Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Úkimettiń keńeıtilgen otyrysyn ótkizdi. Aqordanyń resmı saıty Prezıdenttiń jıynda sóılegen sóziniń tolyq mátinin jarıalady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Qurmetti Úkimet músheleri!
Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!
Kúrdeli geosaıası syn-qaterge qaramastan, elimiz bir qalypty damyp keledi. Muny jarty jyldyq nátıjeden kórip otyrmyz. Ekonomıka 3,4 paıyzǵa, al naqty sektor 4,1 paıyzǵa ósti. Ásirese, óńdeý ónerkásibi salasynda aıtarlyqtaı ilgerileý bar. Degenmen, ınflásıa da bir orynda turǵan joq. Qazir bul kórsetkish 14,5 paıyzǵa jetip, 2015 jylǵy deńgeıden asyp tústi.
Birinshi jarty jyldyqta ekonomıkamyz qalpyna keldi. Biraq halyqaralyq ınstıtýttar Qazaqstannyń ishki jalpy ónimi bıyl 2 paıyzǵa ǵana ósedi dep boljap otyr. Buǵan deıin olar ósim 3,7 paıyz bolatynyn aıtqan edi. Sondyqtan, Úkimet el ekonomıkasynyń turaqty damýyn qamtamasyz etýge tıis. Eń bastysy, azamattardyń naqty tabysyn arttyrý qajet.
Qurmetti áriptester!
Jalpy, elimizdiń ekonomıkasy syn-qaterlerge tótep berip jatyr deýge bolady. Qazir halyqaralyq ınstıtýttar álemdik ekonomıka qarqyny báseńdeıdi degen boljam aıtýda. Soǵan sáıkes ınflásıa jappaı ósýi múmkin. Óńirlik daǵdarystyń uzaqqa sozylyp bara jatqanyn baıqap otyrmyz. Tipti, bul ahýal jahandyq toqyraýǵa ushyratady degen qaýip bar. Osyndaı jaǵdaıda Úkimettiń jáne Ulttyq Banktiń negizgi mindeti – ınflásıany turaqtandyryp, azamattardyń tabysyn arttyrý bolýǵa tıis. Sondaı-aq, jańa jumys oryndaryn ashý qajet.
Endi naqty mindetterge toqtalaıyn.
BİRİNSHİ. Inflásıany turaqtandyrý
Qazir ınflásıanyń sharyqtap ketýi eń kúrdeli másele bolyp otyr.Baǵanyń ósýine azyq-túlik ınflásıasy áser etti. Onyń deńgeıi 19,2 paıyzǵa jetti. Jalpy, azyq-túlik birden 80 paıyzǵa qymbattady. Úkimettiń baǵany turaqtandyrýǵa baǵyttalǵan sharalary tıimsiz bolyp shyqty. Úkimet ınflásıany eski ádis-tásilmen toqtatqysy keledi. Onyń ózinde búdjetten qosymsha qarajat bólip, baǵany jasandy túrde ǵana rettep otyr. Iaǵnı, qymbatshylyqtyń sebebimen emes, saldarymen kúres júrip jatyr. Al, shyn máninde, kerisinshe bolýy kerek.
Úkimet bar jaýapkershilikti óńirlerge artyp qoıdy. Olar ákimshilik resýrsty paıdalanyp, dúkenderdi aralap júr, basqa tásilder jáne jańa ıdeıalar joq. Mundaı jumys eshqashan tıimdi bolǵan emes. Bir sózben aıtqanda, naryq zańdylyǵyna saı keletin jańa ustanym joq.
Bolee dvýh let nazad ıa daval porýchenıe zapýstıt Nasıonalnýıý tovaroprovodáshýıý sıstemý s setú optovo-raspredelıtelnyh sentrov.
Pravıtelstvo zavolokıtılo ego ıspolnenıe. Plany ı pýblıchnye zaıavlenıa ostalıs na býmage.
Proekty stroıtelstva optovo-raspredelıtelnyh sentrov po sqeme GCHP sovmestno s krýpnymı predprınımatelámı ne realızovany.
Porýchaıý Pravıtelstvý v oktábre dolojıt, chto sdelano v etoı sfere.
Prıvlekıte zaınteresovannyh ınvestorov.
Dalee. Segodná reshenıa o zaprete eksporta toı ılı ınoı prodýksıı prınımaıýtsá bez ýcheta tovarnogo balansa.
Eto prıvodıt lıbo k defısıtý, lıbo k snıjenıý prıvlekatelnostı proızvodstva neobhodımyh tovarov. V ıtoge effektıvnostpodobnyh mer rezko padaet.
Pravıtelstvý sledýet ýtverdıt Pravıla formırovanıa balansa klúchevyh tovarov ı, samoe glavnoe, razrabotat edınýıý ınformasıonnýıý sıstemý monıtorıńa.
Eto pozvolıt ımet dostovernye dannye ob ostatkah prodýksıı dlá prınátıa reshenıı.
Nızkýıý effektıvnostpokazyvaet deıatelnoststabılızasıonnyh fondov. Ih vozdeıstvıe na rynok mınımalnoe. Poroı onı stanovátsá kormýshkoı dlá nedobrosovestnyh lıs. S etım nado razobratsá.
Regýlárno vyıavláútsá fakty búdjetnyh hıshenıı.
Akımy ýtratılı kontrol za rasqodovanıem gosýdarstvennyh sredstv.
Pravıtelstvom predlagaetsá ývelıchıt obem «oborotnoı sqemy» do 100 mıllıardov tenge. Ý mená vopros: proschıtan lı ojıdaemyı effekt?
Logıchnee bylo by kredıtovat ne torgovye setı, a naprámýıý proızvodıteleı.
Seıchas ne jdý otvetnoı reaksıı Pravıtelstva. Nýjno obdýmat konechnoe reshenıe s tochkı zrenıa effektıvnostı.
Kelesi másele.
Meniń tapsyrmam boıynsha Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi aldyn ala satyp alý tásilderin keńirek qoldana bastady. Bıylǵy shildege deıin áleýmettik mańyzy bar 47 myń tonna azyq-túlikke qatysty osyndaı sharttar jasaldy. Degenmen, mundaı kólemdegi taýar ishki naryqqa aıtarlyqtaı yqpal etpeıtini anyq.
Ónimdi aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerden aldyn ala tikeleı satyp alý joldaryn aıqyndaý qajet. Munymen quzyrly mınıstrlikter aınalysýǵa tıis. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi osy tásildi jetildirý úshin tıisti qaýymdastyqtardy jáne naryq sýbektilerin jumyldyrýǵa tıis.
Taǵy bir ózekti másele – ónimdi satý. Ókinishke qaraı, elimizdegi ónimniń bári birdeı dúken sóresinen tabyla bermeıdi. Importpen qatar, ishki kedergiler de bar. Aýyl sharýashylyǵy taýarlaryn óndirýshilerdiń máseleleri de az emes. Olar taýardyń úzdiksiz jetkizilýin, ónim sapasynyń turaqty bolýyn qamtamasyz ete almaıdy. Basqa da talaptar bar. Árıne, munyń bárin birtindep retke keltirgen jón. Sondyqtan, fermerlerge qoldaý kórsetý tásilderin birlese ázirleýdi tapsyramyn. Kerek bolsa «Atameken» palatasyn osy jumysqa tartý kerek. Sharýa qojalyqtaryna iri saýda jelilerimen tyǵyz baılanys ornatýǵa múmkindik berilýi kerek. Mundaı múmkindik olardyń jumysyn jandandyryp, salaǵa ınvestısıa tartýǵa jol ashady.
