Bir balaǵa 5 kitaby bar kitap bólmesi, saýattylyqty damytýǵa baılanysty materıaldary bar oıyn alańdary qarastyrylýy kerek. Bul týraly amerıkandyq ǵalym halyqaralyq konferensıada aıtty, dep habarlaıdy almaty-akshamy.kz.
17-18 sáýir aralyǵynda Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetinde «Balalardy erte jastan damytý men otbasy máseleleri: zertteý jáne tájirıbe» taqyrybynda halyqaralyq konferensıa ótti.
Ýnıversıtettiń 80 jyldyǵyna oraı uıymdastyrylǵan konferensıada Qazaqstannyń, taıaý (Ózbekstan, Reseı, Mońǵolıa) jáne alys (AQSH, Ulybrıtanıa, Koreıa, Nıderlandy, Estonıa) shetelderdiń erte jáne mektepke deıingi bilim berý salasyndaǵy belgili ǵalymdary men praktıkteri baıandama jasady.
Sharanyń ashylý saltanatynda QyzPU rektory Gúlmıra Qanaı qatysýshylarǵa eki kún boıy tájirıbe almasýǵa kelgeni úshin alǵys bildirdi. Ýnıversıtet stýdentter arasynda ǵylymı zertteý, refleksıa jasaý, óz tájirıbesin zerdeleı alý, synı oılaý, ózgermeli álemde tez sheshim qabyldaý sıaqty daǵdylardy qalyptastyryp jatqanyn atap ótti.
Erte jastaǵy balalardy damytý máselelerin sheshýge atsalysý maqsatynda alǵash ret QyzPU bazasynda Balalardy erte jastan damytý men otbasyn zertteý ortalyǵy ashyldy. Ortalyq erte jáne mektep jasyna deıingi balalardy erte jastan ómirge qajetti daǵdylar boıynsha damytý jáne otbasy máseleleri boıynsha zertteýler júrgizýge arnalǵan.
Pedagogıka ǵylymdarynyń doktory, Eýrazıa Ulttyq ýnıversıtetiniń profesory Saıra Jıenbaeva «Mektep jasyna deıingi balalardyń sóıleý ontogeneziniń máseleleri: tásilderi men sheshimderi» taqyrybynda baıandama jasap, zertteýimen bólisti. Ǵalymnyń aıtýynsha, erte jastaǵy (1 jas) balalardyń 18,3%-y keıbir sózderdi eresek adammen birge aıtýdan jáne dybysqa elikteý arqyly qımyl jasaýdan qınalady.
«2 jastaǵy balalardyń 17,6%-y qorshaǵan orta men tabıǵat qubylystaryna qyzyǵýshylyq tanytpaıdy; «bolady», «bolmaıdy», «qaýipti» sózderiniń maǵynasyn túsinbeıdi, al 3 jastaǵy balalardyń 14,3%-ynda sóıleý oıyn jetkize almaıdy. Ian (2012) analar áli týylmaǵan balalarmen sóılesýi kerek, sonymen birge mýzyka tyńdatyp, qulaqqapty asqazanǵa kıý kerekdep sanaıdy. Bala sózdi aıta bastaǵanǵa deıin kem degende 100 ret estýi kerek. 3 jasqa deıingi, ásirese 1 jasqa deıingi bala úshin mańyzdy mehanıkalyq emes, betpe bet sóıleýdi estý qajet. Japondyq zertteýshiler pikirinshe, tolyq otbasylarda tárbıelenetin jáne birneshe urpaq birge turatyn otbasynda balalardyń qaraǵanda kórsetkishteri joǵary. Qazir kóptegen kompúterlik oıyndar men sóıleýge elikteıtin túrli oıynshyqtar bar. Alaıda balany názik emosıalardy tanýǵa úıretý ıntonasıanyń ózgertip sóıleý, tembr, dybys deńgeıiniń qalyptasýy tek betpe bet adam ǵana bola alady», – dedi Saıra Jıenbaeva.
Sondaı-aq Saıra Jıenbaeva A.N.Leontev zertteýi boıynsha sóıleýdiń qalyptasýynyń 4 kezeńindegi balanyń sóıleý erekshelikteri men kórinisterin egjeı-tegjeıli sıpattady. Ol tásilder men máselelerdiń sheshý joldary balalardyń sóıleýin damytýdyń japondyq jáne amerıkandyq modelderi arqyly kórsetildi.
Haileybury Almaty halyqaralyq mektebiniń qabyldaý bóliminiń basshysy Claire Boyle «Jetistikke jetýdiń joldary: Brıtandyq halyqaralyq mektepte erte jasta mektepke deıingi bilim berýdi zertteý» taqyrybynda sóıledi. Ol óz baıandamasynda balalar mıynyń damýyna erekshe nazar aýdardy, óıtkeni adamnyń mıy 5 jasqa deıin 90%-ǵa damıdy. Mıdyń damýyn yntalandyrý eresek mıdaǵy neırondardyń saqtalýyna, emosıonaldy damýyna jáne eresek ómirde oqý qabiletine úlken áser etedi. Sondaı-aq Claire Boyle brıtandyq Erte jastan damytý qorynyń tujyrymdamasyna negizdelgen «Balalardy erte jastan damýǵa arnalǵan oqý baǵdarlamasyn» usyndy. Baǵdarlama «mektepke daıyndyqty» qamtamasyz etetin, sondaı-aq mekteptegi jáne ómirdegi bolashaq progreske durys negiz qalaıtyn bilim men daǵdylardy úırenýge, ıgerýge yqpal etedi.
Mıchıgan memlekettik ýnıversıtetiniń (AQSH) bas mamany, Pedagogıkalyq kolejiniń halyqaralyq bilim berýdi zertteý bólimi dırektorynyń orynbasary Nancy Roming bir balaǵa 5 kitaby bar kitap bólmesi, saýattylyqty damytýǵa baılanysty materıaldary bar oıyn alańdary qarastyrylýy kerek ekenin aıtty.
«Balanyń sózdik qory – bul mátinderdi aýqymdy túrde túsinýge jáne túsindirýge arnalǵan pasporty. Ókinishke qaraı, turmystyq jaǵdaıy tómen otbasylardan shyqqan balalar ekonomıkalyq jaǵdaıy jaqsy qurdastaryna qaraǵanda sózdik qoryn asa damytpaıtyn mektepterge barady. Hart pen Rıslıdiń (1995) kishkentaı balalar arasynda júrgizgen zertteýi úsh jasqa qaraı 30 mıllıon sóz aıyrmashylyǵy bolatynyn kórsetti. Bul alshaqtyq mekteptegi úlgerimge qatty áser etedi: zertteýler úsh jastaǵy sózdik qorynyń baılyǵy men 9 jáne 10 jas aralyǵyndaǵy leksıka, tyńdaý, sıntaksıs jáne oqýdy túsiný boıynsha tildik test baldary arasyndaǵy asa úlken korrelásıany kórsetedi», – dedi zertteýshi.
Amerıkandyq ǵalym balalardy erte jastan oqytý úshin olarǵa oqý men jazýdy úıretpeı turyp, onyń ne ekenin túsindirý kerektigin aıtty.Al zertteýlerdi ómirde paıdalaný úshin pedagogtar balalarmen tyǵyz qarym-qatynas ornatý kerek ekenin, oqýshylarymen emosıonaldy baılanys ornatýy kerek ekenin jáne onyń bári oryndalýy úshin muǵalimderge bos ýaqyt qajet ekenin atap ótti.
Shara Qazaqstan Respýblıkasynyń Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq máseleler jónindegi ulttyq agenttiginiń qoldaýymen ótkizilýde.
