"Baıqamaıdy ekenbiz, baqyt degen – ekeýmiz". Belgili aqyn Qadyr Myrza-Áliniń osy bir óleń joldary bir-birine yntyq qyz ben jigittiń mahabbat áleminen syr shertip turǵany anyq. Al ónerdiń de, ómirdiń de aıdynynda qatar júzip kele jatqan Mıras pen Quralaı Bekjanovtardyń bizge bergen suhbatynyń ón boıynan dál osy bir sózderdiń ushqynyn kórgendeı boldyq. Káne, juldyzdy juptyń álemine birge saparlaıyq.
TİLSHİ: – Sizderdi bir-birińizden bólek alyp qaraý múldem múmkin emes. Zamanaýı tilmen aıtsaq, "Mıras pen Quralaı" brendin qalyptastyrdyńyzdar. Óner aıdynynda qol ustasyp kele jatqandaryńyzǵa qansha jyl?
MIRAS: – Quralaı ekeýmizdiń shańyraq kótergenimizge bıyl jıyrma bes jyl. Al qol ustasyp án aıtyp júrgenimizge jıyrma jeti jyl bolypty. Ekeýmiz stýdent kezimizde Almatynyń Neke saraıyna jumysqa kirip, dýet bolyp óleń aıtatynbyz. Endi ǵana shańyraq kóterip jatqan jas jubaılar bizdiń ánimizben baspaldaqpen kóterilip, saltanatty zalǵa kirip, nekesin zańdastyryp, aq paraqqa qoldaryn qoıyp, tirkeýden ótetin. Solaı talaı jastyń baqytty sátine kýá bolǵanbyz.
TİLSHİ: – Qazir qanshalyqty óstińizder? Óner álemindegi toqyraý, órleý – qaısysyn kóbirek ótkerdińizder?
MIRAS: – Konservatorıany bitirgen soń ekeýmiz shańyraq kóterdik. Aqtóbedegi Ahmet Jubanov atyndaǵy mýzykalyq kolejine jumysqa kirdik. Odan Ǵazıza Jubanova atyndaǵy Aqtóbe oblystyq fılarmonıada, sosyn Qudaıbergen Jubanov atyndaǵy memlekettik ýnıversıtette de qosymsha jumys istep júrdik. Jas otbasymyz. Ómirge qushtarmyz degendeı. Sharshaýdy bilmeıtinbiz. Sóıtip tórt-bes jerde qatar istep júrdik. Úsh-tórt jyldan keıin Astanadaǵy "Shabyt" mýzyka akademıasyna aspırantýraǵa túsip, ony da oıdaǵydaı bitirip shyǵyp, qaıtadan Aqtóbege oralyp, fılarmonıadaǵy jumysymyzdy jalǵastyrdyq. Orkestrmen án aıtyp júrip, arasynda jeke konsertimizdi de berip qoıatynbyz. Shynymdy aıtsam, bizde toqyraý degen múldem bolmaǵan sekildi. Bálkim ekeý bolyp júrgesin be, álde áke-sheshemizben turǵandyqtan bolar, kótergen júgimizdiń salmaǵy da sezilmeıtin.
Birde "Nur-Muqasan" tobyndaǵy Muqasan Shahzadaev: "Jıyn-toılarda dýetterińe jurtshylyq yqylastana qol soǵatynyn baıqap júrmin. Almatyǵa kóship kelseńdershi. Alyp megapolıste múldem basqa orta, úlken sahna degendeı. Senderden juldyzdy jup kórip turmyn", – dedi. Sol bir aýyz dostyq peıil bizge qanat bitirip, Almatyǵa ushyp keldik. Birjolata kóship keldik. Bizdi qarsy alǵan da Muqasannyń ózi. Birden belgili sazger, talaı ánshiniń juldyzyn jaqqan Baǵlan Omarovpen tanystyrdy. Keıin bizge de janashyr, týǵan aǵamyzdaı bolyp ketti. Prodúserligi bólek áńgime!