Otandyq taýardyń saýda oryndaryna kedergisiz shyǵarylýyn qamtamasyz etý kerek. Bul – óte mańyzdy másele. Sondaı-aq, ónimge qosylatyn baǵany naqty belgilep, arada júrgen saýdagerler sanyn azaıtý qajet. Ol úshin, eń aldymen, jedel túrde tıisti zańnamalyq sharalardy qabyldaýymyz kerek. Úkimet «Atameken» palatasymen birlesip, «Qazaqstanda jasalǵan» jalpyulttyq jobasyn bastaý úshin usynystar ázirleýge tıis.
Kraıne vajno navestı porádok v torgovoı sısteme, ımeıýsheı odın ız samyh vysokıh ýrovneı tenevoı ekonomıkı – 40%.
Fakty spekýlásıı, manıpýlırovanıa senamı, sozdanıa ıskýsstvennogo defısıta – eto daleko ne polnyı perechen narýshenıı.
Vse eto zakladyvaetsá v stoımosttovarov ı oplachıvaetsá grajdanamı.
Pravıtelstvý sovmestno s Generalnoı prokýratýroı sledýet vyrabotat mery po ýsılenıý otvetstvennostı vladelsev za soderjanıe rynkov, soblúdenıe chestnoı konkýrensıı, zashıtý ınteresov prodavsov ot nepravomernyh deıstvıı admınıstrasıı torgovyh ploshadeı.
Jdý ot Pravıtelstva ı akımov konkretnyh shagov po povyshenıý effektıvnostı ımeıýshıhsá ınstrýmentov, a takje vnedrenıý novyh podhodov k rabote.
V ýslovıah slojnoı mejdýnarodnoı obstanovkı mnogokratno vozrastaet aktýalnostprodovolstvennoı bezopasnostı.
Rost mırovyh sen na prodýkty pıtanıa ýje dostıg 34 %. Sena pshenısy vyrosla na 47 %, krýp – na 18 %.
Iz-za zasýshlıvoı pogody ojıdaetsá snıjenıe ýrojaınostı v stranah Evropeıskogo soıýza, SSHA, Kanade ı drýgıh.
Na etom fone v Kazahstane nablúdaetsá zamedlenıe tempov rosta selhozproızvodstva.
Proızvodstvo slıvochnogo masla sokratılos na 12 %, obrabotannogo moloka – na 7,5 %, sahara – na 5,5 %, syrov – na 3 %.
V to je vremá obemy ımporta vyroslı na 22 %. V chastnostı, vvoz moloka ývelıchılsá na 17 %.
Profılnoe mınısterstvo dokladyvaet, chto v 2023 godý Kazahstan dostıgnet prodovolstvennoı nezavısımostı po másý ptısy (dolá ımporta seıchas sostavláet 40 %), kolbasnym ızdelıam (44 %) rybe (60 %), syram ı tvorogý (50 %), saharý (60 %), molochnoı prodýksıı (4 %).
No my vıdım ınýıý kartıný. K prımerý, ız ranee vvedennyh semı saharnyh zavodov segodná deıstvýıýt tolko chetyre (v Almatınskoı ı Jambylskoı obl.), kotorye zagrýjeny lısh na tret (31 %).
Mınselhozom planırýetsá ývelıchıt dolú sveklovıchnogo sahara v 6 raz k 2026 godý (s 7 do 43 %). Odnako za poslednıe chetyre goda ploshadı saharnoı svekly sokratılıs na tret.
My na 90 % zavısım ot ımportnogo sahara. Zdes mojno ssylatsá na reshenıa v ramkah EAES, no, v lúbom slýchae, eto sereznyı proschet Pravıtelstva. Znachıt, ne zashıtılı pozısıý gosýdarstva. Poetomý ıa obávláú vygovory mınıstram Bahytý Sýltanový ı Erbolý Karashýkeevý.
Pravıtelstvý nýjno v srochnom porádke razrabotat otdelnyı otraslevoı proekt po razvıtıý saharnoı otraslı.
Sel – znachıtelnoe sokrashenıe ımportozavısımostı, postepennyı perehod k samoobespechenıý.
Interes so storony vnýtrennıh ı ınostrannyh ınvestorov k etoı otraslı dostatochno vysok, nýjny pravılnye podhody.
Eto prınsıpıalnyı vopros, ımeıýshıı v tom chısle vnýtrıpolıtıcheskoe znachenıe.
My segodná vıdım, chto proısqodıt v magazınah. Pozor!
Ranee po moemý porýchenıý byl razrabotan Plan obespechenıa prodovolstvennoı bezopasnostı na srednesrochnyı perıod.
No vmesto konkretnogo algorıtma deıstvıı v etom Plane tolko nabor blagıh ýstremlenıı. Estopasnostego neıspolnenıa.
Nýjno dopolnıtelno rassmotret aktýalnyı vopros massovogo obnovlenıa parka selhoztehnıkı.
Vajno zadeıstvovat vse vozmojnye ıstochnıkı fınansırovanıa. Porýchaıý vnedrıt mehanızm lgotnogo kredıtovanıa s selú prıobretenıa otechestvennoı selhoztehnıkı za schet sredstv operatora ROP.
Bez razvıtogo agropromyshlennogo kompleksa nevozmojno govorıt ob obespechenıı prodovolstvennoı bezopasnostı. Eto aksıoma.
Ýrojaınostrastenıevodstva znachıtelno otstaet ot mırovyh.
Obespechennostsobstvennymı semenamı sostavláet vsego 51 %. Po takım pozısıam, kak kartofel ı saharnaıa svekla, etot pokazatel ne prevyshaet ı 10 %.
My sılno zavısımy ot ımportnyh semán. Pravıtelstvý sledýet razvıvat pervıchnoe semenovodstvo na baze opytnyh hozáıstv. Nýjno pomoch bıznesý obnovıt oborýdovanıe, a takje kompleksno stımýlırovat agronaýký.
Proızvodıtelnostı ýrojaınostv reshaıýsheı stepenı zavısát ot soblúdenıa agrotehnologıı. V nasheı strane fermery vnosát tolko chetvert neobhodımogo obema ýdobrenıı. Eto svázano s ıh dorogovıznoı.
Nash rynok ýdobrenıı krıtıcheskı zavısıt ot ımporta ı neskolkıh otechestvennyh proızvodıteleı.
Vdobavok, nedavnáá proverka vyıavıla fakty zavyshenıa sen dlá otechestvennyh agrarıev.
Naprımer, TOO «Kazfosfat» prodavalo znachıtelnye obemy ýdobrenıı affılırovannoı kompanıı (TOO «KAZ Chemicals Trading House»), kotoraıa dobavlála do 30 % torgovoı nasenkı.
Dannýıý sıtýasıý ýdalos ıspravıt meramı antımonopolnogo reagırovanıa – proızvodıtel vozvrashaet svoı nezakonnyı dohod.
Sootvetstvýıýshıe vedomstva doljny derjat vopros na jestkom kontrole.
V selom, defısıt ýdobrenıı – eto mırovaıa tendensıa.
