Álemde ártúrli kóshbasshylar, reformatorlar men konservatorlar, armanshyldar men pragmatıkter boldy jáne bar. Al bizdiń Tuńǵysh Prezıdentimiz – Elbasy Nursultan Nazarbaev – Batystyń ınovasıalaryna umtylys tanytyp, kári qurlyqtyń dástúrlerine, san ǵasyrlyq qundylyqtaryna Shyǵysqa tán óshpes izgilikti úılestire bilgen jasampaz kóshbasshy. Elbasy táýelsizdik tańy atqanda-aq óz jetistikteriniń eń basty qupıasyn dál aıqyndap bergen: «Halyqpen birge ómir súrip, halyq úshin ómir súr». Arada ótken jyldar ishinde Elbasy ult pen onyń kóshbasshysynyń birligin nyǵaıta otyryp, oıymen de, isimen de osy qaǵıdatty berik ustandy, el taǵdyry – óz taǵdyry ekenin aıǵaqtady.
Sonymen qatar Nursultan Nazarbaev álemdik prosesterge aıtarlyqtaı áser ete aldy. Táýelsiz memlekettiń tabysty qurylysy boıynsha Elbasynyń teorıasy men praktıkasy, «Qazaqstan joly» álemniń belgili sarapshylarynyń, saıasatkerleriniń jáne taldaý ortalyqtarynyń eleýli zertteýleriniń nysanyna aınalǵany kezdeısoq emes.
Elbasynyń kóshbasshylyq qasıetteri, batyldyǵy, kóregendigi men danalyǵy jáne týǵan eliniń taǵdyry úshin erekshe jaýapkershiligi 1991 jylǵy Tamyz tóńkerisiniń qıyn-qystaý kúnderinde aıqyn kórindi. Tuńǵysh Prezıdentimiz 19 tamyzdaǵy respýblıka halqyna úndeýinde Qazaqstanda tótenshe jaǵdaı engizilmeıtinin, barlyq bılik jergilikti organdarǵa tıesili ekenin nyq ári birjaqty málimdedi jáne Qazaqstan halqy joǵary sanalylyq, qyraǵylyq pen aýyzbirshilik tanytatynyna senim bildirdi. Muny tek ózine jáne óz halqyna senimdi tulǵa ǵana aıta alady. Ol óz halqynyń taǵdyry úshin ómirin qıýǵa daıyn boldy. Bul jaı ǵana sóz emes, óıtkeni sol kúnderi Máskeýdiń qolynda kez kelgen búlikshini ornyna qoıý úshin barlyq múmkindik boldy, al qazaqtar 1986 jylǵy 16-17 jeltoqsanda Kremldiń ne isteı alatyndyǵyn anyq sezingen.
Sondaı-aq Nursultan Ábishuly KSRO-daǵy belgili de bedeldi saıasatker retinde Máskeýde qan tógilmeýi jáne búlik azamattyq soǵysqa ákelmeýi úshin qolynan kelgenniń bárin jasady. Sol bir mazasyz úsh kún men túnniń bárinde men Prezıdentimizdiń aqyl-oıyna da, jan-tánine de úlken salmaq túsirgen belsendi is-qımylynyń kýási boldym. Ol ár saǵat saıyn jan-jaqty aqparat alyp, ony taldap, sheshim qabyldady jáne tıisti tapsyrmalar berdi. Únemi respýblıkanyń tamyryn basyp, orasan zor halyq sharýashylyǵy kesheniniń jumysyna bir sekýnd ta irkilis bergizbeı, Qazaqstandaǵy zańdylyqty, turaqtylyq pen kelisimdi saqtaı bildi. Sonymen qatar odaqtas respýblıkalardyń basshylary mezgil-mezgil onymen baılanysqa shyǵyp otyrdy. Osylaısha, Nursultan Nazarbaevtyń kóshbasshylyǵy sol qaıǵyly kúnderde taǵy bir moıyndaldy.