Sóıtip, Baǵlan aǵamyzdyń stýdıasynda eń alǵash "Asyl jarym" degen ánimizdi jazdyrdyq. Erlan Nurmanǵalıev degen kompozıtor sonaý Arqalyqtan kelip, osy týyndysyn Baǵlan Omarovqa qaldyryp ketken eken. "Kimge laıyqty dep tapsań, soǵan syılarsyń" dep. Al ózi kóp uzamaı syrqattanyp, qaıtys bolyp ketken eken. Sol ádemi án bizge buıyrdy. Jáne bizdiń bolmysymyzǵa, jan dúnıemizge dóp kele qaldy. Sondyqtan bolar, bizdi tanymal etken sol "Asyl jarym". Kóp uzamaı Temirbek Júrgenov atyndaǵy Óner akademıasyna qyzmetke kirdik. Arada az ótpeı Quralaı dekrettik demalysqa shyǵyp ketti. Al men jumysymdy jalǵastyra berdim. On eki jyl Óner akademıasynda vokaldan sabaq berdik. Al qazir Almaty oblysy mádenıet basqarmasyna qarasty "Alataý áýenderi" ujymynyń ánshilerimiz. "Qanshalyqty óstińizder?" degen suraǵyńyzǵa aıtyp jatqanym ǵoı. Sol júrip ótken joldardyń jemisi bolar, "Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri" degen dárejege jettim. Quralaı bolsa "Mádenıet salasynyń úzdigi" ataǵyn ıelendi. Bizge úzdik degen ataqty alyp berip jatqan, árıne, halyq, ónerimizdi baǵalaıtyn kórermen.
sýret: keıipkerdiń jeke arhıvinen
TİLSHİ: – Án tańdaǵanda kóbinese kim bastama kóteredi? Eń bastysy nege mán beresizder – áýenge me, álde sózge?
QURALAI: – Kóbine Mıras kóteredi bastamany. Men qýattaımyn. Sebebi, onyń bıik talǵamyna senemin. Jalpy, qulaqqa kez kelgen óleńniń áýeli áýeni keledi ǵoı. Jaǵymdy bolǵany, árıne, mańyzdy. Degenmen, biz Mıras ekeýmiz de mektepte oryssha oqyǵanymyzben, sózine, qazaqy maǵynasyna kóbirek úńilemiz. Tipti, bizge usynylǵan shyǵarmany fılolog, aqyn dostarymyzǵa kórsetip alamyz, uıqasy qalaı, sóz tirkesi durys tur ma dep keńes suraımyz. Úıdegi anamyzdan da pikir suraıtyn sátimiz az emes. Jalpy, ne nárseniń de kóppen sheshilgeni jaqsy ǵoı. Sondaı-aq, jaqsy sóz ben jaǵymdy áýen de urpaq tárbıeleýge qaýqarly úlken kúsh ekeni anyq.
TİLSHİ: – Qazaq estradasynda "arzan" ánder kóbeıdi degen pikirmen kelisesiz be?
MIRAS: – Jalpy, biz synshy emespiz ǵoı. Ekinshiden, ózgeni jamandaýǵa quqymyz da joq. Degenmen qoǵamnyń bir múshesi retinde pikirimdi aıtar bolsam, halyqtyń suranysy sol deńgeıge túsip ketken sekildi kórinedi maǵan. Sondaı jeńil ánderdi tyńdap, soǵan bılep, kóńil kótergendi qalap turatyndaı. Soǵan qaraı keıbir ánshiler de arzan dúnıelerge áýestenip ketkendeı.
Oqýshy kúnimde mynany jıi estıtinmin. Bir án jaryqqa shyqsa, ol áýeli Kompozıtorlar odaǵynyń talqysyna salynady eken. Odan soń Jazýshylar odaǵyna kelip túsedi. Ondaǵylar "bul óleńdi kim jazdy, burynǵy shyǵarmalary qandaı edi" degen sekildi elekten ótkizgen. Tipti, sol odaqtardan quralǵan kórkemdik keńes "bul ándi qaı ánshige usynamyz, shyǵarmanyń tabıǵaty qaı ónerpazǵa keledi" dep ortaǵa salatyn bolǵan. Bálkim ol án tyńdarmanǵa alǵashqy kúni, ekinshi kúni de, tipti úshinshi kúni de unamaýy múmkin. Biraq kúnde qaıtalap tyńdaı bergen soń, júregine jol taýyp, sol joǵary ánniń deńgeıine ózi de kóterilýi múmkin ǵoı. Án de – ıdeologıa. Al qazir kerisinshe. Tyńdarman ánshilerdi tárbıelep ketti. Ókinishke oraı sol deńgeıge túsip bara jatyrmyz. Sondyqtan baıaǵy tegeýrindi, baqylaýshy, kórkemdik keńes degen kerek bolyp tur.
