Almaty qalasy Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý basqarmasynyń basshysy Marat Pashımovtyń bul qyzmetke kelgenine de úsh aıdyń júzi bolypty. Jańa qyzmet desek te, Marat Orynbasaruly medısınanyń barlyq satysynan ótip kele jatqan beldi maman. Sondyqtan bul qyzmet te oǵan bóten emes.
– Marat Orynbasaruly, alǵashqy kúnińizdi neden bastadyńyz? Almatylyqtardyń densaýlyǵy qalaı?
– Eń aldymen medısınalyq uıymdardyń birinshi basshylarymen kezdestim. Osy ýaqyt ishinde memlekettik emdeý mekemeleriniń basym kópshiliginde bolyp, olardyń ınfraqurylymymen, jumys jáne materıaldyq-tehnıkalyq jaǵdaıymen, kadr quramymen jáne stasıonarlar men ambýlatorıalyq deńgeıde dári-dármekpen qamtamasyz etý, medısınalyq uıymdardyń kúndelikti tájirıbesinde aqparattyq júıelerdi paıdalaný jáne t.b. kóptegen máselemen tanystym.
Basqarmanyń strategıalyq mindeti – pasıentter men medısına qyzmetkerlerine qolaıly jaǵdaı jasaý jáne almatylyqtarǵa sapaly medısınalyq kómek kórsetý.
Negizgi basym baǵyttar turǵyndardyń, áıelder men balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtýǵa jáne saqtaýǵa, áleýmettik mańyzy bar aýrýlardan ólim-jitimdi azaıtýǵa baǵyttalǵan.
Iá, biz úshin pasıentterge de, medısına qyzmetkerlerine de qolaıly jaǵdaı jasaý mańyzdy. Pasıent taza, qolaıly emhanaǵa kelýi kerek. Óıtkeni qyzmetkerlerdiń qarym-qatynasy ǵana emes, sonymen qatar aınaladaǵy tazalyq pen jaılylyq medısınalyq uıymǵa degen oń kózqarastyń qalyptasýyna, tipti em-domnyń nátıjeli bolýyna da dáneker bolady. Ákimshilik, dárigerler, orta jáne kishi qyzmetkerler ýaqytynyń kóp bóligin jumysta ótkizedi. Jaqsy eńbek jaǵdaıy, yńǵaıly jumys orny qyzmetkerlerdiń yntasyn, eńbek ónimdiligin men tıimdiligin de arttyrady. Aýrýhanalarda tolyq em alý úshin dýsh, yńǵaıly dárethanadan bastap, durys tamaqtanýǵa deıin barlyq jaǵdaı jasalýy kerek. Mine, osy máselelerge basa nazar aýdarýdamyz.
– Qala emhanalary men aýrýhanalarynyń jabdyqtalýy halyqaralyq standartqa saı ma? Qazir robottar ota jasap, robottar dári daıyndaıtyn boldy, olarmen birge jumys isteıtin, zamanaýı tehnologıanyń tilin meńgergen mamandar jetkilikti me?
– Medısınalyq mekemelerdiń jaǵdaıy, jabdyqtalýy ártúrli. Zamanaýı ǵıamarattar boı kótergen, eskirgeni de joq emes. Jańadan salynyp jatqan densaýlyq saqtaý nysandaryna seısmıkalyq jaǵynan mán berilip, sony úlgidegi medısınalyq apparattarmen jabdyqtalyp jatqany qýantady bizdi.
Ulttyq akredıtasıanyń joǵary, birinshi jáne ekinshi sanatyn alǵan uıymdar bar. Keıbir medısınalyq uıymdardyń JCI akredıtasıadan ótý múmkindigi bar dep oılaımyn. Bul akredıtteý medısınalyq kómektiń sapasy men qaýipsizdiginiń eń joǵary halyqaralyq standartyna sáıkestigin rastaıdy. JCI akredıtasıasy klınıkaǵa degen senimdi arttyrady jáne medısınalyq týrızmniń damýyna yqpal etedi.
Almaty onkologıalyq dıspanserinde buryn negizinen Eýropa men AQSH medısınalyq mekemelerinde qoldanylǵan «KiroOncology» robotty hımıoterapıany daıyndaý júıesi engizildi. Qazaqstanda mundaı tehnologıa birinshi ret qoldanyldy. Bul – onkologıalyq tájirıbede avtomattandyrýǵa jáne qaýipsizdikti arttyrýǵa baǵyttalǵan mańyzdy qadam.
