Bıyl jyl basynda dúnıeden ótken sýretshi, ónertanýshy Baıtursyn Ómirbekovti jaqsy tanyǵan, bilgen jurtty onyń bolmysyna tán eki qasıet erekshe tánti etetin. Biri – qarapaıymdylyǵy, ekinshisi – asqan mádenıettiligi.
Ol jazıraly Jarkenttiń sýly, nýly Taldy aýylynda týyp-ósti. Ózi aıtpaqshy, aınalasyndaǵy kórkem tabıǵat áserinen de bala kezden ásemdikke qumartyp, odan shabyt alyp, sýret salýǵa, mýzyka tyńdaýǵa qushtar boldy. Qıaly qalyqtap, birde ánshilikke, birde ártistikke ańsary aýǵanymen, saıyp kelgende, kóńili beıneleý ónerine turaqtady. Tulǵa retindegi tanymyn, azamattyq ustanymyn boıaý tústeriniń ádemi úılesimimen jetkizýdi maqsat tutqan sýretker búkil kúsh-jigerin, bilimi men biligin osy salaǵa arnady.
Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń kórkemóner-grafıka fakýltetin bitirgennen keıin osy oqý ornynda jumysqa qaldy. Stýdent kezinen-aq izdenimpazdyǵymen, maqsatkerligimen erekshelengen Baıtursyn Ómirbekov ustazdyq qyzmette de naǵyz pedagog, oqý isin sheber uıymdastyrýshy retinde daralandy. Osy qabilet-qarymyna oraı, keıinnen Almaty kórkem-teatr ınstıtýtynyń oqý jáne ǵylym jumysy boıynsha prorektory qyzmetine taǵaıyndaldy. Jańa ashylǵan oqý ornynyń baǵyt-baǵdaryn aıqyndaý, oqý baǵdarlamasyn qurý, júıeleý, bilikti mamandar tartý syndy búkil jaýapty jumysty abyroımen atqarǵan Baıtursyn Esjanuly bul arada da óziniń biregeı basshy, maıtalman maman ekenin kórsetti.
Búginde T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademıasyna aınalǵan bilim ordasynyń profesory Jumaqyn Qaırambaev óziniń Baıtursyn Esjanulymen alǵash tanysqan sátin bylaısha eske alady:
– Lenıngradtan I.E.Repın atyndaǵy Memlekettik akademıalyq keskindeme, músin jáne sáýlet ınstıtýtyn bitirip kelgen kezim bolatyn. Esh jerge jumysqa tura almaı biraz júrip qaldym. Sol tusta kórkem-teatr ınstıtýty jańadan ashylyp jatqan. Rektorǵa jolyǵýǵa kelsem, ornynda joq eken. Jumys máselesimen kelgenimdi estigen hatshy qyz: «Ony prorektor sheshedi ǵoı» dep, Baıtursyn aǵaǵa kirgizdi. Amandasyp, kelgen sharýamdy aıttym. Qaıdan, qandaı oqý bitirip kelgenimdi estigennen keıin Baıtursyn aǵa: «Biz ana jaq, myna jaqtan tartyp, mamandardy áreń tolyqtyryp jatyrmyz. Seni qalaı almaımyz, alamyz» dedi. Meniń kelgen ýaqytym – qazan aıy. Oqý bastalǵanyna bir aı ótip ketken. Birden kadr bólimindegi, kásipodaqtaǵy adamdardy shaqyryp aldy da: «1 qyrkúıekten bastap jumysqa turdy» dep buıryq shyǵaryńdar» dedi. Sóıtip, ótip ketken 1 aıdyń aqshasyn bergizdi. Kóp basshylar mundaıda uzyn arqan, keń tusaýmen, sózbuıdaǵa salyp, sozyp júredi. Al Baıtursyn aǵa birden sheshti jáne «kez kelgen másele boıynsha ózime kel. Biz jumysty jańa bastap jatyrmyz. Qazir bárimiz jabylyp qolǵa almasaq, bolmaıdy» dedi. Mende ne úı, ne kúı joq. Jumyssyz, qańǵyp júrgem ǵoı. Baıtursyn aǵa kómektesip, bir aýladan kishigirim bólme bosattyryp berdi. Solaı aralasyp, birge jumys istedik. Menen 7-8 jas úlkendigi bar edi. Qamqorlyǵyn aıaǵan joq. Týǵan aǵamdaı bolyp ketti. Eshkimnen kórmegen jaqsylyqty sol kisiden kórdim...
Jumaqyn Qaırambaev aıtsa-aıtqandaı, Baıtursyn Esjanuly jańadan shańyraq kótergen bilim uıasynyń eńsesin tikteýge, irgesin nyǵaıtýǵa barynsha den qoıdy. Reseıde, basqa da alys-jaqyn aımaqtarda qyzmet etip júrgen otandyq bilikti mamandardy elge shaqyryp, olardyń atalǵan ınstıtýtqa taban tireýine muryndyq boldy, turmys jaǵdaılaryn jaqsartýǵa kúsh salyp, shyǵarmashylyǵyn shyńdaýǵa barynsha qoldaý kórsetti. Odan keıingi jyldarda Á. Qasteev atyndaǵy óner murajaıynyń dırektory, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń tóraǵasy syndy jaýapty qyzmetter atqarǵan kezinde de Baıtursyn aǵa bolmysyna o bastan tán týrashyldyǵynan, shynshyldyǵynan tanǵan joq.