Kazahstan ejegodno ımportırýet bolee 600 tysách tonn mıneralnyh ýdobrenıı, ız nıh 80 % (500 tysách tonn) – ız Rossıı.
Pravıtelstvý nýjno prınát kompleksnye mery dlá nedopýshenıa defısıta ýdobrenıı ı zavyshenıa ıh stoımostı.
V Kazahstane estselyı rád kalıınyh ı fosforıtnyh mestorojdenıı s razvedannymı zapasamı.
Nýjno nachat ıh promyshlennýıý razrabotký ı naladıt proızvodstvo otechestvennyh ýdobrenıı. Po-drýgomý ot ımportnoı zavısımostı po ýdobrenıam my ne smojem ýıtı.
Pravıtelstvý sledýet vzát dannyı vopros na osobyı kontrol.
EKİNSHİ. Azamattardyń tabysyn arttyrý jáne adam kapıtalyn damytý.
Sońǵy jyldary halyqtyń tabysy birtindep ósti. Byltyr bul ósim 5 paıyz shamasynda boldy. Biraq, Almaty, Atyraý, Qyzylorda, Mańǵystaý jáne Túrkistan oblystarynda jurttyń tabysy ortasha respýblıkalyq deńgeıge jetpeıdi. Bul kórsetkish Almaty jáne Shymkent qalalarynda da tómen. Al, Qyzylorda oblysynda halyqtyń tabysy tipti azaıyp ketti. Bıyl mamyr aıynda azamattardyń naqty tabysynyń kórsetkishi mınýs 2,9 paıyz boldy. Mundaı quldyraý kópten beri bolǵan emes.
Halyqtyń tabysyn arttyrý baǵdarlamasy qabyldandy. Biraq, onyń jurtqa tıgizip jatqan paıdasy shamaly. Eń aldymen, jergilikti jerlerde tıimdi jumys júrgizilýi kerek. Ákimder jyl saıyn árbir 10 myń turǵynǵa 100 jańa jumys ornyn ashýǵa tıis. Meniń bilýimshe, bul baǵytta naqty nátıje joq. Taǵy da eskertemin. Óńir basshylarynyń jumysyn baǵalaǵan kezde osy kórsetkishke basa mán beremiz. Jumys oryndaryn ashý jurttyń áleýmettik jaǵdaıyna tikeleı áser etedi. Ekonomıkanyń turaqty damýy da osyǵan baılanysty. Sondyqtan Úkimet ákimdermen birlesip, bul mindettiń qalaı oryndalyp jatqanyn taldaýǵa tıis.
Halyq sany kóbeıgen saıyn turaqty jumys oryndary ashylýy kerek. Biraq, Mańǵystaý oblysynda osy másele eskerilmegen. Munda jónsiz júrgizilgen kóshi-qon saıasatynyń saldarynan kúrdeli ahýal qalyptasyp otyr. Turǵyndardyń sany kóbeıgenimen, áleýmettik ınfraqurylym salynǵan joq. Jumys oryndary ashylmady. Turmys sapasy tómendep ketti. Jurt «QazMunaıGaz» kompanıasyna jumysqa turǵyzýdy, joǵary jalaqy berýdi talap etýde. Ashyǵyn aıtqanda, Jańaózendegi ken oryndarynyń kópshiligi sarqylyp barady. Bul jaǵdaı barshaǵa málim. Sońǵy 15 jylda osy óńirde munaı óndirý isi 30 paıyzǵa azaıǵan. Soǵan qaramastan, jumysshylar sany 50 paıyzǵa kóbeıdi. Eńbekaqy tóleý qory 10 ese artty. Al, kóp jalaqy tólenetin úsh óńirdiń biri – osy Mańǵystaý ólkesi. Naqty aıtsaq, Jańaózen ortasha eńbekaqynyń eń joǵary deńgeıi boıynsha kósh bastap tur. Úkimet Jańaózendi damytý úshin arnaıy jospar qabyldady. Respýblıkalyq búdjetten qomaqty qarjy bólip, salyqty azaıtyp otyr. Osyndaı tikeleı qoldaý sharalary elimizdiń basqa oblystarynyń esebinen jasalýda. Jurttyń bárine munaı-gaz salasynan jumys taýyp berý múmkin emes. Muny ashyq aıtýymyz kerek.
Óńirdegi jumyssyzdyq ishki jáne syrtqy kóshi-qon úderisine baılanysty kúsheıip barady. Úkimetke ishki ekonomıkalyq resýrstardy jumyldyratyn jańa tásilder ázirleýdi tapsyramyn. Bul rette, halyqty ózge aımaqtarǵa kóshirý baǵdarlamasyn túbegeıli qaıta qaraý kerek.
Biz tarıhı Otanyna oralǵan qandastardy tolyq qoldaımyz. Biraq, tek Mańǵystaý óńirimen shektelýge bolmaıdy. Basqa oblystarǵa, sonyń ishinde óndirisi damyǵan aımaqtarǵa qonystanýǵa bolady. Biz qajetti jaǵdaıdy jasaýǵa daıynbyz.
Qazirgi zamanda óńirlerde, elderde, tipti, qurlyqtarda jumys kúshiniń kóshi-qony júrip jatyr. Bul zańdy qubylysqa aınaldy. Osy úrdiske bizdiń azamattar da úırenýi kerek. Kórshi elderdiń azamattary bul jaǵdaıǵa jaqsy beıimdeldi. Biz qandastarymyzdyń barlyq salada, sonyń ishinde memlekettik qyzmette jumys istegenin qalaımyz. Olar Jańa Qazaqstandy qurýǵa óz úlesin qosady dep senemin.
Qazirgi tańda jastardy jumyspen qamtýǵa basa nazar aýdaratyn kez keldi. Jyl saıyn eńbek naryǵyna 300 myńǵa jýyq jastar shyǵady. Elimizde óskeleń urpaqtyń ózin-ózi damytýyna jaǵdaı jasalyp jatyr. Biraq, naqty sharalarǵa qaramastan, jastardy jumyspen qamtý máselesi tolyq sheshilmeı keledi. Keıbir aımaqta jastar arasyndaǵy jumyssyzdyq deńgeıi elimizdegi ortasha kórsetkishten aıtarlyqtaı joǵary. Ásirese, Nur-Sultan, Almaty qalalary, Almaty, Qaraǵandy, Soltústik Qazaqstan jáne Shyǵys Qazaqstan oblystary – sonyń qatarynda. Úkimet jáne oblys ákimderi osy máselege aıryqsha nazar aýdarýǵa tıis. Jyl aıaqtalǵanda tıisti qorytyndysyn shyǵaramyz.
Eki myńynshy jyldary bala sany kúrt kóbeıgeni belgili. Kelesi jyldan bastap sol kezeńde dúnıege kelgen urpaq eńbek naryǵyna shyǵa bastaıdy. Osyny eskergen jón. Sondyqtan, jurtty jumyspen qamtý isine qatysty tyń tásilder qoldaný qajet. Al, azamattarymyz qazirgi zamandaǵy halyqaralyq naryq úrdisine beıimdelýi kerek.
Elimizdiń demografıalyq, kóshi-qon, tehnologıalyq damý barysyn da eskergen abzal. Bul máseleniń demografıalyq jáne ekonomıkalyq qyryn birdeı ushtastyra bilgen jón. Úkimetke eńbek naryǵyn damytý josparyn shuǵyl ázirleýdi tapsyramyn.
