Qazaqstanda jyl saıyn myńdaǵan órt tirkelip, júzdegen adam kóz jumady. Onyń edáýir bóligi – óz úıinde, túnde uıyqtap jatqan kezde oqys jaǵdaıǵa tap bolǵandar. Álemniń damyǵan elderi mundaı qatermen kúreste "úgit-nasıhattan" bas tartyp, baıaǵyda-aq áreketke kóshken: ár úıge mindetti túrde tútin men órtke qarsy dabyl, qarapaıym órtsóndirgish qoıýdy zańmen bekitip úlgerdi. Al bizde órt qaýipsizdigi áli de kóbine "saq bolyńyzdar" degen úndeýmen, maýsymdyq reıdtermen shektelip otyr. Aqshamnews tilshisi sheteldik tájirıbege taldaý jasady.
"Los-Anjeleste turǵanda apta saıyn ne baýyrsaq, ne taýyq etinen qytyrlaq nagets pisiretinbiz. Maı ısi men sál tútinnen úıdegi órt dabyly mindetti túrde bajyldap qoıa beredi. "Fire,fire" degen ashshy únge dabyldyń daýsy qosylyp, ony óshirsek te aýa tazarǵansha qaıta-qaıta qosylyp, ıý-qıý qylyp jiberedi", - dedi ol.
"As bólmemizde tútin shyǵa qalsa, qatty shıqyldap mazany alady. Gaz ısine de birden reaksıa beredi. Órtke qarsy dabyl quraly týraly aıtam. Daýsynan shoshyp, dereý shara qoldanamyz. Sóıtip tótenshe jaǵdaıdan saqtap qalady. Ár úıde dabyl quralyn ornatýdy Brıtan úkimeti mindettep qoıǵan. Gaz ınjenerleri ony jyl saıyn tekserip ketedi. Bul qurylǵy sizdiń úıde de bar dep úmittenemin", - deıdi ol.
Shetelde órtke qarsy dabyl qurylǵysyn qondyrý erejeleri qandaı?
Búginde Eýropanyń kóptegen elinde turǵyn úılerde tútin detektoryn ornatý zańmen mindettelgen. Mysaly:
-
Norvegıa - 1990 jyldan beri ár úıde kem degende bir tútin dachıgi jáne bir órtsóndirgish quraly bolýy zańmen talap etiledi, kópqabatty úıdiń ár qabatynda keminde bir dachık bolýǵa tıis. König Konzept zertteýlerine sáıkes, Norvegıada jyl saıyn órtten 40-60 adam qaza tabady, shamamen 10 adamnyń ómirin turmystyq dachıkter saqtap qalady degen baǵalaý bar.
-
Shvesıada úı sharýashylyqtarynyń shamamen 70%-ynda tútin detektory bar, bul órtten qaza tabatyndar sanyn shamamen 50 paıyz deıin azaıtqan dep esepteledi.
-
Ulybrıtanıada jańa salynǵan barlyq turǵyn úıde ár qabatta tútin dabyly ornatý - qurylys reglamentiniń talaptary. 1992 jyldan beri mundaı normalar engizilgen, qurylys sıpatyna qaraı qosymsha talaptar (dabyldyń standarty, ornalasýy) qoıylady.
-
Eýropanyń basqa da elderinde - Norvegıa, Danıa, Shvesıa, Fınlándıa, Estonıa, Ulybrıtanıa, Fransıa, Irlandıa, Aýstrıa, Belgıa, Germanıa, Nıderlandy sıaqty memleketterde - turǵyn úılerde tútin dachıkterin ornatý mindetti normalarǵa aınalǵan.
AQSH-ta órt qaýipsizdigi jónindegi ulttyq qaýymdastyqtyń málimetinshe:
-
úıdegi órtten qaıtys bolǵandardyń shamamen ekiden biri - tútin dabyly joq nemese istemeıtin dabyly bar úılerde bolǵan órttiń qurbandary;
-
7 jylburynǵy zertteýde jyl saıyn orta eseppen 1450 adam tútin dabyly joq nemese istemeıtin úılerdegi órtterde kóz jumatyny aıtylǵan.
