Belgili mádenıettanýshy ári qazaq mıfologıasyn zertteýshi Zıra Naýryzbaı halqymyzdyń kóp ǵasyrlyq mádenı jáne rýhanı tájirıbesimen tyǵyz baılanysty "jeti shelpek" uǵymyna qatysty suraqqa ǵylymı-etnografıalyq turǵydan jaýap berdi. Bul týraly Aqshamnews.kz saıty habarlaıdy.
Zıra Naýryzbaıǵa áleýmettik jeli qoldanýshysy: «Jeti shelpek — ıslamǵa qaıshy ma?» degen suraq qoıǵan. Zertteýshi bul uǵymnyń dinı emes, etnografıalyq tamyryn tereńnen qozǵap, oǵan qatysty naqty tarıhı derekterdi alǵa tartty. Onyń aıtýynsha, XIX ǵasyr men XX ǵasyrdyń basyndaǵy etnografıalyq eńbekterde «jeti shelpek» týraly eshqandaı málimet kezdespeıdi. Bul — onyń keıinirek, ásirese otyryqshy ómir salty men asharshylyq kezeńinde paıda bolǵan dástúr bolýy múmkin ekenin kórsetedi.
Zertteýshi Zıra Naýryzbaı men tarıhshy Djýlıa Ganıdiń pikirinshe, bastapqyda halqymyzda «ıis shyǵarý» yrymy bolǵan. Iaǵnı, jeti tilim quıryq maıdy tabaǵa salyp qyzdyrý arqyly ıis taratyp, árýaqtarǵa arnap shyraq jaǵý salty oryndalǵan. Bul — halqymyzdyń árýaqqa taǵzym etýdiń erekshe tásili edi.
Alaıda asharshylyq jyldary men odan keıingi kezeńde quıryq maıdyń tapshylyǵy men ysyrap bolmaýy úshin osy ǵuryptyń balamasy retinde jeti shelpek pisirý paıda bolǵan degen boljam bar. Jeti shelpek pisirip, taratýdy halyq sadaqa retinde qabyldaǵan.
Zıra Naýryzbaı jeti shelpek ǵurpynyń negizinde ıis arqyly rýhpen baılanysý senimi jatqanyn aıtady. Árýaqtar ıisti sezedi, sol ıispen «qorektenedi» degen nanym tek qazaq halqynda ǵana emes, álemdik etnostarda da kezdesedi. Máselen, orystarda «rýsskıı dýh», qazaqtarda «ıisi qazaq» degen tirkester — rýh pen ıistiń ózara baılanysyn meńzeıdi.
Osy turǵydan qarasaq, jeti shelpek — jeti dóńgelek nan, ol kún men aspandy beıneleıtin nyshan. Zertteýshi bul nanymnyń ıslammen de baılanysy baryn atap ótti. Óıtkeni Quranda kezdesetin «jeti qat aspan» uǵymy men shelpektiń sany arasynda astarly baılanys bolýy múmkin.
Qazir qoǵamda "shelpek — ıslamǵa jat, bul shırk" degen pikirler jıi taraýda. Zıra Naýryzbaı mundaı kózqarastardyń tarıhı shyndyqqa qaıshy ekenin aıtady. Onyń pikirinshe, ıslam dini ár eldiń tarıhı-mádenı bolmysyna saı árqalaı qalyptasty. Mysaly, qazaqtyń ıslamy, malaızıalyq ıslam ne úndi musylmandyǵy — bári óz mádenıetiniń negizinde damyǵan. Bul — dindi jergilikti dástúrlermen sıntezdep qabyldaý nátıjesinde qalyptasqan úrdis.
Osy sebepti qazaq qoǵamynda dástúrli ıslam men qazaqy rýhanıat ózara toǵysyp, birtutas senim júıesin qurady. Sol sebepti arab elderindegi dinı qaǵıdalardy sol kúıinde kóshirip alyp, dástúrli senimderimizdi joqqa shyǵarý — úlken qatelik, deıdi ǵalym.
Zıra Naýryzbaı bul taqyryp boıynsha 25 jyl buryn arnaıy ǵylymı-zertteý jumysyn jazǵanyn, onda jeti shelpektiń paıda bolý ýaqyty, fýnksıasy jáne rýhanı maǵynasy jan-jaqty qarastyrylǵanyn aıtty. Bul zertteý otandyq etnografıa men mıfologıa ǵylymynda mańyzdy eńbek retinde tanylǵan.
Zıra Naýryzbaıdyń jeti shelpekke qatysty pikiri — dástúr men dinniń ózara baılanysyn ǵylymı turǵyda túsindirýdiń jarqyn úlgisi. Jeti shelpek — jaı ǵana dinı rásim emes, ol qazaq halqynyń rýhanı-mádenı kodyn aıqyndaıtyn tereń nanym. Sondyqtan ony ıslamǵa qarsy nemese «shırk» dep qabyldaýdyń ózi – tarıhı jáne mádenı konteksten tys paıymdaý bolyp tabylady.