Adam kapıtalyn damytý isinde bilim salasy negizgi ról atqarady. Biz jýyrda Bilim jáne ǵylym mınıstrligin ekige bóldik. Bul qadam qordalanǵan máselelerdi sheshý úshin qajet boldy. Úkimet jáne jańa mınıstrlikterdiń basshylary otandyq bilim jáne ǵylym salasyn tyń serpinmen damytýǵa kúsh salady dep senemin.
Men osy jyldy Balalar jyly dep jarıaladym. Biraq, sońǵy jyldary mektep qabyrǵasynda zorlyq-zombylyqtyń kóbeıip ketkeni alańdatady. Onyń ústine, tolyq jabdyqtalǵan mektepterdiń 65 paıyzynda (ıaǵnı, 3 myń mektepte) beınebaqylaý júıesi talapqa saı emes, keıde múldem jumys istemeıdi. Jalpy, elimiz boıynsha balalar men jasóspirimderdiń óz-ózine qol salýy, ıaǵnı sýısıd azaıdy. Degenmen, Almaty, Jambyl, Qostanaı jáne Mańǵystaý oblystarynda mundaı oqıǵalar kóbeıip barady. Balalardy zorlyq-zombylyqtan qorǵaýǵa, sýısıdtiń aldyn alýǵa, árbir balanyń quqyqtaryn qamtamasyz etýge arnalǵan keshendi jospar qajet.
Taǵy bir túıtkilge toqtalsam. Jekemenshik balabaqshalarda balalardy uryp-soǵý derekteri bar. Sonymen qatar, jumys istemeıtin balabaqshalarǵa qarjy bólý kóbeıip ketti. Munyń bári olardyń qyzmeti ashyq emes ekenin, azamattyq jaýapkershiligi joqtyǵyn kórsetedi. Basqasha aıtqanda, qoǵam talabyna saı emes. 2011 jyly balabaqshalardyń lısenzıa boıynsha jumys isteý tártibin toqtattyq. Memleket bul qadamǵa amalsyzdan bardy. Óıtkeni, mektep jasyna deıingi balalardy balabaqshamen barynsha qamtýymyz kerek boldy. Bul rette, jeke sektordyń áleýetin paıdalaný mańyzdy edi. Nátıjesinde 2 jáne 6 jas aralyǵyndaǵy balalardyń 88 paıyzdan astamy balabaqshamen qamtyldy. Endi qyzmet kórsetý sapasyn arttyratyn kez keldi. Úkimet osy máseleni muqıat qarastyrýy kerek. Lısenzıalaý tártibin qaıta engizý, eń aldymen, memleketke emes, qoǵamǵa qajet shara. Óıtkeni, basty maqsat – balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý.
Kelesi másele – qosymsha bilim berý. Bul – óskeleń urpaqtyń qarym-qabiletin damytý úshin qolǵa alynǵan bastama. Qosymsha sporttyq jáne shyǵarmashylyq bilim berý isine memleket tapsyrysy boıynsha qarjy bólinetin boldy. Bul qadam úıirmeler men seksıalarǵa qatysatyn balalardyń sanyn 70 paıyzǵa deıin arttyrdy. Muny strategıalyq turǵydan durys sheshim boldy dep sanaımyn. Degenmen, joba iske qosylǵan jyly birqatar olqylyqtarǵa jol berildi. Iaǵnı, qarjy máselesine jáne tıisti portaldyń («Artsport») jumysyna qatysty qatelikter boldy. Qarjyny artyq jumsaý, alaıaqtyq, ashyqtan-ashyq jymqyrý bastaldy. Ata-analar balalaryn birden birneshe úıirmege beretin boldy. Ókinishke qaraı, mundaı teris pıǵyl basqa balalardyń jolyn kesip otyr. Kemshiliktiń bárin túzetip, osy ıgi bastamany jalǵastyrý qajet. Ákimdikter jáne máslıhattar qosymsha bilimge bólinetin búdjet qarajaty jetpeı qalýy múmkin dep alańdap otyr. Bilimge salynǵan qarajat – memleket úshin eń basty ınvestısıa bolýy kerek. Bul – óte mańyzdy másele. Túptep kelgende, damýdyń birden-bir joly – bilim salasy. Sondyqtan, budan eshkim utylmaıtyny sózsiz. Úkimet pen ákimder jurtshylyqpen birlesip, jobany jetildirýge tıis. Ony sapaly ári tıimdi jasaý qajet. Naqty ǵylymdar men ınjenerıa salasy boıynsha qosymsha bilim berýge aıryqsha nazar aýdarý kerek. Balalardy dene shynyqtyrý jáne akademıalyq turǵydan birdeı damytý qajet. Aýyldyq jerde turatyn balalarǵa basa mán bergen jón. Barlyq aımaqtaǵy balalardyń qosymsha bilim alýyna múmkindigi bolýǵa tıis. Quzyrly mınıstrlik pen ákimdikter jobanyń júzege asyrylýyn rettep, jiti baqylaýy qajet. Buǵan deıin bólingen qarjynyń jumsalýyn tekserý kerek. Bul mindet Bas prokýratýraǵa júkteledi. Anyqtalǵan kemshilikterdi Úkimetpen birlesip joıý qajet.
Úkimettiń basty mindetiniń biri – ana men balanyń densaýlyǵyn saqtaý. Ókinishke qaraı, sábılerdiń ólimi kóbeıdi. Ana ólimi de ósýde. Men perınataldyq qyzmettiń jaı-kúıin tekserýge tapsyrma berdim. Onyń qorytyndysy boıynsha tıisti sharalar qabyldanýy kerek edi. Biraq, barlyq jumys aýdıt deńgeıinde toqtap qaldy. Qazirgi perzenthanalardyń kóbi halyqaralyq standarttarǵa saı emes. Sondyqtan shuǵyl sharalar qabyldap, osy máseleni sheshý qajet.
Jalpy, densaýlyq saqtaý salasy týraly aıtar bolsaq, munda túıtkildi máseleler kóp. Qazaqstanda sozylmaly aýrý saldarynan qaıtys bolý kórsetkishi óte joǵary. Ásirese, Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe eldermen salystyrǵanda bizdegi ahýal óte nashar. Medısına salasyna bólingen qarjy kólemi artqanymen, munda qordalanǵan máseleler sheshimin tappaı otyr. Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesi tıimdi bolmady, naqty nátıje joq. Úsh mıllıonǵa jýyq adam medısınalyq saqtandyrýdan tys qalǵan. Sonyń kesirinen olar densaýlyq saqtaý salasyndaǵy qyzmetterdi tolyq paıdalana almaıdy. Úkimet Strategıalyq josparlaý jáne reformalar agenttigimen birlesip, medısınalyq saqtandyrý júıesin jetildirý jóninde usynystar daıyndaýy kerek.
Kelesi ózekti másele – densaýlyq saqtaý júıesin sıfrlandyrý. Bul jumys óte baıaý júrip jatyr. Jalpy, sıfrlandyrýdyń qazirgi deńgeıi dárigerlerdiń jumysyn jeńildetip otyrǵan joq. Densaýlyq saqtaý salasynda 40-tan astam aqparattyq júıe jumys isteıdi. Ár júıeniń óz kemshilikteri bar. Mınıstrlik bolsa, jaýapkershilikten qashyp, naqty sheshim qabyldamaı otyr. Al, munyń zardabyn dárigerler men azamattar tartýda. Úkimet osy máseleni tez arada sheshýi kerek.
