Álemde ár eldiń aýa sapasynyń ózindik ındeksi bar. BUU IýNEP sıaqty halyqaralyq uıymdar, sondaı-aq Qazaqstannyń keıbir qoǵamdyq uıymdary men eko-belsendileri ózderiniń ınteraktıvti aýa sapasynyń kartalarynda (AQI) AQSH Qorshaǵan ortany qorǵaý agenttiginiń standarttaryn qoldanady.
«Qazgıdromet» RMK derekteri boıynsha 2025 jyldyń 9 aıynda 70 eldi mekenniń 19-y atmosferalyq aýanyń óte joǵary jáne joǵary lastaný dárejesine, 28-i joǵary lastanýǵa, 23-i tómen lastanýǵa jatqyzyldy. Atmosferalyq aýanyń jaı-kúıi týraly tolyǵyraq aqparat toqsan saıyn qorshaǵan ortanyń jaı-kúıi týraly búleten «Qazgıdromet» RMK saıtynda www.kazhydromet.kz ornalastyrylady, al AirKZ qosymshasynda derekter naqty ýaqyt rejıminde saǵat saıyn jańartylady.
Almatynyń atmosferalyq aýasynyń lastaný deńgeıi qańtar, shilde, tamyz, qyrkúıek, qazan aılarynda «joǵary», aqpan – maýsym aılary kezeńinde «óte joǵary» dep baǵalandy.
Sondaı-aq, Qaraǵandy, Temirtaý, Óskemen jáne Balqash qalalarynda sońǵy 5 jylda (2020-2024 jj.) atmosferalyq aýanyń lastanýynyń turaqty joǵary deńgeıi baıqalǵanyn atap ótýge bolady.
Anyqtama.
Qaraǵandy boıynsha RM-2,5, RM-10 bólshekteri, kómirtegi oksıdi boıynsha asyp ketýler baıqalady.
Temirtaý boıynsha RM-2,5, RM-10 (shań) bólshekter, kúkirt dıoksıdi, azot, kómirtek oksıdi, amıak, kúkirtsýtek, fenoldar boıynsha asyp ketý baıqalady.
Óskemen boıynsha RM-10 ólshengen bólshekteri, kúkirt, azot dıoksıdi, kómirtek oksıdi, kúkirtsýtek, fenoldar boıynsha asyp ketý.
Balqash qalasy boıynsha negizgi lastaýshy zattar kúkirt dıoksıdi jáne kúkirtsýtek bolyp tabylady.
Jezqazǵan qalasy boıynsha negizgi lastaýshy zattar (shań) bólshekter, kómirtegi oksıdi, kúkirtsýtek jáne fenoldar bolyp tabylady.
Negizgi lastaýshylar «Qarmet», «Qazmyrysh» jáne «Qazaqmys» bolyp tabylady, olar óz qyzmetin júzege asyratyn óńirlerdegi shyǵaryndylardyń jalpy kóleminiń 40%, 32% jáne 62% úlesteri bar.
Óńirler boıynsha lastaýshy zattardyń shyǵaryndylary boıynsha resmı derekter Ulttyq statısıka búrosynyń saıtynda https://stat.gov.kz («Qorshaǵan orta-«Qorshaǵan orta statısıkasy»-«Jarıalanymdar»-«Qorshaǵan ortany qorǵaýdyń statısıkalyq jınaǵy» bóliminde) ornalastyrylǵan.
Halyqaralyq reıtıńterdegi Almatynyń orny
Álemde ár eldiń aýa sapasynyń ózindik ındeksi bar. BUU IýNEP sıaqty halyqaralyq uıymdar, sondaı-aq Qazaqstannyń keıbir qoǵamdyq uıymdary men eko-belsendileri ózderiniń ınteraktıvti aýa sapasynyń kartalarynda (AQI) AQSH Qorshaǵan ortany qorǵaý agenttiginiń standarttaryn qoldanady. Sonymen qatar, ár el óz sharttaryna beıimdelgen AQI (AQSH) ındeksin paıdalanady. Qazaqstan Respýblıkasy bul ındeksti (AQI) qoldanbaıdy, óıtkeni normatıvtik-quqyqtyq baza shekti ruqsat etilgen konsentrasıaǵa (SHRK) baǵdarlanǵan («Qalalyq jáne aýyldyq eldi mekenderdegi, ónerkásiptik uıymdar aýmaqtaryndaǵy atmosferalyq aýanyń gıgıenalyq normatıvterin bekitý týraly» 2022 jylǵy 2 tamyzdaǵy № QR DSM-70 buıryǵy).
«Qazgıdromet» RMK «AirKz» mobıldi qosymshasynda jáne ınteraktıvti kartada aýa sapasyn baǵalaý úshin ulttyq standartty (SHRK) qoldanady. Aqparat saǵat saıyn jańartylady.
Qazaqstannyń jaǵdaıyna beıimdelmegen «AQI» ındeksin qoldaný derekterdiń sapasyna baılanysty emes, AQSH pen Qazaqstan standarttarynyń aıyrmashylyǵyna baılanysty árkelki oqylýyna ákelýi múmkin. Halyqaralyq platformalar «AQI» ındeksin derekterdi birizdendirilgen vızýalızasıalaý maqsatynda ǵana paıdalanady, ony Qazaqstandaǵy aýa sapasyn resmı baǵalaý retinde qarastyrýǵa bolmaıdy. Mysaly, álemdik kartada «IQAir» (Birikken Ulttar Uıymynyń Qorshaǵan ortany qorǵaý baǵdarlamasynyń tehnologıalyq seriktesi) aýa sapasy boıynsha (https://www.iqair.com/ru/kazakhstan) AQSH-tyń aýa sapasynyń ındeksin qoldana otyryp, Qazaqstannyń atmosferalyq aýa sapasynyń monıtorıńiniń nátıjeleri kórsetiledi. Kartada onlaın rejıminde lastaýshy zattardyń naqty konsentrasıasy jáne «AQI» ındeksi kórsetiledi, olar ólsheý dachıkterindegi derekterdiń jańartylýyna baılanysty ózgeredi.
Konsentrasıalardyń sandyq mánderiniń ózgerýimen birge lastaný deńgeıiniń reıtıńi de ózgeredi. Osylaısha, bul reıtıń analıtıkalyq emes, naqty ýaqyttaǵy naqty jaǵdaı boıynsha anyqtamalyq, aqparattyq sıpatta bolady.