Sondaı-aq, №3 qalalyq emhana elimizde alǵash tirkeý ornyndaǵy personaldyń júktemesin aıtarlyqtaı azaıtatyn jasandy ıntellektimen daýys beretin robottar nemese vırtýaldy kómekshi engizildi.
Qazirgi ýaqytta emhanada turǵyndardyń maqsatty toptaryn medısınalyq tekserýler men skrınıngterge shaqyrý úshin daýystyq robottar engizildi. Shaqyrý prosesin avtomattandyrý medısına qyzmetkerleriniń ýaqytyn únemdeıdi. Daýystyq bot táýligine 300-den astam adamǵa qońyraý shala alady, onyń oń konversıasy 40%-dan asady jáne qarsylyqtardy óńdeı alady.
Bizde sıfrlyq medısına keńinen qoldanyla bastaǵandyqtan, robototehnıka salasyndaǵy mamandardy kóptep tartý qajet. Iá, robot kómekshileri medısınalyq maqsattaǵy buıymdar men quraldardy tasymaldaýda, pasıentterdiń ómirlik kórsetkishterin avtomatty túrde ólsheýde, olarǵa kútim kórsetýde jáne basqa da qosymsha fýnksıalaryn oryndaýda paıdalaný úshin josparlanǵan.
– Jedel járdem máselesi tolyq sheshildi me? Keshigip qalyp júrgen joq pa?
– Búgingi kúni jedel medısınalyq járdem qyzmeti qala turǵyndaryna tegin medısınalyq kómektiń kepildendirilgen kólemi aıasynda İ-İİİ sanattary boıynsha kómek kórsetedi. Jyldam áreket etýdi qamtamasyz etý úshin qalanyń barlyq aýdanynda ornalasqan 12 qosalqy stansıa bar. 3500-den astam qyzmetkeri bar 200 brıgadanyń quramyna reanımasıa, qarqyndy terapıa, pedıatrıalyq, dárigerlik jáne feldsherlik brıgadalar, sonymen qatar zamanaýı medısınalyq tehnologıalar men praktıkalyq tájirıbesi bar joǵary bilikti mamandar kiredi.
Jyl qorytyndysynda jedel járdem qyzmetiniń kórsetkishi, atap aıtqanda, shaqyrý jedel járdem brıgadasyna berilgen sátten bastap jáne jóneltý pýnktine 15 mınýttan aspaıtyn merzimde jetý ýaqytyn saqtaý 90%-ǵa oryndaldy.
Búginde medısınalyq-sanıtarlyq alǵashqy kómek uıymdarynyń mobıldi brıgadalary da turǵyndarǵa juqpaly jáne basqa da aýrýlar kezinde úı jaǵdaıynda qyzmet kórsetedi. 4-sanattaǵy shaqyrýlardy qabyldaǵannan keıin Jedel medısınalyq kómek stansıasynyń dıspecheri qońyraýlardy jumys kúnderi jumys ýaqytynda avtomattandyrylǵan basqarý júıesi arqyly medısınalyq-sanıtarlyq alǵashqy kómek uıymdarynyń mobıldi toptaryna jiberedi.
– MÁMS júıesi Almaty turǵyndary úshin tıimdi jumys istep tur dep oılaısyz ba?
– MÁMS paketiniń kólemi jyl saıyn artyp, keńeıip keledi. Bul halyqqa kórsetiletin kómektiń qoljetimdiligin arttyryp otyrǵany sózsiz. MÁMS qarajaty esebinen joǵary tehnologıalyq kómek kórsetiledi. Bul joǵary tehnologıalardy, kóp resýrsty jáne emdeý men dıagnostıkanyń biregeı ádisterin qajet etedi. Munyń bárine kóp qarajat kerek. Osy qajettilikti MÁMS ótep berip otyr der edim.