Endi, kún tártibindegi shuǵyl máselelerge toqtalaıyn.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimeti boıynsha koronavırýs juqtyrǵandar kóbeıip keledi. Sońǵy eki aptada naýqastardyń sany 30 paıyzǵa artqan. Bizdiń elde de ahýal kúrdelene tústi. Almaty «qyzyl» aımaqqa qaıta kirýi múmkin. Negizgi sebep – turǵyndar men dárigerlerdiń qaýipsizdik sharalaryn saqtamaýy. Mekemearalyq komısıanyń jumysyn kúsheıtý qajet. Sondaı-aq, revaksınasıa naýqanyn jandandyrǵan jón. Bul jumysta eshqandaı asyra silteý bolmaýy kerek. Shaǵyn jáne orta bıznestiń múddesin eskergen abzal.
I v zavershenıe po dannomý bloký. Po moemý porýchenıý Admınıstrasıa Prezıdenta koordınırýet razrabotký dvýh pılotnyh nasıonalnyh proektov: «Komfortnaıa shkola» ı «Modernızasıa selskogo zdravoohranenıa».
Onı ımeıýt chetkıe zadachı ı srokı realızasıı, orıentırovany na konkretnye rezýltaty.
Napomnú, o chem ıdet rech.
Nasproekt «Komfortnaıa shkola» predpolagaet stroıtelstvo okolo 840 tysách ýchenıcheskıh mest po novym stroıtelnym standartam, osnashennyh sovremennym oborýdovanıem.
Proekt naselen na reshenıe voprosa trehsmennogo obrazovanıa, avarıınyh shkol, edınoobrazıa ýslovıı polýchenıa obrazovanıa.
Nasproekt «Modernızasıa selskogo zdravoohranenıa» pozvolıt obespechıt vse sela polojennoı medısınskoı ınfrastrýktýroı.
On ohvatıt 650 naselennyh pýnktov s bolee chem 800 tysáchamı grajdan. Zaplanırovana modernızasıa 32 raıonnyh bolnıs do ýrovná mnogoprofılnyh medýchrejdenıı.
V rezýltate rasstoıanıe dlá polýchenıa ekstrennoı ı srednetehnologıchnoı medpomoshı sokratıtsá s 500 do 200 kılometrov.
Pravıtelstvý v ramkah búdjetnogo prosesa do sentábrá tekýshego goda sledýet provestı vse raschety ı prınát neobhodımye mery dlá realızasıı ýkazannyh nasproektov.
TRETE. Sovershenstvovanıe denejno-kredıtnoı ı nalogovo-búdjetnoı polıtıkı
Prıhodıtsá konstatırovat, chto za vse vremá sýshestvovanıa otechestvennoı fınansovoı sıstemy nam ne ýdalos dobıtsá polnosennogo fýnksıonırovanıa prosentnogo kanala.
Eto snıjaet effektıvnostdenejno-kredıtnoı polıtıkı – odnogo ız glavnyh mehanızmov ýpravlenıa ekonomıkoı.
Dlá reshenıa etoı problemy trebýıýtsá kompleksnye mery kak so storony fınregýlátorov, tak ı so storony Pravıtelstva.
Nedostatochno deıstvennaıa monetarnaıa polıtıka takje ogranıchıvaet razvıtıe fınansovogo sektora. I naoborot.
Segodná nablúdaetsá sıtýasıa, kogda na fone býrnogo rosta potrebıtelskıh zaımov sokrashaetsá dolá korporatıvnogo kredıtovanıa – klúchevogo faktora ekonomıcheskoı aktıvnostı.
Za pát let dolá korporatıvnyh kredıtov v obshem obeme vydannyh zaımov ýmenshılas s 68 do 41 %.
Lúboı malo-malskı znachımyı proekt prıhodıtsá kredıtovat lıbo za schet gosýdarstvennyh ınstıtýtov razvıtıa, lıbo za schet zaımov mejdýnarodnyh fınansovyh organızasıı. I eto prı tom, chto v bankah ımeetsá 11 trıllıonov tenge vysokolıkvıdnyh aktıvov. Eto, po sýtı, katastrofıcheskaıa sıtýasıa, bez vsákogo preývelıchenıa.
Fınansovyı regýlátor ochıtyvaetsá o prınátyh merah v chastı oslablenıa prýdensıalnyh normatıvov. Odnako, kak pokazyvaıýt dannye, etıh mer nedostatochno.
Poetomý Nasıonalnomý banký, Agentstvý po regýlırovanıý fınansovyh rynkov sovmestno s Pravıtelstvom neobhodımo vyrabotat dopolnıtelnye rychagı ı stımýly dlá vovlechenıa bankov v kredıtovanıe realnogo sektora ekonomıkı.
Sohranáet svoıý ostrotý vopros spravedlıvogo raspredelenıa dohodov mejdý ýrovnámı búdjetov.
V ýslovıah jestkoı fıskalnoı sentralızasıı sıstema raspredelenıa dohodov neobektıvna.
Vse regıony, za ısklúchenıem chetyreh, prevratılıs v dotasıonnye ı zavısát ot sentra. Po sýtı, onı ne motıvırovany ývelıchıvat sobıraemostnalogov.
V rezýltate obrazýetsá nehvatka sobstvennyh sredstv.
Mestnye búdjety pokryvaıýt tolko pátýıý chastot neobhodımogo fınansırovanıa.
Ostalnoe vozmojno polýchıt tolko «dogovorıvshıs» s sentrom. Ob etom ıa ýje govorıl.
Vse ızmenenıa v tekýshıh búdjetah trebýıýt rassmotrenıa na zasedanıah Respýblıkanskoı búdjetnoı komıssıı ı maslıhatov, chto chasto prıvodıt k ızlıshneı búrokratıı ı zatágıvanıý srokov.
V ıtoge sosıalnye ojıdanıa grajdan ne opravdyvaıýtsá. Imeıýtsá fakty, kogda stroıtelno-montajnye raboty nachınaıýtsá lısh na tretıı god.
Prı etom slojıvshaıasá sıstema stavıt vo glavý ýgla svoevremennostı polnotý osvoenıa búdjetnyh sredstv. A effektıvnostrasqodov ı kachestvo vypolnennyh rabot ostaıýtsá na vtorom plane.
Novaıa nalogovo-búdjetnaıa polıtıka doljna maksımalno desentralızovat fınansovo-ekonomıcheskıe fýnksıı v polzý regıonov.
Na mestnyı ýroven mojno peredat znachıtelnoe kolıchestvo stateı dohodov ı rasqodov, ýjestochıv prı etom spros za ıh realızasıý.
Tolko v etom slýchae povysıtsá rol ı otvetstvennostmestnyh vlasteı za konechnyı rezýltat.
Mnoıý ýje davalıs konkretnye porýchenıa po sovershenstvovanıý búdjetnogo planırovanıa, mejbúdjetnyh otnoshenıı, sıstemy osenkı. Odnako rezýltat mınımalnyı.
Moı pretenzıı adresýıýtsá Mınfıný. Porýchaıý ASPIR sovmestno s regıonamı ı ekspertnym soobshestvom podgotovıt paket praktıcheskıh reform po vsem vysheýkazannym prıorıtetam.
Reformy doljny v polnoı mere ýdovletvorát ınteresy grajdan ı bıznesa.
