Kúz kelgende tabıǵat kúreń boıaýǵa malynyp, kóńil de ózgeshe bir kúıge aýysady. Syrtta sarǵaıǵan japyraq sybdyry, ishte tolqyp turǵan oı men sezim… Bul mezgil adamdy tereń oıǵa jetelep, júrektiń únin tyńdatatyn shaq. Kúz – bireýge muń, bireýge shabyt, al keıbireý úshin – ómirdiń jańa beti.
Kúz – tabıǵattyń ǵana emes, kóńildiń de ózgeshe mezgili. Jazdyń jalyny basylyp, qońyr salqyn samal eskende, adam júreginiń ishki áleminde de bir tynyshtyq, bir saǵynysh oıanady.
Qońyr kúz – ómirdiń ótkinshiligin eske salatyn ýaqyt. Ýaqyttyń izi aspanda bult bop, jerde japyraq bop qalǵanda, adam ózin ómirdiń úzilissiz kardıogramsyndaǵy bir syzyq sekildi sezinedi. Sol sátte júrektiń soǵysy da baıaýlap, oı men sezim aralasady.
Kúz – bireýge muń, bireýge shabyt. Bireý ótkenge oralyp, saǵynyshtan syr tartady, endi bireý jańa bastamalarǵa bekinedi. Biraq báriniń ortaq kúıi – júrektiń únsiz sımfonıasy.
Sondyqtan kúzdi tek jyl mezgili emes, kóńildiń maýsymy deýge bolady. Ol júrektegi sezimderdiń retin keltirip, tynyshtyqtyń mánin uǵyndyrady.
Kúzdegi kóńil kúıdiń aýmaly-tókpeligi, jannyń jalańashtanýy jaıly psıholog Elvıra Erǵalına óziniń telegram arnasynda bylaı deıdi:
Adam psıhıkasy aýa raıymen tyǵyz baılanysty, onyń ózgerisi kóńil kúıge tikeleı áser etedi. Qazir kúz keldi, kún salqyndady, jaryq azaıdy, munyń barlyǵyna bizdiń aǵzamyz, júıke júıemiz, psıhıkamyz birden reaksıa beredi, sondyqtan keı adamnyń eshteńege zaýqy soqpaı jata bergisi keledi, uıyqtaı berýi múmkin, kóńil kúıi joq, bireýlerdi muń basady, jylaýy múmkin, taǵy bireýde agresıa kóteriledi. Mundaı kezde «maǵan ne boldy, taǵy ne kórindi» dep ózimizdi túsinbeı jatamyz.
Nege kúzde adamdardy apatıa basady degenge keleıik, tipti bireýlerdiń depressıasy tereńdeı túsedi, basqa bireýler depressıanyń alǵashqy satylaryn bastan ótkizedi. Buǵan eń aldymen yqpal etetin nárse – Kúnniń jaryǵy. Kúzde bultty, jańbyrly, qarańǵy kez kóp bolady. Bizdiń aǵzamyz Kúnniń rıtmimen jumys isteıtin bolǵandyqtan (Kún shyqqanda oıanyp, batqan kezde uıqyǵa ketemiz) onyń jaryǵy kóńil kúıimizge qatty áser etedi. Kúnniń kózi bizdegi oksıtosın, serotonın sıaqty neıromedıatorlardyń kóbirek bólinýine yqpal etedi, al Kúnniń az kórinýi kerisinshe melotonındi kóbeıtedi, ol uıqy kezinde bólinetin neıromedıator. Jaryq az bolǵandyqtan jasandy jaryq qoldanamyz, sol sebepti uıqyǵa tartyp turady.
Ekinshi áser etetin nárse – temperatýranyń ózgerýi, bizdiń ishimizde gradýsnık sıaqty temperatýrany qabyldaıtyn ishki sezimderimiz bar, onyń ózgerisine de aǵzamyz reaksıa bildiredi. Kúnniń sýytýy adamǵa bir qaýip tóndirgendeı bolady, biz erkisiz jıyrylamyz jáne aǵzamyz bar energıany múmkindiginshe saqtaýǵa tyrysady. Osy kezde adam esh nárseni jaqtyrmaıtyn bolady, syrttan bir qysym kórsetilgen bolyp turady. Syrtqy temperatýra tómendegende adam ózin jalǵyz sezinedi, bul ana qursaǵyndaǵy júıke júıemiz qalyptasyp jatqan kezben de tyǵyz baılanysty. Salqynnan qashyp jyly jerde otyrýǵa umtylamyz, qımyl az bolǵandyqtan boıymyzdaǵy energıa da tómendeýi múmkin, jazben salystyrǵanda qımyl-qozǵalysymyzǵa da shekteý qoıylǵandaı bolyp, ishten negatıv sezinip, kóńil kúıdiń qubylýyna yqpal etedi. Denemiz muzdap, ózimizdi jaıly sezine almaǵandyqtan kóńilimiz túsedi. Kúzde tabıǵat óziniń jasyl japyraǵynan aıyrylyp, qyzyl-jasyldy kıimin jalańashtap, surqaı túske enip, uıqyǵa, ıaǵnı «perezagrýzkaǵa» ketedi, sol shaqtty biz de birdeńeden qalyp bara jatqandaı sezimde bolamyz. Jaz boıy qaıda barsaq bola beretindeı bolatyn erkindigimizden aıyrylyp, jalǵyzdyq, úreı bıleıdi. Sol kezde ózimiz qashyp júrgen, jasyryp júrgen sezimderimizben betpe-bet qalamyz. Ol emosıalardy óńdep, ótkizip jibermeıinshe eshqaıda ketpeıdi, jyldap jınalyp tura beredi.
Osyndaı jaǵdaıda ne isteı alamyz, bizge ne kómektesedi?
Jyly kıiný, aıaqty jyly ustaý, múmkindik bolsa, aıaqty jyly sýǵa salyp, jyly vanaǵa túsý, ıaǵnı deneniń jyly bolýyn qadaǵalaý. Monshaǵa barý da jaqsy kómektesedi.
Qoldan jaryq jasaýǵa tyrysý. Jaryq shamdaryn jáne zamanaýı basqa da quraldar arqyly jaryqty molaıtyp, jyly atmosfera jasaýdyń da kómegi bolady.
Jaqyndaryńyzben taktıldi baılanys, qushaqtasý, jyly qarym-qatynastyń da yqpaly zor.
Atys-shabys fılmder, ekonomıkanyń quldyraý, tabıǵı apattar týraly jańalyqtardy qaramaý. Kerisinshe, pozıtıvti kóńil kúıge toly kontent qaraýdyń paıdasy zor.
Kitap oqýdyń da kómegi kóp, ol da túrli sezim týdyrady, negizi osy kezeńde kóterilgen emosıany jutpaǵan abzal.
Jıi bas qosý, kommúnıtı, spıkın klab, toptyq terpaıa, ujymdyq jumystar da jyly atmosfera syılaıdy, jalǵyzdyqtan aryltady.
Medıtasıa, basqa kóńil kúıdi qalypqa túsiretin rıtýaldar jasaý. Kúndelik jazý da emosıany basqarýǵa kómektesedi.
Ystyq tamaq, shaı, sút ishý arqyly ishki temperatýrany kóterýdiń de paıdasy bar.
Kóńil kúıdiń kardıogramsyn san qubyltatyn kúz mezgili siz úshin jaıly ótsin oqyrman. Joǵaryda jazylǵan aman keńesin paıdalanyp, qońyr kúzd jarqyn kúz etý óz qolyńyzda. Bul eń sulý kúz bolsyn!