Qaıyrymdylyq – adamgershilik qaǵıdalarynyń eń joǵary kórinisi, alaıda bul sala Qazaqstanda birqatar máselege tap bolyp otyr. Qarjyny durys paıdalanbaý, ashyqtyqtyń jetispeýshiligi jáne alaıaqtyq áreketter halyqtyń qaıyrymdylyqqa degen senimin tómendetýde. Osynyń nátıjesinde, kómekke shyn muqtaj adamdarǵa qol jetkizý qıyndap barady.
Janjaldar qaıyrymdylyqqa qalaı áser etti?
1. Jalǵan qaıyrymdylyq naýqandary
2024 jyly Qarjylyq monıtorıń agenttigi alaıaqtyqpen aınalysqan adamdardyń 660 myń azamatty aldaǵanyn málimdedi. Olar jalǵan naýqandar uıymdastyryp, "emdeýge" nemese "az qamtylǵan otbasylarǵa kómekke" dep, qarajat jınaǵan. Bul jınalǵan qarajattyń eshqaısysy muqtaj jandarǵa jetpegeni belgili boldy.
2. Balalar uıymdaryna qatysty janjaldar
«Jibek joly» qaýymdastyǵyna qarasty 26 uıymnyń jabylýy qaıyrymdylyq salasyna úlken soqqy boldy. Bul mekemeler balalarǵa arnalǵan qaıyrymdylyq qyzmetin júrgizgenimen, olardyń qarjylyq áreketteri kúdik týdyrdy. Nátıjesinde, uıymdar jabylyp, bul oqıǵa qoǵamda qyzý pikirtalasqa sebep boldy.
3. Perızat Qaırat isi
Áleýmettik jelide tanymal bolǵan Perızat Qaırat esimdi qaıyrymdylyq qor jetekshisi qarajatty durys paıdalanbady degen aıyptaýlardyń ortasynda qaldy. Oqıǵa úlken rezonans týǵyzyp, qaıyrymdylyq qorlaryna degen senimdi odan ári tómendetti.
Búgingi kúni qarjylyq monıtorıń agenttigi Perızat Qaıratqa qatysty tergeýdi jalǵastyrýda.
4. Halyqtyń bank kartalaryna aqsha jiberý úrdisi
Keıbir azamattar qaıyrymdylyq uıymdaryna senimsizdik tanytyp, kómek kórsetý úshin tikeleı jeke tulǵalardyń bank kartalaryna aqsha jiberýdi jón kórdi. Bul úrdis alaıaqtardyń belsendi áreket etýine jaǵdaı jasap, qaıyrymdylyq salasyn kúmánǵa qaldyrdy.
Sandar sóıleıdi
• Qazaqstanda qaıyrymdylyq qorlarynyń ákimshilik shyǵyndaryna jumsalatyn qarajat 90%-ǵa deıin jetýi múmkin. Bul zań júzinde ruqsat etilgen norma, biraq qoǵamda úlken narazylyq týdyryp otyr.
• 2024 jyldyń tek birinshi jartysynda 1 mıllıard teńgeden astam qarajattyń zańsyz paıdalanylǵany anyqtaldy.
• FinReview derekterine súıensek, Qazaqstandaǵy qaıyrymdylyqtyń jalpy naryǵy 35 mıllıard teńgeni quraıdy, biraq onyń qanshalyqty tıimdi jumsalatyny áli kúnge belgisiz.
Halyqaralyq tájirıbe
Álemniń damyǵan elderinde qaıyrymdylyq qorlarynyń qyzmeti qatań baqylanady:
1. Ulybrıtanıa
Qaıyrymdylyq komısıasy barlyq qorlardyń qarjylyq esebin mindetti túrde jarıalaýdy talap etedi. Sonymen qatar, ákimshilik shyǵyndarǵa jumsalatyn qarajat mólsheri 30%-dan aspaıdy.
2. AQSH
İri qaıyrymdylyq qorlary IRS (AQSH-tyń ishki kirister qyzmeti) arqyly esep beredi. Bul júıe arqyly qorlardyń qarajatty qalaı jumsaǵanyn ońaı qadaǵalaýǵa bolady.
3. Germanıa
Ár qor jyl saıyn qarjylyq eseptiligin jarıalap, qaıyrymdylyq naýqandarynyń nátıjeleri týraly tolyq aqparat beredi.
Qalaı túzetýge bolady?
1. Zańnamany jetildirý
Qaıyrymdylyq qorlarynyń ákimshilik shyǵyndaryna jumsalatyn qarjyny shekteý qajet. Mysaly, bul kórsetkish 20-30% aralyǵynda bolýy múmkin.
2. Ashyqtyqty arttyrý
Árbir qaıyrymdylyq qory onlaın platformada qarjylyq esep berip, jınalǵan jáne jumsalǵan qarajattyń naqty esebin kórsetýi kerek.
3. Qoǵamdyq baqylaý
Qorlardyń qyzmetin baqylaý úshin táýelsiz aýdıt júıesin engizý qajet. Bul halyqtyń senimin arttyrady.
4. Alaıaqtyqpen kúres
Jalǵan qaıyrymdylyq áreketterin qatań jazalaý kerek. Qarjy monıtorıń organdary alaıaqtyqqa qarsy jumysyn kúsheıtýi tıis.
5. Aqparattandyrý naýqany
Qaıyrymdylyq uıymdarynyń zańdylyǵyn tekserý jáne senimdi qorlardy anyqtaý joldary týraly halyqty aqparattandyrý qajet.
Qaıyrymdylyq – qoǵamnyń izgiligin tanytatyn qundylyq. Alaıda Qazaqstanda bul sala daǵdarysqa ushyrap otyr. Memleket, qoǵamdyq uıymdar jáne halyq birlese áreket etpese, bul másele tereńdeı beredi. Senimdi arttyrý úshin ashyqtyqty qamtamasyz etý, zańnamany qatańdatý jáne qarjyny tıimdi paıdalaný joldaryn tabýymyz qajet. Qaıyrymdylyqtyń basty maqsaty – shyn muqtaj jandarǵa kómek kórsetý ekenin umytpaıyq.