Nachata rabota po protıvodeıstvıý nezakonnoı konsentrasıı ekonomıcheskıh resýrsov ı vozvratý nezakonno polýchennogo ımýshestva.
Bylı sozdany sootvetstvýıýshıe komıssıı, aktıvnostkotoryh v poslednee vremá zametno snızılas.
Sledýet bolee operatıvno prınımat mery, napravlennye na demonopolızasıý tovarnyh rynkov ı vozvrat kapıtala.
Vmeste s tem neobhodımo ısklúchıt lúbye peregıby ı zloýpotreblenıa po otnoshenıý k dobrosovestnomý bıznesý.
A takıe fakty ý nas ımeıýtsá. Na mestah to ı delo prodoljaetsá davlenıe na predprınımateleı.
Eslı tak býdet prodoljatsá, prımem jestkıe mery v otnoshenıı samıh sotrýdnıkov pravoohranıtelnyh organov.
CHETVERTOE. Podderjka realnogo sektora ekonomıkı
My ıavláemsá svıdetelámı globalnoı borby za ınvestısıonnyı kapıtal.
Kajdaıa vtoraıa ız pochtı 1 400 krýpnyh zarýbejnyh kompanıı prıostanovıla deıatelnostılı polnostú ýshla s rossııskogo rynka.
Pravıtelstvý sledýet sozdat blagoprıatnye ýslovıa dlá ıh relokasıı v Kazahstan. Eto dast nam horoshıe vozmojnostı dlá narashıvanıa proızvodstva tovarov srednıh ı verhnıh peredelov.
Ia porýchal Pravıtelstvý podgotovıt pýl ınvestısıonnyh proektov v sfere obrabatyvaıýsheı promyshlennostı ı otrabotat ego s potensıalnymı ınvestoramı. Dannaıa rabota vse eshe vedetsá v rejıme soveshanıı ı vstrech.
V chastı konkretnyh rezýltatov poka malo chem mojno pohvastatsá. Novyh proektov, po sýshestvý, net.
Eshe raz podcherkıvaıý: proekty prejde vsego realızýıýtsá v regıonah, na mestah. Poetomý spros za ıh prıvlechenıe ı dovedenıe do konechnogo rezýltata s akımov býdet takoı je, kak s mınısterstv.
Ý nas estplany po stımýlırovanıý ınvestısıı v razrabotký nedr. Vajnaıa zadacha – obespechıt prozrachnostı effektıvnostraboty geologıcheskoı otraslı strany.
My mnogo govorım ob etom, daje sozdalı otdelnoe mınısterstvo. Odnako otsýtstvıe prozrachnostı ı kýlýarnoe prınátıe reshenıı po seı den sderjıvaıýt razvıtıe otraslı – obogashaıýtsá lúdı, ımeıýshıe dostýp k geologıcheskoı ınformasıı.
Podkovernýıý razdachý ýchastkov razlıchnym favorıtam ı delsam dopýstıt nelzá. Ia ýje ob etom govorıl.
Pravıtelstvo ýje neskolko let obeshaet sozdat osıfrovannyı bank dannyh mıneralnyh resýrsov s otkrytoı geologıcheskoı ınformasıeı. Sredstva bylı vydeleny, no eta vajneıshaıa zadacha do sıh por ne ıspolnena ı zabaltyvaetsá pod raznymı predlogamı.
V lýchshem slýchae rech ıdet o neprofessıonalızme, v hýdshem – o prednamerennom sabotaje. I to, ı drýgoe, predýprejdaıý, chrevato sereznymı posledstvıamı dlá ıspolnıteleı.
Eto kasaetsá prejde vsego profılnogo mınısterstva, no takje ı drýgıh vedomstv. Chto kasaetsá profılnogo mınısterstva, to ıa obávláú mınıstrý vygovor.
Vo-pervyh, vygovor za to, chto ıa ýje skazal. A takje za to, chto zateıalı neponátnýıý volokıtý ı dıskýssıý vokrýg dalneısheı sýdby popýlásıı saıgakov. Zachem eto vse vyvodıt na takoı ýroven obshestvennogo obsýjdenıa?
Nýjno professıonalno podoıtı k etomý voprosý, s ýchetom mentalıteta nasheı nasıı.
Deıstvıtelno, saıgakı ıavláútsá dlá kazahov sváshennymı jıvotnymı. Vnosıtsá predlojenıe, chtoby ızát ız prırodnogo landshafta 80 tysách saıgakov, to estýbıt ıh. No est vıdımo, ı drýgıe metody. Posovetýıtes so spesıalıstamı, eto je kraınıe mery. Ia ne ısklúchaıý, chto, vozmojno, prıdetsá prıbegnýt ı k etoı mere. No eto kraınáá mera, podcherkıvaıý. Nýjno professıonalno podhodıt k etomý voprosý.
Chto kasaetsá vysheýkazannogo voprosa, Pravıtelstvo doljno dolojıt o prıchınah zatágıvanıa zapýska Nasıonalnogo banka dannyh.
V selom, sıfrovızasıa ıdet medlenno, na moı vzglád, neýdovletvorıtelno. Ia porýchal ýlýchshıt rabotý nasıonalnogo holdıńa «Zerde», kotoryı podvergsá krıtıke Schetnogo komıteta. Premer-mınıstrý kak kýratorý sıfrovızasıı sledýet obratıt osoboe vnımanıe na etot vopros.
Mınıstrý ıa delaıý zamechanıe. Ia schıtaıý, chto vy neýdovletvorıtelno rabotaete, podvodıte Premer-mınıstra.
Neeffektıvnaıa polıtıka sohranáetsá ı v sfere nedropolzovanıa. Po moemý porýchenıý provodıtsá masshtabnaıa revızıa neıspolzýemyh mestorojdenıı s dalneısheı ıh peredacheı dobrosovestnym ınvestoram. No rezýltaty poka ne vpechatláút.
Imeıýtsá takje mnogochıslennye fakty nezakonnoı dobychı ıskopaemyh ı deıstvıa kontraktov s ıstekshımı srokamı.
PÁTOE. Obespechenıe energetıcheskoı bezopasnostı
Nesmotrá na provedennýıý modernızasıý otechestvennyh neftepererabatyvaıýshıh zavodov, v strane ejegodno voznıkaet defısıt nefteprodýktov.
Po moemý porýchenıý provedena proverka ıh deıatelnostı.
Tak, za 2020-2021 gody zafıksırovano 410 faktov vneplanovogo prostoıa (na Atyraýskom NPZ – 372 (!), Pavlodarskom – 14, Shymkentskom – 24).
Tekýshaıa prosesıngovaıa sqema pererabotkı neftı pozvolála neeffektıvnym posrednıkam polýchat osnovnýıý dolú dohodov, togda kak zavody ostavalıs nedofınansırovannymı.
Bylo prınáto reshenıe pereıtı na kombınırovannýıý sqemý, kotoraıa predýsmatrıvaet osýshestvlenıe marketıńa nefteprodýktov neftedobyvaıýshımı kompanıamı ı samımı NPZ.
Eto pozvolıt ım ývelıchıt dohody, kotorye mojno napravıt na modernızasıý proızvodstva ı povyshenıe zarabotnyh plat.
Dalee. Effektıvnostnasıonalnyh kompanıı – eto po-prejnemý sereznaıa problema.
