Otandyq avtokólik naryǵyna sýbsıdıa qajet
Búginde elimizde eski kólikter kóbeıip bara jatyr. 20 jastan asqan avtokólikterdiń sany bir jylda 4% kóbeıip, 2 mln.-ǵa jýyqtady. Osyndaı tehnıkalyq talapqa saı emes temir tulparlardyń saldarynan apattar jıileıdi. Qorshaǵan ortany lastamaıtyn, únemdi kólik túrlerin damytý – zaman talaby. Bul rette elektromotosıklder men elektrokarlardyń mańyzy joǵary. Búgingi tańda kólik ıeleri elektr qýatymen júretin kólikterge bet bura bastaǵan. Sondyqtan otandyq avtonaryqty damytý jáne memleket tarapynan tıimdi sýbsıdıalaý júıesin engizý qajet. Sonda ǵana el turǵyndaryna qoljetimdi, sapaly ári ekologıalyq taza kólik qoljetimdi bolmaq.
Jaqynda avtoortalyqtardy aralaýdyń sáti tústi. Maqsat – baǵasy tıimdi táýir kólik izdep tabý. Bazar kúngi keptelis, qoǵamdyq kóliktegi adamnyń kóptigi tańqaldyrdy. Kún ystyq, jol bitpeıdi. Baıa-aıaǵy 1,5 saǵat degende dittegen orynǵa da jettik. Talǵar tasjolynyń boıy júıtkigen kólik, qaz-qatar tizilgen jańa úıler, záýlim saltanat saraılary, kózdiń jaýyn alatyn avtonaryq. Jaıaýlaı shetinen qarap kelem. Jańa jáne júrilgen kólikten kóz súrinedi. Kóbisi avtoturaqta óz qojaıynyn kútip turǵandaı. Shań basyp, kúnge qaqtalyp turǵandary qanshama. Shirkin, bireýin miner me edi dep tańdaı qaǵasyz. Buryn tizilgen avtoqatardy qalaǵanyńsha aralaıtyn edik. Qazir ereje ózgergen. Menedjer qasyńda júrmese, óziń aralap, unatqanyńdy tańdaýǵa ruqsat joq. Aldyn ala avtosaıttan nemese óziń baratyn avtoortalyqtyń ǵalamtordaǵy mekenjaıynan kerekti mashınany tańdap barý kerek eken. Olaı bolatyn bolsa, sharshap-shaldyǵyp barýdyń ne qajeti bar? Odan da úıde jatyp, kerekti málimetti ala bergen durys emes pe?!
Menedjer janyńnan uzamaıdy. Quddy bir qaraýylyń sıaqty. Emin-erkin aralaýǵa ruqsat bermeıdi. Avtokeńesshi de kúni boıy qanshama adamǵa qyzmet kórsetedi. Ol da qaljyraǵan. Onyń sharshańqy júzine qarap, ózińniń de degbiriń qashady. Uıalǵannan birshama aralaǵan bop qaıttyq.
Men sıaqty avtonaryqty aralap, armanda júrgen jan kóp. Qytaıdyń arzan jańa kóligin alýǵa bolady árıne. Baǵasy – 5-6 mıllıon teńgeden bastalady. Ataqty amerıkalyq, germanıalyq, japondyq kólikterińniń baǵasy 10-11 mıllıonnan ári asady. Olardyń bastapqy jarnasynyń – ózi 2-3 mıllıon teńgeniń tóńiregi. Al sheteldik, jyly jańalaý, tehnıkalyq jaǵdaıy jaqsy degen kólikti 4-6 mıllıon teńgege ala alasyń. Qazaqstanda 1 jyl tranzıt nómirmen aıdaýǵa bolady. Odan keıin ýtılalym men alǵashqy jarnasyna kemi 3-4 mıllıon teńge tóleý kerek. Sonda báribir avtoortalyq baǵasymen teń. Osylaısha ózi qalaǵan táýir kólikti ala almaı, talaı adam ábigerge túsip júr.
