Jan azyǵy
Balalar ádebıeti – rýhanıat álemindegi eń mańyzdy ári eń jaýapty salalardyń biri. Ol – tek balanyń tilin damytý, sózdik qoryn baıytý ǵana emes, eń aldymen onyń jan dúnıesin, dúnıetanymyn, qıalyn qalyptastyratyn qýatty qural.
Kishkentaı oqyrmannyń jasy men tildik damý deńgeıin eskere otyryp jazylǵan árbir shyǵarma balanyń oıyn damytady, ishki álemine jol ashady. Shyǵarma tiliniń qarapaıym, kórkem ári uǵynyqty bolýy balanyń oqıǵa jelisin jeńil túsinip, oqyǵanyn kóz aldyna elestetýine kómektesedi. Kitap – balanyń eń alǵashqy ustazy, eń senimdi dosy. Sondyqtan balalar ádebıetine degen jaýapkershilik – bolashaq urpaqtyń tárbıesine degen jaýapkershilikpen para-par. Jazýshylardyń jaqynda ádebı ótken jyl qorytyndysynda balalar ádebıeti máselesi keńinen sóz bolýy da – sonyń bir aıǵaǵy desek, artyq aıtqandyq emes. Jıynda osy tóńirekte áńgime qozǵaǵan Eldos Toqtarbaı bul salada qordalanyp qalǵan birqatar túıtkildi jaıttardy tilge tıek etti. Onyń aıtýynsha, máseleniń eń ózektisi – balalar ádebıeti kitabyn shyǵarý bolyp tur.
«Mádenıet mınıstrliginde bul sala boıynsha eki baǵdarlama bar, ekeýi de kitap shyǵarý jáne satyp alý arqyly baspalarǵa beriledi. Al baspalar memleketten tender alǵannan keıin kitaptyń áripterin kishireıtip, syǵymdap, kólemin azaıtyp shyǵarady. Sonyń saldarynan ishinde ne sýreti joq, bezendirilýi kóńilge qonbaıtyn dúnıeler usynylady. Ondaı kitapqa bala túgili, eresek adam da qyzyǵyp qaramaıdy. Qazir – vızýalızasıa zamany, klıptik sana kezeńi. Klıptik sanamen oılaıtyn balany kitap birneshe sekýnd ishinde-aq qyzyqtyryp, birden tartýy kerek. Al eger kitaptyń syrtqy muqabasy talǵamsyz, dúmbilez jasalǵan, al ishki mazmuny tek mátinnen ǵana tursa – ondaı kitap kimge kerek? Sondyqtan bul máselege erekshe nazar aýdarýymyz kerek» – deıdi qalamger.
Bala qyzyǵyp oqýy úshin kitapta beıneli tirkesterdiń qanyq boıaýly ári kóz tartarlyqtaı sýrettermen árlenýi, shyn máninde, mańyzdy. Sonyń arqasynda bala oqıǵanyń mazmunyn ońaı qabyldap, ony vızýaldy túrde elestete alady. Qýanysh, qorqynysh, saǵynysh, jaqsy kórý sıaqty sezimderdiń bárin bala kitap oqý arqyly bastan keshiredi. Keıipkerlerdiń qýanyshyn birge bólisip, olardyń ýaıymymen birge kúızeledi. Osylaısha, óz emosıasyn tanýǵa, túsinýge, basqarýǵa úırenedi. Iaǵnı balalar ádebıetiniń basty mindetiniń biri de – balanyń emosıalyq ıntellektin qalyptastyrý, áleýmettik daǵdylaryn damytyp, moraldyq-etıkalyq qundylyqtardy boıyna sińirýge jol ashý ekeni daýsyz.