«Shyǵarmashylyq odaqty basqarǵan adam birden qaıratker dárejesine kóteriledi. Baıtursyn Esjanuly – sondaı tulǵa. Áli esimde, gazette jumys istegen kezimizde qoǵamda bolyp jatqan túrli oqıǵalar, máseleler boıynsha belgili tulǵalardan pikir alyp turatynbyz. Sol tizimniń bel ortasynda Baıtursyn aǵa bolatyn. Bylaıǵy ómirde ózi momyn kóringenimen, qoǵam isinde óte belsendi edi jáne óziniń ustanymy óte myqty, kózqarasy aıqyn bolatyn, aıtqanynan qaıtpaıtyn. Sol úshin jýrnalıser ol kisini jaqsy kóretin, – deıdi tanymal qalamger Júsipbek Qorǵasbek.
Qaıratker demekshi, Baıtursyn Ómirbekov mýzeıde dırektor, Odaqta tóraǵa bolǵan kez jurttyń búkil ańsary, ynta-yqylasy materıaldyq ıgilikke aýyp, óner, rýhanıat ataýly qaǵajý kóre bastaǵan shaq-tuǵyn. Osyndaı jaǵdaıda qylqalam sheberleriniń rýhyn kóterý, múddesin qorǵaý, shyǵarmashylyǵyn qoldaý, nasıhattaý ońaıǵa túsken joq. Oǵan qosa, elimizdiń rýhanı mádenıetiniń bir bóligi retinde beıneleý ónerin damytý, ult urpaǵyn óner arqyly tárbıeleý maqsaty turdy. Bilimdarlyǵy, biliktiligi arqasynda ol bul maqsattyń da údesinen shyǵa bildi.
Bul rette Jumaqyn Qaırambaev: «Sýretshiler Odaǵynda bizdiń qazaqtar úsh júzge bólinip alyp, ylǵı qyrylysatyn da júretin. Baıtursyn aǵa basshylyqqa kelisimen sol daý-damaı sap tyıyldy. Báriniń tilin tapty. Aǵa aıǵaılamaıtyn, ómiri daýys kótermeıtin. Aqyryn sóılesip júrip-aq qalaımaqannyń bárin joq qyldy», – dep rızalyqpen eske alady. Degende, árqaısysy ózinshe dara, ózinshe dana esebindegi sýretshi qaýymdy qaltqysyz moıyndatqan da – Baıtursyn Esjanulynyń qarapaıymdylyqpen astasqan ádildik, adaldyq, adamgershilik sıaqty asyl qasıeti, bıik mádenıetine tirek bolǵan aıryqsha aqyl-parasaty bolsa kerek.
Munyń syrtynda Baıtursyn Ómirbekov keskindeme, grafıka jáne músin, beıneleý ónerine qatysty máseleler jóninde birneshe kitap jazdy, oqý quralyn shyǵardy, avtorlyq týyndylary men eńbekteri, álbomy jaryq kórdi. Qanshama basshylyq qyzmetter atqarsa da, ony óz maqsatyna paıdalanyp, jeke esebin túgendeýge tyryspaǵan sýretker jeke kórmesin 75 jasynda, ıaǵnı ómirden óterinen 3 jyl buryn ǵana ótkizdi.
– Sol kórmede Baıtursynnyń qandaı ónerpaz, qandaı talantty sýretshi ekeni aıqyn kórindi. Kóbinese úndemeı, salmaqty ǵana, úlken tolǵanysta, úlken tebireniste júretin edi. Onysy jumystarynan kórinetin. Sonyń bárin beıneleý óneri arqyly bergenine kózimiz jetti. Mysaly, Muhtar Áýezovtiń portretin talaı sýretshi saldy. Al Baıtursyn ony mańdaıy keń, denesi zor tulǵa retinde, úlken bir jartas sekildi beıneledi. Muhtar Áýezovtiń ónerdegi, ádebıettegi jartasqa laıyq sýretin berdi. Shámshiniń, Gúlfaırýs Ysmaılovanyń beınesin qandaı keremet saldy! Úlken keskindemeshi ekeni sodan kórinedi. Aýyldyń, týǵan jerdiń tabıǵaty, óziniń ákesindeı bolǵan Ábilhan Qasteevtiń portreti, bári-bári erekshe! Bul – onyń ishteı shymyr daıyndyqta júrgeniniń kórinisi, – deıdi Beksultan Nurjekeuly.
Baıtursyn Esjanulynyń jastarǵa kórsetken qamqorlyǵy eshqashan umytylmaıtynyn tilge tıek etken belgili sýretshi Erkin Nurazhan:
«Aǵalyq, ustazdyq, azamattyq qalpynan aınymaı ómirden ótti. Ol kisige degen syılastyǵymyz, súıispenshiligimiz, rızashylyǵymyz tilmen aıtyp jetkizgisiz», – deıdi.
Jaqsy tanyǵan, bilgen, jumysta, kúndelikti turmysta tyǵyz qarym-qatynasta bolǵan jurttyń qımastyqqa, saǵynyshqa toly sózderinen olardyń Baıtursyn Esjanulyn ádiletsiz qoǵamda ádiletti ómir súrgen biregeı tulǵaǵa balaıtyny baıqalady. Qalaı bolǵanda da, syılas aǵasy Beksultan Nurjekeuly aıtqandaı, «óńi jyly, jany odan da jyly» Baıtursyn aǵa túnekke – shýaqty, jamandyqqa – jaqsylyqty qarsy qoıa otyryp, aınalasyna qaıyrym, meıirim, izgilik nuryn taratyp ketkendeı bolyp kórinedi...