Sohranáetsá bolshoı obem admınıstratıvnyh rasqodov v nasıonalnyh ı kvazıgosýdarstvennyh kompanıah.
Eto nedorabotka rýkovodstva
«Samrýk-Kazyna». Mnogoe sdelano, no del eshe nepochatyı kraı.
Nýjno peresmotret bazovye normatıvy polojennostı dlá obespechenıa normalnogo fýnksıonırovanıa Fonda.
Sohranáet svoıý aktýalnostzadacha perezagrýzkı ego deıatelnostı.
Vmesto vystraıvanıa effektıvnoı operasıonnoı sredy ı korporatıvnogo ýpravlenıa «Samrýk-Kazyna» po-prejnemý naprámýıý vmeshıvaetsá v operasıonnýıý ı zakýpochnýıý deıatelnost kadrovýıý polıtıký portfelnyh kompanıı.
Togda o kakom korporatıvnom ýpravlenıı, o kakom IPO mojno govorıt v dannom slýchae?
Porýchaıý ASPIR sovmestno s Pravıtelstvom ı Fondom podgotovıt konkretnye predlojenıa po dalneısheı reforme kvazıgosýdarstvennogo sektora.
Sledýıýshee. Po osenkam ekspertov, osenú v strane mojet voznıknýt defısıt dızelnogo toplıva (100 tysách tonn).
Eta sıtýasıa skladyvaetsá ız goda v god, ı vsákıı raz vo vremá ýborochnyh rabot.
Osnovnoı argýment Pravıtelstva – vymyvanıe toplıva s nashego rynka tranzıtnym transportom ı jıtelámı prıgranıchnyh regıonov sosednıh stran.
No problema neskolko glýbje – sýshestvýıýt organızovannye, nalajennye godamı sqemy po vyvozý otechestvennyh nefteprodýktov v blızlejashıe gosýdarstva.
AFM nýjno razobratsá s etım voprosom. Predstavte mne ınformasıý, kto konkretno etım zanımaetsá. Zatem prımem okonchatelnoe reshenıe.
Takje porýchaıý Pravıtelstvý, Agentstvý po zashıte konkýrensıı vyrabotat dıfferensırovannye seny na nefteprodýkty dlá tranzıtnogo transporta ı po perımetrý granısy.
Eto snızıt senovoı dısparıtet s sosednımı stranamı ı ne otrazıtsá v selom na senah dlá nashıh grajdan.
Klúchevýıý rol v ekonomıcheskom ı sosıalnom blagopolýchıı Kazahstana ıgraet gazovaıa otrasl.
Za schet vvedenıa novyh promyshlennyh obektov ı gazıfıkasıı strany potreblenıe gaza na vnýtrennem rynke ejegodno ývelıchıvaetsá.
Za poslednıe 10 let obemy potreblenıa gaza na vnýtrennem rynke vyroslı bolee chem v dva raza –
s 9 do 19 mıllıardov kýbıcheskıh metrov.
Defısıt gaza v strane prognozırýetsá ýje v sledýıýshem godý.
Prı etom nýjno ponımat, chto pereorıentasıa gaza s eksportnogo na vnýtrennıı rynok – vynýjdennyı shag, kotoryı vedet k potere valútnoı vyrýchkı ı ýhýdshenıý torgovogo balansa.
Poetomý dlá reshenıa dannoı problemy neobhodımy sıstemnye mery, v tom chısle po ývelıchenıý resýrsnoı bazy ı pererabotkı gaza.
Tolko narastıv dobychý ı pererabotký gaza, gosýdarstvo smojet polýchat eksportnýıý prıbyl ı v polnoı mere obespechıvat vnýtrennıe nýjdy.
Poetomý dlá novyh proektov po dobyche gaza sledýet prorabotat fıskalnye preferensıı.
Pravıtelstvo takje doljno chetko raspredelıt fýnksıı mejdý sootvetstvýıýshımı nasıonalnymı kompanıamı.
My bylı vynýjdeny do konsa tekýshego goda prodlıt senovoe regýlırovanıe na roznıchnýıý realızasıý sjıjennogo neftánogo gaza.
Odnako ıskýsstvennoe sderjıvanıe sen v býdýshem mojet prıvestı k defısıtý. Eto zakon rynka.
Poetomý Pravıtelstvý neobhodımo prınát mery po zapýský torgov, ne dopýstıv prı etom senovyh perekosov.
Kak vam ızvestno, v ıýne zavershılsá moratorıı na povyshenıe tarıfov na energıý.
S ýchetom vysokogo ıznosa oborýdovanıa ı neobhodımostı podgotovkı k otopıtelnomý sezoný prıhodıtsá ojıdat povyshenıa tarıfov.
K etomý voprosý sledýet podoıtı vzveshenno, ne dopýstıv rezkogo skachka ı ısklúchıv lúbýıý ızbytochnýıý marjınalnostkompanıı.
Kraıne vajno obespechıt podderjký sosıalno ýıazvımyh sloev naselenıa.
Pravıtelstvý neobhodımo pereıtı na proaktıvnyı format sosıalnoı podderjkı, sdelav ee bolee adresnoı.
Sosıalnýıý kartý semı neobhodımo dovestı do ýma, chtoby ona, nakones, stala realnostú. Pervonachalnaıa konsepsıa proekta neodnokratno menálas ız-za ýchastıa v ee razrabotke neskolkıh vedomstv.
Porýchaıý Pravıtelstvý do konsa goda zapýstıt Sıfrovýıý kartý semı ı vnedrıt Sosıalnyı koshelek.
Nelzá zabyvat ı ob ımeıýshemsá defısıte energomoshnosteı. Soglasno planam energobalansa, v etom godý my doljny bylı vvestı bolee 1 gıgavatta moshnosteı. Odnako realızasıa ráda proektov otlojena. V tekýshem godý býdet vveden tolko 31 % ot planırovavshıhsá moshnosteı (347 MVt).
V ýslovıah energodefısıta takıe tempy neprıemlemy. Nadeıýs, v Pravıtelstve ponımaıýt eto.
Nedostatochnymı tempamı ıdet ı ýsılenıe elektrıcheskoı setı Iýjnoı ı Zapadnoı zon edınoı energosıstemy strany. V nastoıashee vremá raboty po Zapadnoı zone zaversheny tolko na 10 %.
Neobhodımo prınát vse mery dlá svoevremennoı realızasıı proektov. Ot etogo zavısıt energetıcheskaıa bezopasnostKazahstana.