Memleket basshysy «Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý týraly» zańǵa túzetýlerge qol qoıǵanyn atap ótkim keledi. Mindetti medısınalyq saqtandyrý júıesimen qamtýdy keńeıtý is-sharalary engizildi. Jergilikti atqarýshy organdar áleýmettik ál-aýqattyń daǵdarys jáne tótenshe deńgeılerine baılanysty, azamattarǵa mindetti medısınalyq saqtandyrý jarnalaryn tóleıtin bolady. Resmı tirkelgen jumyssyz azamattardyń jarnalary da jergilikti búdjet esebinen tólenbek.
Qabyldanǵan túzetýlerge baılanysty onkologıalyq skrınıng 2026 jyldan bastap kepildendirilgen tegin medısınalyq kómek tizimine engiziledi jáne mindetti medısınalyq saqtandyrý mártebesine qaramastan barlyq azamat úshin tegin bolady. 8 áleýmettik mańyzy bar aýrýǵa kúdik bolǵan jaǵdaılarda da konsýltasıalyq-dıagnostıkalyq kómek tegin, al buryn 2 aýrý (AITV, týberkýlez) kezinde ǵana kórsetiletin.
Keler jyldan bastap bazalyq mindetti medısınalyq saqtandyrý paketine ambýlatorlyq dıalız, sondaı-aq konsýltatıvtik-dıagnostıkalyq kómek, ambýlatorıalyq dári-dármekpen qamtamasyz etý, dınamıkalyq baqylaýǵa jatatyn sozylmaly aýrýlardyń 12 tobyna josparly túrde stasıonarlyq jáne stasıonardy almastyratyn kómek kiredi.
– Balalar men jasóspirimder arasynda semizdik aýrýy kóbeıip barady. Bul baǵytta qandaı is-sharalar qabyldanýda?
– Densaýlyq saqtaýdy damytýdyń 2026 jylǵa deıingi tujyrymdamasy men Almaty qalasyn Damytý baǵdarlamasynyń negizgi kórsetkishteriniń biri – 14 jasqa deıingi balalar arasyndaǵy semizdik aýrýyn tómendetý. 2024 jyldyń qorytyndysyna súıensek, balalar arasyndaǵy semizdik derti 2023 jylǵy 53,2-den (100 myń balaǵa shaqqanda) 64,9-ǵa deıin ósken. Halyqtyń, ásirese balalar arasynda semizdik aýrýyn azaıtý úshin salaýatty jáne durys tamaqtanýdy júkti áıelderden bastaý kerek. Mamandar balalar men jasóspirimderdi, sondaı-aq bala týatyn jastaǵy áıelderdi júıeli túrde medısınalyq tekserýden ótkizýdi qamtıtyn keshendi jumys júrgizýde. Medısınalyq-sanıtarlyq alǵashqy kómek mamandary men salaýatty ómir saltyn qalyptastyrý ortalyqtary jalpy bilim beretin mektepterdiń mamandarymen birlesip, durys jáne salaýatty tamaqtaný boıynsha aqparattyq naýqan júrgizedi.
Memleket basshysy oqýshylardy tegin tamaqtandyrýdyń sapasyn arttyrýǵa erekshe kóńil bólýdi tapsyrǵany da málim. Bıyldan bastap elimizdiń barlyq bilim berý mekemesi otandyq jáne halyqaralyq usynymdar negizinde Densaýlyq saqtaý mınıstrligi men Bilim mınıstrligi birlesip ázirlegen jańa «Mekteptegi tamaqtaný standartyn» iske asyrýda.
kollaj: Nurbosyn Órisuly
– Medısınalyq qyzmet sapasyn baǵalaý úshin qandaı kórsetkishter qoldanylady jáne olardy jaqsartý baǵytynda ne istelýde?
– Densaýlyq saqtaý júıesi qyzmetiniń negizgi kórsetkishteri – ómir súrý uzaqtyǵy, týý, jalpy ólim-jitim, ana men náreste ólimi jáne halyqtyń medısınalyq mekemeler kórsetetin medısınalyq qyzmetterdiń sapasy men qoljetimdiligine qanaǵattaný deńgeıi.
