósýi men taralý aımaǵynyń buryn ómir súrgen shegine deıin kóbeıetinin boljaıdy.
Sondaı-aq, sarapshylardyń pikirinshe, túlki popýlásıasynyń jaǵdaıy aıtarlyqtaı ózgeriske ushyraǵan joq, biraq sonymen birge Soltústik Tán-SHan taý bókterinde de paıda bola bastaǵan qorqaýdyń taralý aımaǵynyń keńeıýi baıqalady jáne osy túrler arasynda keıbir básekelestik paıda bolýy múmkin.
Soltústik Tán-SHannyń qazaqstandyq bóligindegi qar barysynyń sanyn biz 60-74 bas dep sanap otyrmyz. Qazaqstan aýmaǵynda barlyǵy 150-ge jýyq qar barysy bar. 20 ǵasyrdyń basynan bastap qazirgi ýaqytqa deıin Soltústik Tán-SHannyń qazaqstandyq bóligindegi Irbıs aýqymy 8045 km-ge qysqarǵany anyqtaldy.
Sonymen birge sarapshy Soltústik Tán-SHan faýnasy tek sútqorektilermen ǵana shektelmeıtinin, ol alýan túrli jáne qustardyń, kemirgishterdiń, shópqorektilerdiń jáne jyrtqyshtardyń kóptegen túrleri baryn atap ótti. Bul túrlerdiń árqaısysy belgili bir fýnksıany oryndaıdy jáne tabıǵatta oryn alady.