Sóıtip, kólik alamyn degen úmitpen qaladaǵy barlyq avtonaryqty túgel aralap shyqtym. Aıaq jetpegen jerdi smartfonnan sholdym. Áıteýir bireýine toqtaldym. Ǵalamtordan aldyn ala tólem qabilettiligimdi rastap bardym. Menedjerge 3-4 mıllıon teńge arasynda kólik qaraıtynymyzdy aıttym. Eń tıimdisi – Ford Focus, quny – 3,7 mıllıon teńge eken. Aq tústi, ýnıversal kólik. Júrgizip, qozǵaltqyshyn, barlyq tehnıkalyq bólshekterin teksergendeı boldyq. Internettegi jarnamasynda kólikti 7 jylǵa bólgende, esep boıynsha aıyna – 85 myń teńge shyǵatyn-tuǵyn. Al menedjer – bolsa 112 myń teńge dep kesip aıtty. Sonda jarnama men shyn quny saı kelmeı tur. Sonymen ne kerek, avtonesıe bermeıtin bolyp shyqty. Bir jaǵynan kredıtke qaryz jamaı bermegenimiz durys bolǵan da shyǵar.
Qazir shahardaǵy eko-ózekti máseleniń biri – tozyǵy jetken kólikter. Tipti, shırek ǵasyrdan astam ýaqyt júrip júrgen temir tulparlar da az emes. AQSH, Eýropa, Japonıa sıaqty damyǵan elderdiń halyqaralyq standart boıynsha zaýyttan shyǵarylǵan jańa kóliktiń qaltqysyz qyzmet etý merzimi 3–5 jyldy quraıdy eken. Paıdalaný merzimi ári ketkende 10 jylǵa eseptelgen. Odan keıin qozǵaltqyshy, bólshekteri isten shyǵady, osylaısha tozyǵy jetedi dep sanalady. Al tozyǵy jetken kóne kólik qaıta arzan baǵada qabyldanyp, zaýytqa jiberiledi. Odan jańa kólik jasap shyǵarady. Bul dúnıejúzilik avtomobıl naryǵyna tán úrdis. Dáp osyndaı júıe bizge de kerek-aq! Maqsatym – qarjy jınap, táýir kólik miný.
Tozyǵy jetken kólik alyp,uzaq miný – qur áýreshilik
Amanbek ÁÝELBEKOV, júrgizýshi:
Kóp adam jańa kólik satyp alǵysy keledi. Alaıda, avtosalondaǵy, ınternet jarnamadaǵy avtokóliktiń baǵasyn kórip, taısalyp qalasyz. Áleýmettik jelini ashsań da, teledıdardyń pernesin basyp qarasań da, kólikke jarnama kóp. Shyn máninde habarlasyp, bile qalsańyz tym qymbat. Avtoortalyqtaǵy jańa Toyota Corolla markaly kóligi 11–13 mıllıon teńge aralyǵyn qamtıdy. Al qytaı kólikteriniń quny 5-6 mıllıon teńgeden asady. Sharyqtaǵan baǵalarǵa qarap, otandyq kólik óndirisi nege damymaıdy, shyǵarylǵan kólikter nelikten arzan bolmaıdy dep oılanasyz. Eger otandyq kólikter Almaty, Astana, Shymkent sıaqty úlgen megapolısterde shyǵarylyp, qolǵa alynsa nur ústine nur bolar edi. Sonda sheteldik kólikterdi jurt kerek etpeıdi. Otandyq kólik óndirisi damysa, atalǵan másele ózdiginen sheshiledi.
Jaqynda aýyl arasynda júrýge kólik aldyq. Qazaqta «Arzannyń quny tatymas» nemese «Júrse kólik, júrmese ólik» deıdi. Tegi ras aıtylǵan támsilder. Tozyǵy jetken kólik alyp, uzaq miný degen qur áýreshilik eken. Múmkin bolsa, az júrilgen, kútilip ustalǵan, tehnıkalyq jaǵdaıy jaqsy kólik alǵan durys.