21 tamyzda keshke Mıhaıl Gorbachev Nursultan Ábishulyna qońyraý shaldy. Sodan keıin ol túnde respýblıkalyq teledıdardan daǵdarystyń aıaqtalǵanyn jarıalady jáne otandastaryna osy qıyn kúnderde shydamdylyq tanytyp, qoǵamdaǵy turaqtylyq pen kelisimdi saqtaǵandyqtary úshin alǵys aıtty. Úsh kún boıy Prezıdenttiń qasynda bolǵan biz ony osy mazasyz kúnderdiń aıaqtalýymen quttyqtap, qoshtasa bastadyq. Alaıda Nursultan Ábishuly meni ózimen birge júrýge shaqyrdy. Biz onyń úıine bardyq. Tún ortasy bolsa da, Sara Alpysqyzy ony úreılene kútip otyr eken. Sonda Nursultan Ábishulynyń kóp jyldyq úzilisten keıin qaıtadan temeki tartqany esimde. Sol sátte men óz halqy men eli úshin basyn báıgege tikken tańǵajaıyp adamdy kórdim. Bizdi uzaq jyldar boıy jaqsy qarym-qatynas baılanystyryp kelgenimen, dál osy sátte men halqyma tektonıkalyq ózgerister kezinde Qudaı syılaǵan adamǵa degen baýyrmaldyq pen janashyrlyq sezimin bastan keshtim. Biz únsiz otyrdyq, biraq bul únsizdik barlyq sózden qymbat boldy. Tańǵy saǵat 5-te men N.Nazarbaevtyń úıinen shyǵyp, onyń densaýlyǵy men sáttiligi úshin duǵa ettim. Endi ómir qaıtadan qalypty baǵytqa oralady jáne biz ádettegi jumysymyzǵa kirisemiz dep oıladym.
Biraq búlik aıaqtalǵannan keıin bir kún ótken soń, biz Prezıdentpen egjeı-tegjeıli sóılestik. Ol bylaı dedi: «Endi biz Máskeýmen múldem basqa qarym-qatynasta bolamyz, KOKP bolmaıdy, al KSRO jaqynda bolmaýy múmkin». Shynymdy aıtsam, bul sóz men úshin naǵyz shok boldy.
Keıingi oqıǵalar N.Nazarbaevtyń aıtqan sóziniń durystyǵyn rastady. Sonda men onyń biregeıligine, bolashaqty bárinen buryn kóre biletindigine kózim jetti.
Áńgime sońynda ol: «Bul ońaı emes ýaqytta maǵan Máskeýdegi Senimdi ókil kerek, ol ortalyqtaǵy jaǵdaıdyń damýy týraly tez arada habardar etetin, qajet bolǵan jaǵdaıda Gorbachev, Elsın jáne basqa adamdarmen, sonyń ishinde shet memleketterdiń elshilerimen tikeleı baılanys ornatatyn tulǵa bolýy kerek», - dedi.
Prezıdent Qazaq KSR-niń KSRO-daǵy ókiletti ókiliniń jańa laýazymyn taǵaıyndady, ol is júzinde Qazaqstannyń birinshi elshisi boldy. Osy turǵyda 16 qyrkúıekte Kremlde Nursultan Ábishuly meni KSRO-nyń birinshi jáne sońǵy Prezıdenti Mıhaıl Gorbachevpen tanystyrdy.
Qazaqstannyń kóp etnosty halqy 1991 jylǵy 1 jeltoqsanda alǵashqy erkin saılaýda óziniń Tuńǵysh Prezıdenti etip Nursultan Nazarbaevty biraýyzdan saılady. Sodan keıin ol Máskeýge qaramaı, alǵash ret Almatyda odaqtyq respýblıkalardyń basshylaryn jınady. Sóıtip 1991 jylǵy 21 jeltoqsanda Elbasymyzdyń bastamasy boıynsha Almaty Deklarasıasy qabyldandy. KSRO beıbit túrde taratylyp, Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy quryldy.
«Úlken eldiń kúıreý energıasy tolyq aýqymdy azamattyq soǵysqa ákelmegendigine Nazarbaevtyń qosqan zor jeke úlesin tarıh laıyqty baǵalaıtynyna senimdimin». Sol kezde AQSH Prezıdentiniń Ulttyq qaýipsizdik jónindegi keńesshisi bolǵan general Skýkroft osylaı degen edi.
Eldiń asa kúrdeli geosaıası jaǵdaıyna súıene otyryp, Nursultan Nazarbaev táýelsizdiktiń alǵashqy kúnderinen bastap bizdiń elimizdiń jaǵdaıynda múmkin bolatyn birden-bir durys kóp vektorly syrtqy saıasat strategıasyn aıqyndady. Aıta ketý kerek, ol óz minezimen de, is-áreketimen de sentrıst. Osy jyldar boıy kúrdeli ishki jáne syrtqy syn-qaterlerge qaramastan, orasan zor shydamdylyq, danalyq pen batyldyq tanyta otyryp, Elbasy el ishinde de, halyqaralyq arenada da qandaı da bir shekten shyǵýǵa jol bermedi. Dál osy ustanym oǵan árdaıym manevr jasaý erkindigin, tez ózgeretin álemdegi kez kelgen syn-qaterge barabar jáne ýaqtyly jaýap berý múmkindigin berdi.