«Kitapty basyp shyǵarý máselesi turǵysynan alǵanda, «kompozıtorlardyń, óner qaıratkerleriniń shyǵarmalaryndaǵy notalardyń berilýi, bezendirilýi kórkemdik talapqa saı bolýǵa tıis» degen ereje bar. Týra osy talap balalar ádebıeti kitaptaryn basyp shyǵarýǵa qatysty da qoıylýy kerek. Balalar ádebıetin jalpy ádebıetpen shatastyrýǵa bolmaıdy. Oǵan aıryqsha qarap, retteý qajet», – deıdi Eldos Toqtarbaı.
Atalǵan máseleni sheshýdiń bir joly retinde ol balalar ádebıeti kitaptaryn shyǵarýdy polıgrafıa salasynda kóp jyldan beri turaqty jumys istep kele jatqan «Atamura», «Mektep», «Almatykitap» syndy senimdi baspalarǵa ǵana tapsyrýdy usyndy. Qalamger sondaı-aq: «Eger biz bolashaqta qazaq elin ulttyq oqyrmanǵa aınaldyryp, kitap oqıtyn el, kitap mádenıetin qalyptastyrǵan ıntellektýaldy ult bolamyz desek – eń aldymen balalar ádebıeti kitaptarynyń sapasyna, shyǵýyna, mazmunyna erekshe kóńil bólýimiz kerek», – degen de oıyn jetkizdi.
Eldos Toqtarbaı balalar jazýshylarynyń ımıjine qatysty máselege de toqtaldy. Qalamger sózine júginsek, «Basqany aıtpaǵanda, Jazýshylar odaǵynyń óz ishinde de balalar jazýshylaryna laıyqty kóńil bólinbeı kele jatqany baıqalady. Mysaly, «Qazaq ádebıeti» gazeti redaksıa alqasynyń quramynda birde-bir balalar jazýshysy joq. Balalar ádebıetine úlken úles qosyp júrgen Baıbota Qoshym Noǵaı, Arasanbaı Esten syndy qalamgerlerimizdiń eńbegi eshkimnen kem emes. Nege olar únemi tasada qalyp qoıady?!». Balalar ádebıeti shyǵarmalary «Prostor» jýrnalynda únemi nasıhattalyp, júıeli túrde jarıalanyp júrgenin aıtqan ol: «Juldyz» jýrnalynda da arnaıy aıdar ashylyp, balalar ádebıetiniń úzdik shyǵarmalary turaqty túrde jarıalanyp turýy qajet ekendigine toqtaldy.
Eldos Toqtarbaı balalar jazýshylarynyń esimin ulyqtaý máselesinde de salǵyrttyq baryn jetkizdi. «Almatyda Krylovtyń, Chehovtyń esimimen atalǵan kitaphanalar bar. Olardyń esimi berilgen ádebı, mádenı nysandar Reseıdiń ózinde de jetip jatyr. Al biz aıadaı Almatyda óz jazýshylarymyzdyń atyn bir kitaphanaǵa bere almaı júrmiz. Bul – rýhanı sorlylyq emeı, nemene?! Muzafar Álimbaev, Ótebaı Turmanjanov sıaqty qanshama myqty balalar jazýshylary, klasıkterimiz bar. Muzafar atamyzdyń da, Ótebaı Turmanjanovtyń da 100 jyldyq mereıtoılary da eleýsiz, esep úshin ǵana atalyp ótti. Bıyl balalar ádebıetiniń klassıgi Sansyzbaı Sarǵasqaevtyń da týǵanyna – 100 jyl. Mine, osyndaı ulttyq tulǵalardy tasada qaldyrmaı, olarǵa laıyqty qurmet kórsetýimiz qajet», – deıdi qalamger.
Balalarǵa arnap jazý ońaı sharýa emes, bul – urpaqqa rýhanı azyq berý jolyndaǵy eń izgi qyzmet. Ulttyń erteńi – bala desek, balanyń erteńi – oqyǵan kitabynda. Endeshe, balanyń janyna jaryq túsiretin jaqsy kitaptardy kóbeıtý, sonymen qatar balalar jazýshylarynyń muń-muqtajyn eskerý, usynys-pikirlerine qulaq túrý asa mańyzdy.