Adam balasynyń qabileti de tanymy da sheksiz ǵoı, keıde bir nársege degen jylt etken qyzyǵýshylyq ómirlik áýestikke ulasyp jatady. Jalpaq jurt túsinetin tilde hobbı dep atalatyn jan qalaýynyń da neshe túri bar. Bizdiń búgingi keıipkerimiz – almatylyq Qasıet Ámirhanqyzy bala kúninen táspige qyzyǵady eken, bul kúnde táspi jınaýdy súıikti isine aınaldyrǵan.
Ákeme bergen alǵashqy syılyǵym da táspi edi
«Men eń alǵash ret táspini kishkentaı kezimde ózim jatqan besikten kórdim. Ol qurma jemisiniń dáninen tizbektelip jasalǵan eken. Sosyn 8-synyp oqyp júrgende úıdiń janyndaǵy dúkennen 33 tasty jyltyr tústi táspini kórip unatyp júretinmin. Bir kúni soǵan aqsha jınap, satyp aldym. Ákem kórip unatyp, «maǵan ber, qyzym bergen táspi dep ózimmen birge alyp júreıin» dedi. Men ákeme alǵash ret syılyq retinde táspi syıladym. Ol táspi áli de saqtaýly tur. Keıinnen áleýmettik jeliden tikeleı efır arqyly táspi satyp otyrǵan túrik azamatyn kúndelikti qarap baqylap júrdim. Qarap otyrsam, kóz qyzyqtyratyn neshe túrli táspiler bar eken.
Táspiniń materıaly, ólshemi, túsi, áshekeılermen bezendirilýi, tipti onyń dybysyna qarap ta tańdap alýǵa bolady eken. Mysaly, ızýmrýd, hrızolıt, altyn, kúmis sıaqty túrli baǵaly zattardan, pil súıegi, mamont azýy, túıe súıegi, ógiz múıizi, býıvol múıizi tárizdi janýarlar súıeginen jasalatyn táspiler de bar. Táspi jasaýǵa injý, marjan qusaǵan teńiz ónimderi, ıantar túrleri, jylan aǵashy, sandal, qyzyl agar, tık jáne qara aǵash t.b materıaldar da paıdalanylady. Ósimdik tektes: kuka (túrikshe ataýy), narcil (pálma ósimdiginen), andiz (túrikshe ataýy) aǵashynyń dánderinen bastap katalın, bakalıt, prestelgen ıantar, plasmassa sıaqty sıntetıkalyq materıalǵa deıin táspi jasaýǵa qoldanylady eken.
Kóp qoldanylǵan táspiniń túsi ózgeredi
Tikeleı efırden bólek, túrik saıttary arqyly táspiler jaıly oqyp tanysyp, vıdeorolıkter kóre bastadym. Áleýmettik jeli arqyly alǵash ret Túrkıadan tapsyrys berip, tanystarym arqyly aldyra bastadym. Alǵashynda 5 táspi satyp aldym. Kúnde tikeleı efır kórip, unaǵanyn satyp alyp otyrdym. Eń alǵash satyp alǵandarym ózime ystyq kórinedi. Olar meniń táspi jınaýǵa degen qyzyǵýshylyǵymdy oıatty. Qazir arnaıy jeke qutyda saqtaýly tur.
Ustanyń qolymen sırek materıaldardan jasalǵan táspiler óte qymbat bolady, al sheberhanada arnaıy apparatpen jasalatyndardyń baǵasy arzandaý. Táspi Allaǵa, paıǵambarǵa madaq aıtý, moıyndaý, keshirim suraý maǵynasyn beredi. Taǵy bir qyzyǵy – sary, aq, qyzyl, ıaǵnı ashyq tústi táspilerdi kóp qoldansańyz qoıý-qyzyl, keıdi tipti qara túske ózgeredi. Osyndaı túsin ózgertetin táspilerdi kóp kezdestirýge bolady.