ALTYNSHY. Avtojol ınfraqurylymyn damytý
Biz bir apta buryn elimizdiń kólik-tranzıt áleýetin damytý máseleleri týraly arnaıy jıyn ótkizdik. Búgin avtojol ınfraqurylymy salasyndaǵy túıtkilderge erekshe toqtalǵym keledi. Bıyl 11 myńnan astam shaqyrym jolǵa ártúrli jóndeý jumystary júrgiziledi. Buǵan 600 mıllıard teńgeden astam qarjy bólindi. Jóndeý jumystaryn sozbalańǵa salýǵa bolmaıdy. Jobalardy júzege asyrý barysyn qatań baqylaýǵa alý qajet. Joldyń sapasyna aıryqsha nazar aýdarý kerek. Elimizdiń joldary nashar ekeni jáne jol qurylysy salasyn jemqorlyq jaılaǵany eshkimge jasyryn emes. Tipti, basqa jerdi aıtpaǵannyń ózinde Aqordaǵa aparatyn joldyń ózi jamaý-jamaý, quraq kórpege uqsaıtyn boldy. Jalpy, bul salada qordalanǵan másele kóp. Tenderdi jyl saıyn birdi-ekili kompanıa ǵana utyp alady. Mundaı jaǵdaıdyń qaıtalanyp kele jatqanyna ondaǵan jyl boldy. Osynyń bárin retke keltirý úshin shuǵyl sharalar qabyldaý kerek. Jarty jyl ótti. Al, jol jóndeýge bólingen qarajattyń 44 paıyzyna memlekettik satyp alý qorytyndysy jasalǵan joq (464 mlrd. teńgeniń 263 mlrd. teńgesi boıynsha memlekettik satyp alý qorytyndysy bar). Bul jumys Pavlodar (17%), Mańǵystaý (24%) jáne Batys Qazaqstan (27%) oblystarynda óte baıaý júrýde.
Kelesi másele. Qazaqstanda jol qurylysyna qajetti materıaldyń bári bar. Biraq, otandyq óndiristiń áleýeti tolyq qoldanylmaıdy. Muny, tipti, qoldan jasalǵan tapshylyq deýge bolady. Mysaly, elimizde bıtým óndiretin úsh zaýyt bar. Soǵan qaramastan, 200 myń tonna bıtým jetispeıdi. Qurylys qarqyndy júrgen kezde onyń baǵasy úsh ese (ıaǵnı, bir tonnasy 90 myńnan 250 myń teńgege deıin) qymbattaıdy. Úkimetke jol qurylysyna qajetti resýrstardy óndirý jáne tutyný barysyn muqıat saralaýdy tapsyramyn.
Sonyń negizinde qurylys materıaldaryn shyǵaratyn jańa kásiporyndar ashý qajet. Al, jumys istep turǵan nysandardy jańǵyrtý kerek.
Taǵy bir mańyzdy másele – memlekettik satyp alý konkýrsyn ótkizý. 2019 jyldan beri avtojol salasynda quny 1,5 trıllıon teńge bolatyn memlekettik kelisim-sharttar jasaldy. Sonyń 40 paıyzyn sheteldikterdiń qatysy bar kompanıalar utyp alǵan. Biz sheteldik seriktesterimizge qoldaý kórsetemiz. Olar úshin naryq árdaıym ashyq bolady. Biraq, otandyq kompanıalarymyz belsene qatyspaıdy. Úkimet jergilikti kásiporyndar úshin básekeli orta qalyptastyrýy kerek. Keıbir iri kompanıalardyń eńbek jáne materıaldyq resýrstary jetkiliksiz. Soǵan qaramastan, olar tenderdi utyp alyp, jumysty merdigerge ysyra salady. Osyndaı ahýal jylda qaıtalanady. Tipti, jumystyń 100 paıyzy basqa merdigerge tapsyrylǵany jóninde málimetter bar. Mysaly, Qaraǵandy–Balqash avtojolyn (363 shaqyrym) jóndeý jumystary 2019 jyldan beri jalǵasyp keledi. Bul jobanyń jalpy quny – 248 mıllıard teńge. Bas merdigeri osy jumysty basqa kompanıaǵa tapsyrdy. Al, bul kompanıa barlyq jumysty qosalqy merdigerge ysyra salǵan. Tipti, 22 paıyz kólemindegi ústeme aqysyn da ustap qalǵan.
Taǵy bir ózekti másele – jol boıynda zamanaýı qyzmet kórsetý isin retke keltirý. Qazir elimizde osyndaı 1600 nysan bar. Onyń 68 paıyzy ǵana ulttyq standartqa saı keledi. Tranzıt turǵysynan óte mańyzdy Túrkistan, Qaraǵandy jáne Mańǵystaý oblystaryndaǵy jaǵdaı óte nashar.
S tekýshego goda bıznesý vozmeshaetsá 10 % ot stoımostı obekta, podezdy k nım stroıatsá za schet búdjeta. Vvedeno sýbsıdırovanıe zatrat na soderjanıe sanıtarnyh ýzlov. Dlá bıznesa sozdany vse ýslovıa, teper akımam na mestah neobhodımo organızovat kachestvennýıý rabotý.
Kelesi másele – avtojol salasyna qatysty. Bul salaǵa túbegeıli reforma jasaıtyn ýaqyt jetti. Qazir elimizdegi joldyń jaı-kúıin qadaǵalap, qyzmet kórsetetin eki negizgi operator bar. Týrasyn aıtsaq, ekeýi de bir jumysty atqaryp otyr, jumysshylarynyń sany da qajetti shamadan artyq. Soǵan qaramastan, azamattardan kelip jatqan oryndy aryz-shaǵymdar azaıar emes, al joldyń sapasy múlde syn kótermeıdi. Úkimetke «QazAvtoJol» jáne «Kazahavtodordy» biriktirip, Qazaqstannyń birtutas avtojol kompanıasyn qurýdy tapsyramyn. Nátıjesinde qyzmetkerlerdiń sany da qysqaratyn bolady. Jalpy, bul salany keshendi túrde qaıta jańǵyrtý kerek. FIDIC halyqaralyq qaǵıdattaryn engizgen jón. Ony júzden astam el paıdalanyp otyr. Bul júıe jol salasyn tıimdi basqarýǵa, búdjet qarajatyn utymdy paıdalanyp, barlyq deńgeıdegi jemqorlyq qaýpin azaıtýǵa múmkindik bermek. Mundaı júıege kóbi qarsy bolady. Bul jerde mınıstrdiń jáne tıisti vıse-premerdiń nyq ustanymy qajet. Tutastaı alǵanda, osy másele boıynsha arnaıy komısıa qurý kerek. Oǵan Úkimet múshelerin, Prezıdent Ákimshiligi, quqyq qorǵaý organdarynyń ókilderin, depýtattardy qosqan jón. Jarty jyl ishinde barlyq kemshilikti, sonyń ishinde jemqorlyqty jáne olqylyqtardy túzetýge baǵyttalǵan usynystardy ázirlep, maǵan baıandaý qajet.
Eta komısıa doljna tshatelno rassledovat vse narýshenıa, kotorye bylı dopýsheny v proshlom, kak mınımým, za 10 let, v stroıtelstve dorog v nasheı strane. Vseh vınovnyh v plohom kachestve dorog sledýet prıvlech k otvetstvennostı soglasno zakoný.
****
Jalpy, Úkimettiń jumysyna ortasha degen baǵa berýge bolady. Úkimet tabandylyq tanytýǵa tyrysýda. Biraq, qazirgi kezeńde bosańsýǵa bolmaıdy. Jumys qarqynyn barynsha kúsheıtý qajet. Jańa, tyń ádis-tásilderdi qoldaný kerek. Úkimet jedel áreket etetin operatıvtik shtab qana emes, naqty reformalardy usynatyn jáne júrgizetin basty memlekettik mekeme bolýy kerek. Ekonomıser, kásipkerler kóp. Shetinen bilimdi, daryndy. Biraq, olardyń naqty usynystary az, tipti, joq dep aıtýǵa bolady. Kúzge qaraı, múmkin, kadrlyq sheshimder qabyldaý kerek bolady. Erekshe daǵdarys jaǵdaıynda bul óte qajet ekeni túsinikti.