Qazaqstanda ýtılalym, alǵashqy jarna degen uǵymdar jıi aıtylady. Bul máselege talaı márte kólik tizgindeýshiler ún qosyp, máseleni sheshý joldaryn aıtty. Alaıda, seń qozǵalar emes. Bizdińshe 2010 jyldan bergi nemese júrilgenine 10 jyldan aspaǵan kólik ákelýge ǵana ruqsat berse, eski-qusqy temir-tersek elge kirmes edi. Sonda bizdegi 30–40 jyldan asqan kólikter jańaryp, el-jurt ózine táýir kólikke almastyryp alar edi. Munyń bári isteýge bolatyn, qoldan keletin dúnıe ǵoı.
Avtonaryq tym qymbat
Qurbanbaı OSPAN, avtosarapshy:
Jańa kólik – kóńildiń yrysy. Kez kelgen jerde buzylyp, mazańdy qashyrmaıdy. Eń bastysy, dittegen jerińe aman-esen aparady. Bıyl 3,5 mıllıon teńgege Chevrolet satyp aldym. Júrisi jaqsy, janarmaıǵa ekonom, naǵyz sharýanyń kóligi. Bárimiz qymbat kólik alǵymyz keledi. Jıp tizgindep júrgenge ne jetsin?! Biraq oǵan ázir shama kelmeıdi. Bálkim, bolashaqta qymbat markaly avtomobıl júrgizip qalarmyz.
Avtonaryq tym qymbat. Jańa kólik alýǵa qomaqty qarajat kerek. Armandap, kózdep júrgen kólikti alý úshin ishpeı-jemeı 5–10 jyl úzdiksiz jumys isteý kerek. Júdá bolmasa, Koreıa, Anglıaǵa baryp 2-3 jyl aıanbaı qyzmet atqarý qajet. Sonda ǵana tabys eselenip, oılaǵan sharýa ońalady. Mol qarjy da jınalatyn sıaqty. Áıtpese, 150–200 myń teńge aılyqty otbasyǵa, júrip turýyńa ázer jetkizesiń. Múmkin, eptiler bıznespen aınalysyp, kóp qarjy tabar. Alaıda, ózim muǵalim bolǵandyqtan, ondaı kóp qarjyny jınaı almasym anyq. Óz oıym, otandyq kólik naryǵyna sýbsıdıa qajet sıaqty. Áıtpese, avtonaryq qymbattap, eski kólik qaptap, halyq tozyǵy jetken mashınany aıdap ábirgerge túsetin túri bar. Qazaqstanda kólik arzandasa degen nıettemiz. Eń negizgisi, erinbeı eńbektengen abzal. Sol kezde ǵana synbaıtyn, januıanyń barys-kelisine jaraıtyn, táýir temir tulpar buıyrady.
Qalaı desek te, kólik alýǵa nıetti azamattar sharyqtaǵan baǵa, ýtılalym men alǵashqy jarna, shekteýli avtonesıe sekildi kedergilerge tap bolyp, armandaǵan temir tulparǵa qol jetkize almaı otyr. Jol qaýipsizdigi, ekologıa jáne sapasyz kólik eksporty taǵy bar. Bul rette qoǵamdyq kólik sapasyn arttyrý mańyzdy. Erteńgi kúni BRT (Bus Rapid Transit), metro, troleıbýs jelileri keńeıip, júıeli de ýaqytyly júretin jaǵdaı qalyptassa, azamattardyń jeke kólik ustaýǵa degen qajettiligi birtindep azaıady. Sebebi, kólik ustaý – tek erkindik emes, salyq, aıyppul, tehnıkalyq qyzmet sekildi qosymsha shyǵyndarmen baılanysty. Qalalyq kólik júıesi yńǵaıly, qaýipsiz ári senimdi bolǵanda – turǵyndar ekologıany lastaıtyn eski kólikterden bas tartyp, tıimdi ári utymdy qoǵamdyq kólikke kóshedi. Sonymen birge, elektromotosıklder men elektrokarlar ınfraqurylymyn qalyptastyrý, eski kólikterdiń elge enýine shekteý qoıý – mańyzdy sharalar qatarynda. Osyndaı keshendi ózgerister júzege asqanda ǵana halyqqa qoljetimdi, sapaly ári ekologıalyq taza kólik qoljetimdi bolady.