sýret: keıipkerdiń jeke arhıvinen
TİLSHİ: – Qazir burynǵydaı emes, juldyzdy jup kóbeıdi. Sizderdiń erekshelikterińiz nede?
QURALAI: – Ekeýmiz de klasıkalyq baǵytta bilip aldyq qoı. Estrada da jolymyzdy aıqyndap alǵan juppyz. Byltyr Respýblıka saraıynda Mırastyń elý jasqa tolǵan mereıtoıyna oraı "Bizdiń án" degen atpen jeke konsertimizdi berdik. Birinshi bólimi "Otyrar sazy" fólklorlyq-etnografıalyq orkestriniń súıemeldeýimen, al ekinshi bólimi estradalyq janrda ótti. Onyń aldyndaǵy jeke konsertimizde birinshi bólimde Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq orkestri men Jambyl atyndaǵy Qazaq memlekettik akademıalyq fılarmonıasynyń súıemeldeýimen qazaq, orys, shet el kompozıtorlarynyń klasıkalyq tanymal ánderin shyrqadyq. Ekinshi bólimdi estradaǵa arnadyq. Ereksheligimiz sol shyǵar.
TİLSHİ: – Ýaqyt óte kele ánderińizdi keleshek urpaqtyń qalaı eske alǵanyn qalar edińizder?
MIRAS: – Kıeli sahnada júrgen soń, árıne, izińniń qalǵany jaqsy ǵoı. Men, mysaly, Ermek Serkebaevtiń ánderin tyńdasam, janym rahattanyp, bir tynyǵyp qalamyn. Bizdiń ánderimizdi de kúnderdiń kúninde tyńdarmandarymyz "Mıras pen Quralaıdyń ánderi janymyzǵa shýaq sebedi" dep jatsa, ónerde beker júrmegenimiz ǵoı. Qazir Qazaq radıosynyń "Altyn qorynda" bizdiń de daýysymyz, ónerimiz jazylyp qalyp jatyr. Ol da bizge shabyt syılaıdy.
TİLSHİ: – Otbasylyq ómir men ónerdi qatar alyp júrýdiń qıyndyǵy bar ma? Álde ekeý bolyp júrgen soń bári ońaı ma?
QURALAI: – Bizge bári ońaı. Bir-birimizdi bir aýyz sózsiz-aq, bir kózqarastan, ymmen-aq túsine qoıamyz. Sebebi, ekeýmiz – bir adambyz.
MIRAS: – Osy rette esime túsip otyrǵany, baıaǵyda Quralaıdyń aıaǵy aýyrlap demalysqa shyǵyp ketkende, meni eshkim án aıtýǵa toıǵa da shaqyrmaı qalǵany bar. Óıtkeni halyq bizdi bir adam retinde kóredi, dýet retinde izdeıdi.
QURALAI: – Biraq bir mınýsy bar: gastróldik saparlarǵa ketkenge balalarymyz úıde qalady. Árıne, jalǵyz qalmaıdy. Biz anamyzben turamyz ǵoı. Shyny kerek, balalarymyzdyń qalaı ósip qalǵanyn da bilmeppiz. Mamamyzǵa úlken rahmet, bizdi joqtatpaýǵa tyrysady. Degenmen balaǵa ata-ananyń mahabbaty árqashan kerek. Biz balalarymyzdyń barynsha meıirim, qamqorlyqqa bólenip óskenin qalaımyz. Tuńǵyshymyz – İńkár Almaty menedjment ýnıversıtetin bitirip, jumysqa ornalasty. Al ekinshi qyzymyz – Kámshatty jaqynda uzattyq. "Narhozdyń" stýdenti. Jas qoı demedik, kóńil jarastyrǵan adamymen arasyndaǵy mahabbatty qurmettep, batamyzdy berdik. Arystanbegimiz on tórtte, mýzyka mektebin bitirdi. Al kishi qyzymyz Aısulý mýzyka mektebine án sabaǵyna baryp júr. Barlyq ata-anaǵa osylaı urpaǵymen maqtanyp otyrýǵa jazsyn dep tileımin.
