Qanysh Sátbaev ómirindegi eleýli kezeńder men jetistikter
Búgin qazaq ǵylymynyń qaıtalanbas tulǵasy, áıgili geolog, memleket jáne qoǵam qaıratkeri Qanysh Imantaıuly Sátbaevtyń týǵanyna 122 jyl tolyp otyr. Qanysh Sátbaev — Qazaqstan ǵylymyndaǵy geologıalyq qyzmettiń negizin qalaýshy, Qazaq SSR Ǵylym akademıasyn uıymdastyrýshy jáne onyń tuńǵysh prezıdenti, sonymen qatar geologıalyq ǵylymdar ınstıtýtynyń qurýshysy.
Qanysh Imantaıuly 1899 jyly 12 sáýirde Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanynda dúnıege kelgen. Ol 1911 jyly aýyl mektebinde bastaýysh bilim alyp, keıin Pavlodardyń orys-qazaq ýchılıshesine túsedi. 1914 jyly Semeıdegi muǵalimder semınarıasynda oqyp, ony bitirgen soń, týǵan jerinde muǵalim jáne halyq soty qyzmetin atqarady.
1921 jyly onyń ómiri Tomsk tehnologıalyq ınstıtýtynyń geologıa profesory M.A. Ýsovpen kezdeskennen keıin aıtarlyqtaı ózgerdi. Jer qoınaýynyń baılyǵy men qurylymy týraly Ýsovpen áńgimeden soń, geolog bolýǵa sheshim qabyldaıdy. Sol jyly ol Tomsk tehnologıa ınstıtýtynyń taý-ken fakúltetine oqýǵa túsedi jáne 1926 jyly taý-ken ınjeneri-geolog mamandyǵyn alyp shyǵady. Osydan keıin jas maman Jezqazǵan mys ken orny men Qarsaqbaı mys zavodynda qyzmet atqaryp, iri geologıalyq zertteý jumystaryn bastaıdy.
1926 jyldan bastap Qanysh Sátbaev Atbasar tústi metal seriktestigine kelip, birneshe jyl boıy Jezqazǵan, Qarsaqbaı, Ulytaý, Torǵaı, Atbasar, Esil aımaqtaryn zertteıdi. Osy zertteý barysynda Jezqazǵannyń baılyǵy anyqtalyp, kóptegen ken oryndary ashylady. Sátbaev túrli tústi metaldar, marganes, sılıkat jáne basqa da qurylysqa qajetti kenderdi taýyp, kómir oryndaryn anyqtap, mol qorǵasyn, jez, kúmis, qara temir, altyn men molıbden qorlaryn ashady. Onyń bastamasymen Uly Jezqazǵan, Uly Altaı óndiris oryndary, Qaraǵandydaǵy temir balqytý zaýyty, Qaraǵandy-Ertis kanaly jáne Qarataý fosforıtteriniń óndirisi qalyptasty.
1946 jyly 1 maýsymda Qazaqstan Ǵylym Akademıasy qurylyp, onyń tuńǵysh prezıdenti bolyp Qanysh Sátbaev saılanady. Soǵystan keıingi jyldary Akademıanyń ónerkásip oryndarymen yntymaqtastyǵyn arttyrý úshin akademıalyq sesıalardy Altaı, Ortalyq Qazaqstan, Qostanaı jáne basqa óndiristik ortalyqtarda ótkizdi. Akademıanyń jumysy men onyń baǵyttaryn jan-jaqty damyta otyryp, Qanysh Sátbaev ǵylymnyń ár salasynda jańa zertteý ınstıtýttaryn qurýdy qolǵa alady. Ásirese fızıka-matematıka, ıadrolyq fızıka, bıologıa jáne medısına ǵylymdarynyń damýyna erekshe mán berdi. Geologıalyq ǵylym-zertteý ınstıtýty jetekshi oryndardyń birine aınaldy, al akademık Sátbaev geologıalyq zertteýlerdiń óndiris salasymen tyǵyz baılanysyn arttyrýǵa kóp kúsh saldy.
Sátbaev ǵylymı jańashyldyqtyń negizin qalaǵan ǵalym. Ol metalogenıa ǵylymynyń negizin salýshylardyń biri bolyp sanalady, ári Qazaqstanda osy baǵytty damytýda úlken eńbek etti. Onyń bastamasymen jasalǵan Ortalyq Qazaqstannyń metalogenıalyq boljam kartalary keıinnen Lenındik syılyqqa ıe boldy. Qanysh Sátbaev ómirinde 641 ǵylymı eńbek jazdy, olardyń basym kópshiligi Qazaqstannyń mıneraldyq qory, tústi metaldar, kómir, munaı jáne gaz resýrstary týraly boldy. Onyń ǵylymı zertteýleri Mańǵystaý munaıynyń mol qory men Embi aımaǵyndaǵy gaz qorlaryn anyqtaýǵa jol ashty.
Qanysh Sátbaev tek ǵalym ǵana emes, qazaq ádebıeti men tarıhyna da eleýli úles qosqan jan-jaqty tulǵa edi. Ádebıet pen ónerdi tereń biletin ol qazaqtyń halyq ánderi men dástúrin zerttedi. Onyń alǵashqy shyǵarmasy 1923 jyly "Qazaq tili" gazetinde jaryq kórip, qazaq mádenıeti jaıynda mańyzdy oılar aıtyldy. M. Áýezov Qanysh Sátbaevty "Qazaq halqynyń zor ǵalymy" dep baǵalaǵan, al onyń jańashyldyqqa umtylysyn joǵary baǵalaǵan. Qanysh Sátbaev óziniń ǵylym salasyndaǵy jetistikterimen qatar, qazaqtyń ádebıeti men tarıhyn ǵylymı turǵyda zertteý kerektigin de nasıhattady. Onyń uıymdastyrýymen Akademıa janynan Tarıh, Til jáne Ádebıet ınstıtýttary ashylyp, qazaq mádenıetin zertteý jumystary keńeıtildi.
1951 jyly Qanysh Sátbaev "ultshyl" degen jalamen Ǵylym Akademıasynyń prezıdenttiginen bosatyldy. 1955 jyly ol qaıtadan prezıdent bolyp taǵaıyndalyp, ómiriniń sońyna deıin ǵylym jolynda aıanbaı qyzmet etti. Sátbaev óziniń ómiriniń kóleńkeli kezeńderine qaramastan, ǵylymǵa adal bolyp qaldy. 1955 jyly qaıta oralǵan soń, ol Qazaqstan ǵylymynyń damýyndaǵy jańa kezeńdi bastap, kóptegen mańyzdy bastamalardy iske asyrdy.
Qanysh Sátbaev 1964 jyly 31 qańtarda Máskeýde qaıtys boldy. Onyń ómiri men eńbekteri, ǵylymǵa qosqan úlesi – Qazaqstannyń geologıalyq jáne ǵylymı áleýetiniń damýyna zor úles qosqan asyl mura.