KSRO birtutas óndiristik-ekonomıkalyq kesheniniń joıylýy burynǵy keńestik respýblıkalardyń barlyǵyn ekonomıkalyq kúıreýge ákeldi. Osyǵan oraı, 1992 jylǵy 17 qańtarda Máskeý qalasynda N.Nazarbaev pen B.Elsın taýarlardyń, kapıtaldardyń, qyzmetter men jumys kúshiniń erkin qozǵalysy týraly Qazaqstan – Reseı memleketaralyq kelisimine qol qoıdy. Nursultan Ábishuly bolashaq Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń ózindik bastaýshysy bolyp tabylatyn osy Kelisimniń mátinin Borıs Nıkolaevıch Elsınmen kelissózder qarsańynda bir demmen aıtyp berdi. Alaıda sol kezdegi reseılik sheneýnikterdiń keıbir eıforıasy men kóregendiginiń shamalylyǵynan sol kezde bul strategıalyq qujatty júzege asyrýǵa múmkindik berilmedi. Biraq ýaqyt osy tarıhı bastamanyń danalyǵy men qajettiligin rastady. Búginde qatysýshy elderdiń ıgiligi úshin jemisti jumys istep kele jatqan Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq osynyń aıqyn dáleli.
Barlyq ıntegrasıalyq kúsh-jigerde Elbasy árqashan kóziniń qarashyǵyndaı egemendigimizge qol suǵylmaýyna erekshe mán bergendigin atap ótkim keledi. Máselen, ol Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqty qatysýshy elderdiń ekonomıkalyq, óndiristik-logıstıkalyq yntymaqtastyǵynyń tetigi retinde ǵana kórdi. Osyǵan baılanysty Qazaqstan óziniń egemendigine nuqsan kelgen jaǵdaıda birden kez kelgen birlestikten shyǵatynyn birneshe ret málimdegen bolatyn. Bul rette Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev EAEO-ǵa qatysýshy memleketter basshylarynyń otyrysynda Elbasynyń osy myzǵymas ustanymyn qatań da aıqyn bildirgenin aıta ketken jón.
Nursultan Nazarbaevtyń Semeı ıadrolyq polıgonyn jabý jáne álemdegi qýaty boıynsha tórtinshi ıadrolyq arsenaldan bas tartý sıaqty jahandyq aýqymdaǵy qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi tarıhı úlesin ádil baǵalaý kerek.
Tamyz búligi aıaqtalǵannan keıin bir aptadan soń, 1991 jyldyń 29 tamyzynda Qazaq KSR Prezıdenti N. Nazarbaev Semeı ıadrolyq polıgonyn jabý týraly tarıhı Jarlyqqa qol qoıdy. Bul Elbasynyń jeke basynyń batyldyǵynyń aıǵaǵy edi. Sondaı-aq ıadrolyq qarýdan óz erkimen bas tartý týraly birden-bir durys strategıalyq tarıhı sheshim qabyldaǵan Prezıdent ıadrolyq derjavalardan qaýipsizdigimizdiń kepildikterine qol jetkizip, elimizge sheteldik ınvestısıalar men tehnologıalardyń kelýin jol ashty.
Táýelsizdiktiń alǵashqy kúnderinen bastap jas táýelsiz memleketimizdiń basshysy úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqaralyq deńgeıde tanylǵan shekaralaryn zańdy resimdeý máselesi mańyzdy basymdyqqa aınaldy. Shekaramyzdyń kóp bóligi Reseımen jáne Qytaımen baılanysty ekeni belgili. Tipti KSRO Qytaımen shekara máselesin retteı almaǵan. Osy strategıalyq taǵdyrsheshti mindetti sheshý úshin Prezıdent 1992 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik shekaralaryn aıqyndaý jáne zańdy túrde bekitý jóninde orasan zor, dáıekti, keıde tynymsyz jumys júrgizgen talantty dıplomat Qasym-Jomart Toqaev bastaǵan arnaıy top qurdy. Bul topqa qatysýshylar dıplomattar men tarıhshylar, kartograftar men topografter, geodezıster men geologter bolýy kerek edi. Top jumysyn únemi, qolmen basqarý rejiminde Elbasy ózi baǵyttap otyrdy. Shekaralardy resimdeý máselesinde onyń kórnekti kóshbasshylyq jáne keremet adamı qasıetteri anyq kórindi. Ol Memleket basshysy retinde ǵana emes, adam retinde QHR basshysy Szán Szemındi Qazaqstan-Qytaı shekarasy týraly kelisimge qol qoıýǵa jeke sendirý úshin qoldan kelgenniń bárin jasady. Aıta ketý kerek, Qytaı basshysy N. Nazarbaevtyń jeke ózine degen erekshe adamı qatynasyn kórsetti: «Nursultan, men saǵan basqa eldiń basshysy retinde ǵana qaramaımyn, men saǵan dos retinde qaraımyn jáne ashyq aıtamyn, eger biz bul máseleni qazir sheshpesek, bolashaqta bul máseleni sheshý qıynǵa soǵady. Urpaqtar ózgeredi, basshylar ózgeredi». Uly Qytaı kóshbasshysynyń jas memleket Prezıdentine degen kózqarasy biz úshin óte qymbat boldy.
