Qyrkúıektiń sońǵy shýaqty kúnderiniń biri. Osy aıdyń 22-23-ine kúzgi kún men túnniń teńelýi oryn alady
Osy aıda aýa raıy qubylyp tur. Aspandy bulttar tumshalap, torlap, arakidik jańbyr sirkireıdi. Tús mezgilinde kúnniń kózi sáýlesin shashyp, qaıta jylynady. Elimizdiń ózge óńirlerinde qar ushqyndap jatqanymen Almaty qalasynda oqta-tekte sirkiregen jańbyrmen shektelip tur. Endi jylylyq qaıtadan qalpyna kele bastaıdy. Óıtkeni, qazir birer aptaǵa sozylatyn «Mızam shýaq» amaly bastaldy.
Jazdyń aptap ystyǵynyń beti qaıtqasyn qyrkúıek aıynyń sońǵy kúnderi men qazan aıynyń ortasyna deıin bolatyn shýaqty kúnderdi qazaqtar «Mızam shýaq» dep ataıdy. Dalada órmekshiniń órmegi uzynnan uzyn (mızam bolyp) shubatylyp jatatyn kez. Aýylda aqsaqaldardy kún aýyp, kesh batqan sátten bastap kún qatty sýytyp, jańbyr jaýyp nemese túnde shóp basyna shyq túsken sátti mızam shýaq ýaqyty keldi dep eseptegen. Kerisinshe, túngi ýaqytta bolǵan sýyqtyń yzǵary, kún shyǵa salysymen birden basylyp, aınala kúnniń sáýlesine bólenip, dalada órmekshiniń tory sekildi ushpaly aq silbi qaptap ketedi. Sol mamyqtaı maıysaq ushpany qazaqta mızam dep ataıdy.
Mızam shýaq ýaqyty kirgennen bastap áıelder tezdete qystyq azyqtaryn daıyndaýǵa kirisse, er adamdar jınaýsyz qalǵan egistikterin jınap, otyn-jalpyldaqtaryn terip, qysqa qamdanýdy bastaıdy. Mızam shýaqta aýa raıy jaqsy bolsa, kúz sýyq bolady, al eger kerisinshe sýyq bolsa, qazannyń sońǵy kúnderi jáne qarasha aılary qurǵaq bolady dep boljam jasap, yrymdaǵan.
Mızam sóziniń tórkini arab-parsy tilderinde «tarazy» maǵynasyn bildiretin mızan sózinen kelgen. Arab-parsy tilderinde mızan sózi «ólsheýish, tarazy» maǵynalaryn bildiredi eken.
Ótken joly paıymymyzda Úrkerdiń kókke kóterilgenin jazǵanbyz. Bul kúıek mezgili kelgeniniń belgisi. Sharýalar osy mezgilde qozyny enesinen aıyrý, kúzem qyrqý, ózen sýyna toǵytý sıaqty sharalardy júzege asyrady. Maldy jaılaýdan yldıǵa túsirýge kirisedi. Bıdaı, júgeri, jalpy egin jınaý qarqyn alady. Jazdyń sońy bolǵandyqtan, shóptiń ósýi toqtaıdy, pishen shabý qarqyn alady. Kún men tún teńelip, qatty ystyq qaıtyp, aýa raıy bir qalypqa túse bastaıdy.
Kún men tún teńelý demekshi, boljaýshylardyń aıtýynsha, bul qubylys kóktemde jáne kúzde bolady. Álemdik ýaqyt boıynsha, soltústik jarty sharda kóktemgi kún men túnniń teńelýi 20 naýryz kúnine sáıkes keledi. Bul ýaqytta Kún ońtústik jarty shardan soltústik jarty sharǵa aýysady. Al kúzgi kún men túnniń teńelýi Kún soltústik jarty shardan ońtústik jarty sharǵa aýǵan kezde oryn alady. Ol qyrkúıek aıynyń 22 nemese 23 juldyzyna sáıkes.
Búgin týǵan aıdyń altynshy jańasy. Grıgorıansha qyrkúıektiń – 21-i. Qazaqy esep boıynsha, aıdyń segizi. Demek, bul apta aıdyń basy men úshinshi onkúndigine dóp kelip tur. Aýa raıy qubylýy, jańbyr jaýýy, salqyndyq oryn alýy yqtımal...
BABALAR BOLJAMY
Haıýanattardyń qımylyna qarap jasalǵan joramal
* Qyrkúıek bastalǵanda túıe bir jaǵyna yqtap, jaısyz jatsa – keler qys qatty bolmaq;
*Basyn qubylaǵa berip, tórt aıaǵyn kerip jatsa – qys jaıly bolady dep boljanǵan;
*Qysta túıe ernin jıi jybyrlatyp, jylqy oqyranyp qur jutynsa, kóktem erte týady.
*Jylqy jıi pysqyrynsa, aýa raıy buzylady;
*Sýatqa aıdaǵan kezde pysqyrynyp tebinse, jańbyr jaýady.
*Sıyr tanaýyn qýsyra tartyp, moınyn jıi-jıi bulǵaqtatyp mazalansa, daýyl ne boran soǵady.