TİLSHİ: – Bir-birińizdi qıyn sátte qalaı qoldaısyzdar?
MIRAS: – Jańa ǵana Quralaı aıtyp ketkendeı, bizge bári jeńil. Qıyndyq degendi eń alǵash bas qosqanda keshkenimiz bar. Tórt jylǵa deıin bala súıe almadyq. Quralaıǵa dárigerler "eshqashan bópeli bola almaısyz" dep dıagnoz qoıyp tastaǵan kez. "Mıras, meni jiber. Semeıime qaıtaıyn. Saǵan esh ókpem joq. Taǵy da úılen, urpaq súıýiń kerek, úbirli-shúbirli bol, men saǵan tilekshimin" dep jylady bir kúni. Ol kezde Aqtóbede turamyz. Sondaı sátte áke-sheshemniń, ásirese, anamnyń qoldaýy keremet boldy. "Bári jaqsy bolady. Ýaıymdamańdar, oqýlaryńdy jalǵastyryńdar. Astanaǵa baryńdar, jer aýystyryńdar" dedi. Sóıtip úlken qalaǵa qonys aýdarýǵa nıettenip júrgen kezimizde Dımashymyzdyń anasy – Sveta Aıtbaeva Raýshanyn ómirge ákelip, adal dosymyz Qanat pen Svetanyń ótinishimen sol sábıge kindik áke-sheshe bolǵanbyz. Nıet, tilek, yqylas, peıil degen qandaı! Biz úlken jolǵa jınalyp jatqanda Sveta Quralaıǵa Raýshantaıymyzdyń ıtkóılegin yrymdap bergen eken. Qazir, Allaǵa shúkir, tórt perzentimiz bar. Bizge sonda kúsh bergen – senim, úmit jáne mahabbat.
TİLSHİ: – "Baqytty otbasy" degen uǵymdy qalaı túsindirer edińizder?
QURALAI: – Bul suraǵyńyzǵa bylaı jaýap bersem qalaı bolar eken? Mysaly, bizdi kóp kórermen, tyńdarmandarymyz "Sizderdiń joldaryńyzdy bersin, eki jasty kirgizip, toıymyzdy bastap berseńizder, qyzymyzdy uzatyp shyǵaryp salsańyzdar. Bolashaqta ekeýińiz sıaqty qol ustasyp jarqyrap júrse, kóp bala súıse deımiz" dep yrymdap shaqyryp jatady. Bizge ónerimizdi súıetin tyńdarmandarymyzdyń "Baqytty otbasy" dep bergen osyndaı baǵasynan asyryp eshteńe aıta almaspyz-aý.
TİLSHİ: – Qazirgi jastarǵa eń aldymen qandaı qundylyqtardy dáripteý kerek dep oılaısyzdar?
MIRAS: – Eń aldymen sabyrly, ustamdy bola bilý kerek der edim. Búginde ekiniń biri ajyrasyp ketip jatyr. Sebebi, qazirgi jastardyń kóbi sabyrsyz. Eki taraptyń ýájin tyńdaı qalsańyz, "sen meniń shalbarymdy durys útiktemediń", "mamama bireńe dep qaldyń" sekildi bolmashy usaq-túıekti terip alady da, aqyr sońynda bir-birine ıilgise kelmeı, eki jaqqa ketip tynady. Álginde ǵana aıttym ǵoı, Quralaıǵa "sábı súıe almaısyń" dep medısınanyń ózi úkim shyǵarǵanda, ekeýmizdiń úlkenderge kórsetpeı kórpe astynda talaı tunshyǵyp jylaǵan túnderimiz bolǵan. Al men ómirlik bolýǵa serttesip alǵan jarymdy endi keregiń joq dep qalaı aparyp tastaımyn?! Azamattyǵym, adamgershiligim qaıda?! Sondaı qıyn sátte bizdi alǵa jeteleı bilgen sabyr degen úlken dosymyz bolatyn.