Uzyndyǵy 7591 shaqyrym bolatyn Qazaqstan – Reseı shekarasy týraly máseleni talqylaý Prezıdent B.Elsınniń kezinde bastaldy. Onymen Nursultan Ábishuly óte dostyq qarym-qatynasta boldy. Reseı Prezıdenti bolyp Vladımır Pýtın saılanǵan soń proses odan ári jalǵasty. Qudaıǵa shúkir, N.Nazarbaev pen V. Pýtınniń arasynda qalyptasqan óte senimdi jáne meıirimdi adamı qarym-qatynastardyń arqasynda bizdiń elderimiz taǵdyrsheshti kelisimge keldi.
Sóıtip, kóp jylǵy kúsh-jigerdiń nátıjesinde Qazaqstan 2002 jyly QHR-men jáne 2005 jyly Reseımen óziniń memlekettik shekaralary boıynsha tıisti memleketaralyq kelisimderge qol qoıdy. Osylaısha, qazaqtardyń kóptegen urpaqtarynyń san ǵasyrlyq armany oryndaldy, olardyń qasıetti jeri halyqaralyq deńgeıde tanylǵan memlekettik shekaralarǵa ıe boldy. Bul tarıhı dáýirlik jetistik, eń aldymen, Tuńǵysh Prezıdentimizdiń strategıalyq kóregendiginiń, týǵan jerge degen perzenttik súıispenshiligi men adaldyǵynyń, zor erik-jigeriniń jáne joǵary dıplomatıalyq darynynyń arqasynda múmkin boldy.
Nursultan Ábishuly Azıadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes, Shanhaı yntymaqtastyq uıymy, Túrkitildes memleketter yntymaqtastyq keńesi sıaqty halyqaralyq qurylymdardy qurýdyń bastamashysy bolǵany belgili. Elbasynyń Túrkitildes memleketter yntymaqtastyǵy keńesin qurýynyń arqasynda baýyrlas halyqtardyń ádiletsiz kúıregen tarıhı jáne rýhanı birligi qalpyna keltirildi.
Túrkıa prezıdenti Turǵyt Ózal 1991 jylǵy naýryzda Nursultan Nazarbaevtyń jeke shaqyrýymen keńestik Qazaqstanǵa kelgen alǵashqy sheteldik kóshbasshy boldy. Túrkıanyń ekonomıkalyq jandanýynyń atasy sanalatyn Turǵyt Ózal bizdiń Prezıdentimizge naryqtyq ekonomıkaǵa sátti ótý týraly alǵashqy keńester berdi. Onyń: «Eger ekonomıkada quldyraý bastalsa, bızneske taǵy ne kómektese alady dep oılaımyn», degeni esimde. Nursultan Ábishuly daǵdarystardyń barlyq kezeńinde osyndaı tásildi birneshe ret qoldandy jáne búgingi qazaqstandyq bıznes kóp jaǵdaıda Elbasynyń turaqty qoldaýynyń arqasynda damydy. Sondyqtan ol taıaýda táýelsizdik jyldarynda memleket bıznesmenderge kómektesti, endi qazirgi álemdik daǵdarys kezinde olar el men otandastarymyzǵa kómektesýi tıis dep ádil málimdedi. Al elimizdiń bıznesmenderi Elbasynyń úndeýine belsendi ári jomarttyqpen ún qosty.
