Jargon jarǵa jyǵady!
Dúnıe júzindegi taza óz tilderinde sóıleıtin megapolıster men shaharlar bar. Máselen, Japonıa astanasy Tokıo, Ońtústik Koreıa ortalyǵy Seýl jáne Túrkıanyń rýhanı ordasy Anadoly aımaǵy. Atalǵandar jahannyń qarqyndy damyǵan qalalary ári mádenı oshaqtary bolyp sanalady.
Araılym QOJAN, lıngvıs:
JARGONMEN SÓILEÝDİŃ BASY ǴALAMTORDAN BASTALADY
Qazir qalaǵa shyǵa qalsańyz, 50-60 paıyz shubarlap sóıleıtinderdi keziktiremin. Úlken qalalarda jargonsyz taza sóıleıtin, arasyna bóten sóz qosarlamaıtyndar neken-saıaq. Bul tendensıa jyl saıyn artýda. Meniń paıymdaýymsha, álemdik toraptyń áseri zor. Búginde jas ta, jasamys ta ǵalamtorǵa telmirýde. Buny Instagram, Whatsapp, Viber, Vk syndy áleýmettik jelilerdiń yqpalynyń artqanymen baılanystyramyn. Óıtkeni gadjetterdiń damýy adam sanasy, oılaý qabileti, ómir súrý daǵdysyna barynsha áserin beredi. Ózimizde kúndelikti sol ınternettik aǵymynan shyǵa qoımaımyz. Tez qysqa sóıleýge jatyqpyz. Óıtkeni, lıngvısıka ǵylymynda adam kómekeıi jeńil ekpinmen jyldam sóıleýdi jón kóredi deıdi. Sońǵy kezderi astarly, maǵynaly, ulttyq qordaǵy sózderdi qoldaný báseńdedi. Degenmen, kópke topyraq shashpaımyz.
Órken ERBOLULY, stýdent:
JARGONDY AZAITQAN ABZAL
Almatyda oqyp júrgenime bes jyldan asty. Sabaqtan bos ýaqytymda ártúli jumys jasaımyn. Sondaǵy baıqaǵanym, qalada «ok», «bay», «bro» dep shetelshelep sóılegen moda eken. Ózim aýyldyń qarapaıym balasy bolǵan soń, ádepkide qulaǵyma birtúrli estiletin. Keıin úırenedi ekensiń. Ásirese, jastar bolyp bas qosýlarda «brat», «shaımash», «qyrtpash», «kartopty jardy», t.b qosý ádetke aınalǵan. Tipti, telefondaǵy habarlamalardy saýatsyz jaza beretin boldyq. Bir jaǵynan, ońaı. Sondyqtan osylaı, qysqa, jeńil aıtýǵa úırenip kettik. Uzaq ári sozbalaǵandy kóbisi tyńdaǵysy kelmeıdi. Menińshe, kimge qalaı unaıdy, ol solaı isteıdi.
Qarataı AQYLBAEV, qala turǵyny:
KÓRKEM SÓZ KÓŃİLGE QONYMDY
Meniń jasym 80-nen asty! Bizdi keńes odaǵy tárbıeledi. Bastaýyshty synypty aýylda aıaqtadym. Keıin qalaǵa kóshtik. Almatyda jalǵyz №12 qazaq mektebi boldy. Kóbisi oǵan bara almady. Mine, sol kezden bastap kóshede, saıabaqta, demalys oryndarynda qazaqsha sóıleý azaıdy. Ózim tehnologıalyq ınstıtýtty oryssha bitirdim. 1991 jyly egemendik aldyq. Dál sol ýaqyttarda biz sıaqty orys tilge úırenip qalǵan azamattarǵa qıynyraq soqty. Degenmen, qazaqsha gazet, jýrnaldar oqyp, biraz til syndyrdym. Biraq, «aýrý qalsa da, ádet qalmaıdy» degen ras! Keı-keıde shubarlap jiberemiz. Qarap otyrsam, nemerelerimde aǵylshyn men oryssha jargondar basym. Olar anyq, aıqyn sóılemeıdi. Meniń tańqalatynym da osy. Degenmen, kóshede táp-táýir sóılep bara jatqandary kórip, rıza bolyp qalamyn. Osy kúni tilderi endi shyǵyp júrgen shóberelerimdi taza sóıleýge, ana tilimizdi shubarlamaýǵa úıretip júrgen jaıym bar.
Ǵabıden Mustafın atamyz: "Til salaq sóılegennen buzylady" depti. Shynynda, ana tilimizge degen uqyptylyq bolashaqqa salǵan ınvestısıa syndy. Búginde qoǵamnyń damýyna kóz ilespeıdi. Aýyldyq jerge qaraǵanda úlken qalalarda ózgeriske ushyraýy op-ońaı. Sondyqtan ótken HH ǵasyrda osy jargon sózderdiń aldyn alý maqsatynda birqansha ister atqaryldy. Aqyn-jazýshylar kitaptary ulttyq tamyrdan nár alyp, oqyrman zerdesine shýaq shashatyn. Sonyń nátıjesinde shalǵaıdaǵy eldi mekenderge deıin kitapty kemire oqıtyn. Manaǵy úsh býynnyń pikirin saralaı kelgende, ınternettiń áseri orasan bolyp tur. Dese de, «kósh júre túzeledi» deıdi.
Bul - Almaty mádenıet oshaǵy hám ásem sóıleıtin shaharǵa aınalsa degen kóptiń tilegi!