Bir zertteýde úı sharýashylyqtaryndaǵy dachıkter úlesi 0,5%-dan 96%-ǵa deıin ósken kezeńde úı órtinen ólim kórsetkishi ár mıllıon turǵynǵa shaqqanda 22,9-dan 8,1 adamǵa deıin tómendegeni kórsetilgen.
Qazaqstandyq statısıka ne deıdi?
TJM málimetinshe, 2024 jyly turǵyn sektorda 6 964 órt tirkelgen (2023 jyly - 6 909), bul órtterden 288 adam qaza tapqan (2023 jyly - 298), 251 adam jaraqat alǵan.
Jylý berý maýsymy bastalǵaly beri, qazannan bastap, eldiń turǵyn úı sektorynda 870 órt tirkeldi (byltyrdál osy ýaqytta 892 derek tirkelgen). Bul ýaqytta 19 adam, onyń ishinde 3 bala qutqarylyp, 34 adam qaza tapqan.
Al bıly qazannan bastap Túrkistan oblysynda 17 órt tirkeldi.
Órttiń negizgi sebepteri qandaı?
-
eń negizgi sebep - otty abaısyz paıdalaný, sonyń ishinde tósekte temeki shegý, shylym qaldyqtaryn durys sóndirmeý, ashyq otty (sham, dánekerleý, fakel) durys qoldanbaý;
-
elektr symdaryn, rozetkalardy, turmystyq tehnıka men jylytqyshtardy paıdalaný erejelerin buzý;
-
peshti, murjany durys salmaý nemese ýaqytyly tazalamaý, qatty otynmen jylytýdaǵy óreskel qateler;
-
balalardy qaraýsyz qaldyrý, balalardyń sirińkemen oınaýy;
Dachık pen baqylaý: ne mindetti, ne erikti?
Qazir Qazaqstanda:
-
jeke turǵyn úılerde tútin nemese gaz dachıkterin ornatý jalpyǵa birdeı mindetti norma emes. Ol úı ıesiniń sheshimine baılanysty qoıylady.
-
TJM dereginshe, jeke turǵyn úılerge memlekettik órttik baqylaý zańmen qarastyrylmaǵan, shaǵym nemese erekshe táýekel bolmasa, ınspektor tek túsindirý jumystaryn júrgize alady.
- 2024 jylǵy 1 maýsymnan bastap jeke turǵyn úılerge 8 myń dachık ornatyldy. 2016–2024 jyldar aralyǵynda 53 dachık iske qosylyp, 245 adamnyń ómirin saqtap qaldy.
-
áleýmettik az qamtylǵan, kópbalaly otbasylardyń úılerine kómirqyshqyl gazy men tútinniń konsentrasıasyn anyqtaıtyn dachıkter tegin ornatylyp jatyr. 2025 jylǵy resmı málimetke sáıkes, bir jyl ishinde mundaı úılerge 14 myńnan asa jańa dachık qoıylǵan.
Aıta keteıik, mundaı qurylǵylardyń baǵasy marketpleısterde myń teńgeden bastalady.
Eske salaıyq, 18 qarashada Túrkistan oblysy Jetisaı aýdanyna qarasty Alǵabas aýylynda eki qabatty jeke úı órtenip, 12 adam qaza tapty, onyń toǵyzy - bala. Úıde eki otbasy bolǵanyn, aldyńǵy kúni súndet toı ótkenin TJM rastady. Úsh adam es-tússiz halde syrtqa shyǵarylyp, aýrýhanaǵa jetkizildi. Órttiń sebebi men úıdiń órtke qarsy jabdyqtalýy tergeý barysynda anyqtalady.