Qazirgi ýaqytta qala ákimdigi men bizdiń basqarma Almaty qalasyn Damytýdyń 2021-2025 jyldarǵa arnalǵan josparynyń 30 negizgi ulttyq, 35 ındıkatoryna monıtorıń júrgizedi. Atalǵan strategıalyq baǵdarlamalardyń tıimdi, sapaly jáne ýaqytyly oryndalýyn qamtamasyz etý úshin basqarma kórsetkishterdiń oryndalýyna monıtorıń júrgizedi. Sonymen qatar, densaýlyq saqtaý uıymdarynyń qyzmetin baqylaý maqsatynda basqarmanyń buıryǵymen vedimistik baǵynystaǵy uıymdardyń qyzmetiniń negizgi kórsetkishteri bekitildi.
– Bıyl elimizde tuńǵysh ret «Omyraý sútiniń jeke banki» ashyldy jáne ol bizdiń Almatydan bastaý aldy. Alǵashqy nátıje qandaı?
– Bıyl Perınatologıa jáne balalar kardıohırýrgıasy ortalyǵynda Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bastamasymen jáne «Aıala» qaıyrymdylyq qorynyń qoldaýymen «Emshek sútiniń jeke banki» atty Qazaqstandaǵy birinshi joba júzege asyrylýda. Bul áleýmettik joba jańa týǵan nárestelerdi, sonyń ishinde shala týǵan sábılerdi jáne tabıǵı tamaqtanýdy qajet etetin aýyr syrqatqa shaldyqqandardy qoldaýǵa baǵyttalǵan. Stasıonar jaǵdaıynda náreste ártúrli sebeptermen (mysaly, aýyr bosaný kezindegi medısınalyq sebepterge baılanysty) anasyn eme almasa, mundaı bank taptyrmas resýrsqa aınalady. Sondaı-aq, reanımasıadaǵy jańa týǵan nárestelerinen májbúrli túrde bólingen analarǵa qoldaý kórsetý óte mańyzdy.
Joba nátıjeleri óte jaqsy: nekrotıkalyq enterokolıttiń damýynyń 50%-ǵa tómendeýi, bul emshek sútin paıdalanýdyń arqasynda shala týǵan nárestelerdegi asqynýlardyń azaıǵanyn kórsetedi. Sonymen qatar, salmaǵy 500-999 gram sábılerdiń ómir súrý deńgeıi 64,7%-ǵa deıin ósti, byltyrǵymen salystyrǵanda 2,7%-ǵa artty. Bul óte tómen salmaqpen týǵan nárestelerge kútim jasaý daǵdylarynyń jaqsarǵanyn kórsetedi jáne jańa týǵan balalardy kútýdiń zamanaýı standartyn engizýdiń tıimdiligin dáleldeıdi.
Ana súti bankin engizýdiń taǵy bir artyqshylyǵy – parenteraldy tamaqtanýdan enteraldy tamaqtanýǵa ótýge yqpal etetin emshek sútin paıdalanýdy keńeıtý múmkindigi. Bul juqpaly aýrýlar, metabolıkalyq buzylýlar jáne baýyrdyń zaqymdanýy sıaqty parenteraldy qorektik zattardy uzaq ýaqyt qoldanýmen baılanysty asqynýlardyń qaýpin azaıtady.
– Jasyratyny joq, halyqtyń dárigerlerge kóńili tolmaı jatatyn sátteri az emes. Siz áriptesterińizden birinshi kezekte neni talap etesiz?
– Torakaldy hırýrg, kardıologıanyń ınovasıalyq ádisteriniń avtory Nıkolaı Amosov: «Medısına ǵylymy únemi ózgerip otyrady jáne dárigerler eń jaqsy emdeýdi qamtamasyz etý úshin sońǵy jetistikterden habardar bolýy kerek. Olar únemi oqyp, úırenip, damyp, jańa tehnologıalar men emdeý ádisterin jáne jańa zamanaýı jabdyqtardy mengerýi tıis. Árbir dáriger jaqsy bilim alyp, ony durys paıdalanýy kerek», – degen eken. Dáriger mamandyǵynyń eń mańyzdy qyry – naýqastarǵa bar bilimin jumsaı otyryp, der kezinde kómek kórsetý. Bul naýqaspen, onyń otbasymen jáne áriptesterimen shynaıy adamı qarym-qatynassyz múmkin emes. Dárigerdiń bolmashy qatelik jiberýge de quqyǵy joq. Sondyqtan medısına ǵylymynyń barlyq qyr-syryn meńgerý óte mańyzdy.
Suhbattasqan Nurjamal ÁLİSH.