Keshbek – bul taýar satyp alýdan nemese qyzmet aqysyn tóleýden túsetin bonýstyq paıyz.
Ádette mereke qarsańynda aıryqsha qaptap ketetin keshbek jaıynda QMDB Ǵulamalar keńesi ne deıdi?
Keshbek júıesinde karta ıesi (klıent) belgili bir dúkennen taýardy satyp alǵan jaǵdaıda emıtent (bank) klıenttiń shotyna belgili bir paıyzdy qaıtarady. Al satýshy bank arqyly taýaryn satqany úshin emıtentke belgili bir komısıa tóleıdi.
Keshbektiń úkimi tólem kartalardyń túrlerine baılanysty árqalaı bolady:
Debettik karta – klıenttiń bank shotyndaǵy aqsha somasy sheginde tólemdi nemese aqsha aýdarymyn jasaýǵa múmkindik beretin tólem kartasy.
Debettik kartany qoldanýǵa kóptegen ǵalymdar men pátýa uıymdary ruqsat bergen. Óıtkeni bul kartada ósim berý qarastyrylmaıdy. Islam Fıqh Akademıasynyń 139 (5/15) qararynda: «Debettik kartalardy shyǵarýǵa ári qoldanýǵa ruqsat... Sondaı-aq karta ıesine sharıǵatta tyıym salynbaǵan qyzmet kórsetý nemese taýardyń baǵasyn tómendetý sıaqty jeńildikterdi paıdalanýdyń oqasy joq», – delingen. Osy rette tólem barysynda klıenttiń kartasyna qaıtarylǵan keshbekti qoldanýǵa ruqsat etiledi.
Kredıttik karta – emıtent pen klıent arasynda jasalǵan banktik qaryz shartynyń talaptarymen tólemderdi, aqsha aýdarymdardy júzege asyrýǵa múmkindik beretin tólem kartasy. Keıbir emıtentter klıentke qaryzdy paıyzben nemese paıyzsyz berýi múmkin. Paıyzsyz bergen jaǵdaıdyń ózinde qaryzdy ýaqytynan keshiktirse, aıyppul belgilenedi.
Kredıttik kartalardy qoldanýǵa baılanysty ǵalymdardyń arasynda eki túrli kózqaras bar:
1) Kredıttik kartalarda ósim ári oǵan alyp baratyn sharttar qamtylǵandyqtan bul kartany qoldanýǵa tyıym salynady. Óıtkeni kredıttik kartada emıtent pen klıent arasyndaǵy baılanys qaryz retinde qarastyrylady. Eger kredıttik kartany qoldanýǵa tyıym salynsa, onda odan túsken keshbekti de paıdalanýǵa bolmaıdy.
2) Emıtent qaryzdy paıyzsyz beredi. Biraq qaryzdy óteý ýaqytynan keshiktirse, aıyppul belgileıdi. Eger klıent qaryzdy paıyzsyz alyp, ýaqytyly tóleýge senimdi bolsa onda buǵan qajettilik jaǵdaıda keıbir ǵalymdar ruqsat bergen. Degenmen odan túsken keshbekti qaıyrymdylyqqa jumsaıdy deıdi.
Bonýstyq kartalar. Bonýs jınaqtaýǵa múmkindik beretin arnaıy karta. Satýshy ózi nemese keshbek servısteriniń qyzmetin paıdalana otyryp klıentti tartý maqsatynda bonýs kartalaryn usynady. Osy karta arqyly klıent bal, bonýs jınap, sol dúkennen zat alýyna bolady. Bul kartany qoldanýǵa tómendegi sharttar negizinde ruqsat etiledi:
– Tólem kartalary sharıǵat talaptaryna saı bolýy; Kredıt kartalaryn paıdalanyp, ol úshin bonýstar alýǵa bolmaıdy.
Bonýsty sharıǵatta tyıym salynbaǵan nársege jumsaýy;
Bonýstyń esesine klıentten komısıa alynbaýy;
Bonýsty syı retinde berýi;
Bonýs sebepti taýardy qymbatqa satpaýy tıis.
Dıskonttyq (jeńildik) karta – bul saýda ortalyqtary, týrısik fırmalar t.b. jeńildikterdi usynatyn karta. Bul karta aqyly jáne tegin bolýy múmkin. Islam Fıqh Akademıasynyń №138 qararynda: «Eger karta tegin berilse, ondaǵy beriletin syılyqtardy, jeńildikterdi paıdalanýdyń oqasy joq. Biraq satýshy jeńildik bergeni sebepti taýardy qymbat satpaýy tıis. Eger dıskont kartany satsa ári baǵasy negizi qunynan joǵary bolsa nemese jyl saıyn tólep turatyn tólemi bolsa, onda paıdalanýǵa tyıym salynady. Óıtkeni bul qumar bolyp sanalady», – delingen.