Nursultan Ábishulynyń Túrkıanyń keıingi Prezıdentterimen de asa senimdi qarym-qatynasy qalyptasty. Túrkıa – Reseı qarym-qatynasyndaǵy daǵdarys kezinde Prezıdent Taııp Erdoǵan Elbasyǵa kómek surap júgingeni kezdeısoqtyq emes. Prezıdent Pýtınniń N. Nazarbaevqa degen joǵary qurmeti men seniminiń arqasynda Qazaqstanǵa jaqyn eki memleket arasyndaǵy uzaqqa sozylǵan kıkiljiń sátti sheshildi.
Nursultan Nazarbaevtyń Túrkitildes memleketterdiń yntymaqtastyǵyn nyǵaıtý jónindegi joǵary halyqaralyq bedeli men kóp jylǵy jemisti kúsh-jigerin moıyndaý belgisi retinde olardyń basshylary biraýyzdan bizdiń Elbasymyzǵa túrki áleminiń Aqsaqaly ataǵyn berdi.
Búginde Nursultan Nazarbaev túrki áleminiń Aqsaqaly ǵana emes, sondaı-aq búkil álemdik saıasattyń moıyndalǵan Patrıarhy bolyp sanalady. Osy jyldar ishinde ol AQSH-tyń bes Prezıdentimen, Qytaıdyń úsh Tóraǵasymen jáne Reseıdiń úsh Prezıdentimen, Azıa men Eýropa elderi kóshbasshylarymen tabysty jumys istedi.
Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy taǵy bir jetistigi – 2010 jyly Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyna tóraǵalyq etýi.
2003 jyldan bastap Nursultan Ábishuly óziniń barlyq halyqaralyq kezdesýleri men kelissózderinde Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyq etý týraly usynysyn nyq ári dáıekti túrde alǵa tartty. Osy marafon Elbasynyń 2006 jyldyń qyrkúıeginde Vashıngtonda Prezıdent Djordj Býshpen kezdesýiniń nátıjesinde aıaqtaldy.
Eki Prezıdenttiń kezdesýine daıyndyq barysynda AQSH Memlekettik hatshysy Kondolıza Raıs bizden EQYU taqyrybyn Aq úıde kótermeýimizdi surady, ol Qazaqstannyń EQYU-ǵa bolashaq tóraǵalyǵy máselesin óz deńgeıinde sheshýge ýáde berdi.
Sondyqtan sol kezde Syrtqy ister mınıstri bolǵan Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev pen AQSH-ta elshi bolyp júrgen men Elbasyn óz tarapynan bul máseleni D.Býshtyń aldynda kótermeýge kóndirýge tyrystyq. Degenmen Nursultan Ábishuly kelissózder barysynda AQSH Prezıdentine Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyq etý máselesin osy jerde jáne qazir sheshý jóninde tabandy ótinish bildirdi. Nátıjesinde ol kózdegen maqsatqa qol jetkizdi, bizdiń tóraǵalyǵymyz AQSH-tyń naqty qoldaýyna ıe boldy. Sol kúnnen bastap Elbasy únemi qolmen basqarý rejıminde Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyq etýine daıyndyqpen aınalysa bastady.
2010 jylǵy 1-2 jeltoqsanda 11 jyldyq úzilisten keıin ótken 56 memleket pen 40 halyqaralyq uıym kóshbasshylarynyń Astana Samıti bizdiń EQYU-ǵa tóraǵalyǵymyzdyń táji jáne Qazaqstan astanasy men onyń kóshbashysyna álemdik qoǵamdastyq pen BAQ nazaryn aýdarǵan XXI ǵasyrdyń birinshi onjyldyǵyndaǵy iri halyqaralyq oqıǵalardyń biri boldy.
N.Nazarbaevtyń bastamasy boıynsha jáne onyń tóraǵalyǵymen EQYU-nyń tarıhı Astana Deklarasıasyn qabyldaý Uıymǵa qatysýshy barlyq memleket basshylarynyń ortaq tabysy boldy, olar Nursultan Nazarbaevtyń osy forýmdy ótkizýdegi jáne uzaq úzilisten keıin EQYU-nyń asa mańyzdy saıası qujatyn qabyldaýdaǵy erekshe rólin biraýyzdan atap ótti.
Óziniń táýelsiz damýynyń 30 jyly ishinde Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń asa kórnekti basshylyǵynyń arqasynda halqymyz burynǵy keńes ımperıasynyń qıraǵan úıindileriniń bir bóliginen ekonomıkalyq qýatty, demokratıalyq damyǵan, álemde qurmetti memleket qura aldy.