Internet-alaıaqtyqtan qalaı saqtanǵan jón?
Búgingi tańda kóptegen azamattardyń ómirin uıaly telefondarsyz jáne ınternetsiz elestetý qıyn. Azyq-túlikke, taýarlarǵa tapsyrys berý, shottardy tóleý jáne t.b. úıden shyqpaı-aq jasaýǵa bolady, keıbireýler úshin bul ýaqytty únemdeýge jáne ómirdi múmkindiginshe jeńildetýge tamasha múmkindik, al basqalary úshin – alaıaqtyq árekettiń úlken órisi ashylady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz Polisia.kz-ke silteme jasap.
«Júrgizilgen taldaý sońǵy 5 jylda ınternettegi alaıaqtyqtardyń kóbeıgenin kórsetti. Sonymen qatar, mundaı qylmys túrlerin ashý 4,3 esege jaqsardy. Bıylǵy jyldyń basynan beri Almatyda 1 560 ınternet-alaıaqtyq tirkeldi, bul ótken jylmen salystyrǵanda 34,6%-ǵa az. Belsendi profılaktıkalyq jumystar sheshýshi ról atqardy. Biz barlyq jerde alaıaqtyq jasaýdyń ádisteri men tizbekteri, qaýipsizdik sharalaryn saqtaý týraly jalyqpaı aıtamyz, taqyryptyq beınerolıkter taratamyz», – dedi Almaty qalalyq PD Krımınaldyq polısıa basqarmasynyń bastyǵy Qýatbek Naýatov.
Almaty polısıasy mynalardy qatań túrde usynady:
– bank kartasynyń derektemelerin, sondaı-aq jeke basyn kýálandyratyn derekterińizdi (jeke kýáliktiń sýreti, bank kartasynyń sýreti, kartanyń artqy jaǵyndaǵy úsh tańbaly CVV kody) eshkimmen bólispeńiz.
– Internette satyp alynǵan taýar úshin aldyn ala tólem salmańyz, taýardy satyp almas buryn ınternet-dúkenniń bedelin muqıat tekserińiz.
– OLX.KZ, Market.kz, Kolesa.kz, Krisha.kz mobıldi qosymshalary arqyly taýardy, jyljymaıtyn múlikti nemese avtokólikti satqanda abaı bolyńyz, tólemdi jeke kezdeskende alǵan durys nemese beıne qońyraý arqyly tutynýshynyń adaldyǵyna kóz jetkizińiz.
– taýardy, kólikti, páterdi jalǵa berý týraly habarlandyrýda eń aldymen aldyn ala tólem jasaý kerektigi kórsetilse nemese satýshymen tek WhatsApp arqyly baılanys bolatyny kórsetilse, abaı bolyńyz, Qiwi, Yandex dengı jáne t.b.elektrondy júıeleri arqyly eshqashan aldyn ala tólem salmańyz.
– ártúrli “messendjerler” jáne áleýmettik jeliler arqyly sizge jiberiletin kúmándi siltemelerge ótpeńiz, óıtkeni bul vırýstyq faıldar men qoldanbalar bolýy múmkin, olar qaskóılerge mobıldi bankıngtegi aqshańyzǵa qol jetkizýge múmkindik beredi.
– ártúrli saıttarǵa bank kartańyzdyń derektemelerin engizbeńiz, sebebi bul sizdiń jeke aqparatyńyzdy jınaý úshin arnaıy jasalǵan, keıinirek bank kartańyzdan ruqsat etilmegen tólemder úshin paıdalanylatyn “fıshıngtik” saıttar bolýy múmkin.
– Internette aqshańyzdy kóbeıtýge ýáde beretin nemese úlken aqshalaı syılyq utqanyńyz týraly habarlaıtyn kúmándi konkýrstarǵa qatyspańyz.
– krıptovalútalarǵa, aksıalarǵa, baǵaly metaldarǵa jáne t.b. ınvestısıalaý arqyly úlken dıvıdendter ýáde etetin kúmándi jobalarǵa ınvestısıa salmańyz. Kompanıanyń senimdi ekenine kóz jetkizińiz, Internette sholýlar men pikirlerdi oqyńyz, sizge ártúrli elderdiń abonenttik nómirlerinen qońyraý shalyp, óz kompanıasyna ınvestısıalaýdyń artyqshylyqtary týraly senimdi túrde aıtýy múmkin (QuestraWorld, AssetWorldManagement jáne t.b.).
– alaıaqtyq áreketter anyqtalsa, dereý polısıaǵa habarlasyńyz, barlyq hat-habarlardy saqtańyz, ekrannan skrınshot jasap alyńyz (keıbir messendjerlerde qylmyskerler dıalogty tolyǵymen joıa alady), eger siz aldyn ala tólem salý úshin bankomatty nemese termınaldy paıdalanǵan bolsańyz, túbirtekterdi saqtańyz.