TİLSHİ: – Sizderde boı da, kelbet te bar. Kınoǵa túsýge shaqyrsa, barar ma edińiz jáne kimdi somdaǵyńyz keledi?
MIRAS: – Bizge kishigirim epızodtyq rólder usynylǵan sátter boldy. Biraq men oılaımyn, "Shymshyq soısa da qasapshy soısyn" demekshi, ár adam óziniń mamandyǵynyń shyńyna jetse de jaman emes. Quralaı ekeýmizde de kásibı mýzykalyq bilim bar, dáris te oqydyq. Aıtpaqshy, bizdegi jaqsy jańalyq – Astanadan da "Mıras – Quralaı" óner mektebin ashyp jatyrmyz. Bilimdi muǵalimder jınadyq. Ózimiz de júregi óner dep soqqan balalarmen etene aralasyp, sheberlik sabaqtaryn júrgizip otyrmaqpyz. Bilgenińdi úıretý, bólisý – ol da adamdyq paryz.
TİLSHİ: – Eger ánshi bolmasańyz, basqa kim bolýyńyz múmkin edi?
QURALAI: – Men ózimdi basqa mamandyqta múldem elestete almaımyn. Qandaı tosyn jaǵdaı bolmasyn, ánshi bolar edim. Al Mıras bálkim ınjener-mehanık bolar ma edi. Sebebi, temir-tersekke, tehnıkaǵa jaqyn.
TİLSHİ: – Óz-ózińizge syımaı asyp-tógilip qýanǵan sátińiz qaısy?
MIRAS: – Astanadamyz. Aspırantýrada oqyp júrgen kezimiz. Bir kúni Quralaı "aıaǵym aýyr" degende, júregim keýdeme syımaı atqaqtap, úıge telefon soǵý úshin telegrafqa qaraı júgirgen sátimdi áli kúnge umytpaımyn.
TİLSHİ: – Mıras pen Quralaı úıde qandaı: qatal, talapshyl, álde jumsaq? Ne nársege (álde kimge) "joq" deı almaısyzdar?
MIRAS: – Negizi ekeýmiz de jumsaqpyz. Baýyrmalmyz. Qarapaıymbyz. Sol qasıetimizdiń arqasynda aınalamyzǵa jaqsy dos jıa bildik.
Álginde aıtqanymyzdaı, biz mamamyzdyń qolynda turamyz. Sol kisige "joq, bolmaıdy" deı almaımyz. Anamyz "aq" dese – aq, "qara" dese – qara. Ne aıtsa da biz úshin zań. Ákemiz ómirden ozyp ketti. Biz Almatyǵa kóship kelgennen keıin úsh jyldan soń aty jaman dertten kóz jumdy. Taǵy bir esteliktiń oıǵa oralyp otyrǵany. Biz Aqtóbeden eń alǵash Almatyǵa qonys aýdaryp kelgende, páter jaldap turǵanbyz. Odan án jazyp, klıp jazyp, lezde tanymal bola bastadyq. Materıaldyq jaǵdaıymyz da kóterildi. Biraq kóńilim el jaqqa eleńdeı berdi. Áke-sheshemniń, baýyrlarymnyń janynda júretin burynǵy kúnderdi saǵyna beretindi shyǵardym. Birde úıge telefon shaldym. "Papa, mama, eger sizder kóship kelmeıtin bolsańyzdar, biz onda Aqtóbege qaıtamyz. Bizge tanymaldylyq ta, juldyz bolý da qajet emes, bizge sizder kereksizder!" dep. Sodan ata-anam bizdiń kareramyzdy oılady ma eken, Aqtóbedegi úıdi satyp, Almatyǵa kóship keldi. Satylǵan úıdiń aqshasyna osy jaqtan úı turǵyzdyq. Bir kindikten úsh ul edik, eki baýyrym da meniń sózimdi jerge tastamaı kóship keldi. Qazir eki inim de otbasymen Qaskeleńde turady. Bul oraıda bizdi baýyrmaldyqqa tárbıelegen áke-shesheme alǵysym sheksiz.
Suhbattasqan
Nurjamal ÁLİSH.