Áleýmettik jeliden táspige qyzyǵatyn dostar taptym
Táspi ólshemine, ustanyń jasaý sheberligine jáne materıalyna qaraı koleksıaǵa arnalǵan jáne kúndelikti qoldanylatyn dep ekige bólinedi. Mende osy ýaqytqa deıin shamamen 200-ge jýyq táspi jınaldy. Olardyń 20-ǵa jýyǵy syılyqqa kelgen. Tikeleı efırde «Atajurtymyzdan kórip otyrǵan qazaq baýyrymyzǵa» dep birneshe adam estelikke táspi syılady. Olardyń «shyn júrekten syılaǵym kelip tur» dep qurmetteýi erekshe áser qaldyrdy.
Álemdegi eń úzdik táspi jasaýshy (usta-sheberler) Túrik memleketinde. Ol jaqta táspi saýdagerleri men qolónershilerdiń federasıasy bar. Jylda Túrkıanyń ár qalasynda táspi jáne antıkvarıant buıymdar jármeńkeleri uıymdastyrylyp turady. Onda óte qymbat táspiler ákelinedi, baǵasy 1300 teńgeden bastap 30 mıllıon teńgege deıin satylatyn táspiler bar. Men barlyq táspini Túrkıadan aldyramyn. Áleýmettik jeli arqyly táspige qyzyǵatyn, koleksıa jınaıtyn biraz dostar taptym. Kóbinde sol kisiler tańdaýǵa kómektesedi, ózim buryn túri unasa boldy dep ala beretinmin. Qazir túrik tilinde túsinip, túrikshe sóılesip, saýdalasamyn. Basqa saýdagerlerdiń baǵasymen salystyryp baryp qarap alatyn boldym. Ózime yńǵaıly 6h9 mm, 6h10 mm, 8h10 mm, 8h11 mm, 7h11 mm ólshemdegi jáne jumyrtqa kesim, tórtburysh kesim, sopaq kesimdi táspini kóbirek alamyn.
Satpasam da syılap turamyn
Túrkıadan táspilerim kelgende kóbisin týysqandarym men dostaryma syılyqqa berdim. Olar da ádemi táspiler bar ekenin kórse, ár táspi aýdarǵanynan saýap jınasa eken degen nıetim boldy. Jaqynda Tıktoktan táspilerimniń vıdeosyn kórip, Astanadan Rústem degen aǵa habarlasyp, táspi satshy nemese syılyqqa bere alasyń ba, esimińdi táspi aýdarǵanda duǵama qosyp júremin dedi. Ertesine unatqan táspisin poshta arqyly salyp jiberdim. Basqa da meshitke baratyn dostaryma «meshitke kelgen kisilerge taratyp berińder» dep te táspi bergen kezim bar.
Ártúrli materıaldan jasalǵan 33-tik, 99-dyq, tipti 500, 1000 tastan jasalǵan táspiler de bar. Táspini saýsaq arqyly aýdarý mıdy tynyshtandyrady, adamnyń oıyn jaqsy jaqqa burady. Tez sabyrǵa kelýge kómektesedi. Meniń arnaıy jasatqan 500-dik kuka (túrikshe ataýy) táspim bar. Onyń ózindik ereksheligi antıbakterıaldy materıaldan jasalǵan. Táspini kóbinde úıde aýdaramyn, syrtqa shyqqanda kóp kórsetpeımin. Qyz balasynyń kóshede táspi ustap júrgeni ersi kórinetindeı bolady. Keıde bireýler qyzyǵyp suraıtyndar da bar.
Qazaqstanda múlde kezdespeıtin táspiler bolǵandyqtan áleýmettik jeliden koleksıadaǵy táspini satýymdy suraıtyndar da óte kóp. Jeke koleksıa bolǵandyqtan bárin satýǵa qımaımyn. Túrikterde solaı eken, «meniń koleksıam satylmaıdy» dep jazyp qoıady. Biraq aqshadan qysylǵanda satady, bir jaǵy kishkene bolsa da bolashaqqa jasalǵan ınvestısıa dep jınaıtyndar bar. Táspini urpaǵyna mura retinde qaldyratyndar da bar eken.