Talaı jyl boıy aǵash otyrǵyzý jahandyq jylynýmen kúresýdiń bir tıimdi ádisi retinde qarastyrylyp kelgen edi. Alaıda, taıaýda bul tarapta arnaıy júrgizilgen zertteý nátıjesi kórsetkendeı, kerisinshe, aǵash aýa temperatýrasyn kóteretin bolyp shyqty.
Bul jaıynda islam.kz portaly Nature Communications merzimdi basylymyna silteme jasaı otyryp málim etedi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Belgili bir aımaqqa tán aǵashtar jerdiń jaryqty shaǵylystyrý qabiletiniń ózgerýine jáne kómirqyshqyl gazynyń sińirilýine áser etedi. Máselen, týndrada qaıyń men qaraǵaıdyń taralý yqtımaldyǵy joǵary, al ortasha endiktegi salystyrmaly túrde jylýdy jaqsy kóretin aǵashtar ósip-ónbeıdi. Tropıkte, kerisinshe, balqaraǵaı men qaıyń óspeıdi.
Modeldeý nátıjesinde ortasha eseppen aǵashtar otyrǵyzylǵan aýmaqtar jylynýdy azaıtýdyń ornyna joǵarylatatynyn anyqtady. Iá, olar kómirqyshqyl gazyn edáýir mólsherde sińirýi múmkin. Dese de aǵashtar ádette japyraqtaryna túsetin kún energıasynyń tek 20 paıyzyn (kóbinese odan da az) ǵana sińiredi. Kerisinshe, shópti ósimdikter, týndra nemese qum ǵaryshqa birneshe ondaǵan kún energıasyn shaǵylystyrady. Demek, aǵash otyrǵyzýdyń klımatqa jalpy áserin qaıta esepteıtin bolsaq, ol orman ósken árbir sharshy shaqyrymǵa orta eseppen qosymsha 12 myń tonna SO2-ge teń bolyp shyǵady. Iaǵnı, 50% jaǵdaıda aǵashtardyń «jylytý» áseri 12 myń tonnadan joǵary, al jartysynda - tómen boldy. Eń qyzyǵy, modeldeýdegi keıbir jaǵdaılarda aǵashtar áli de jylyný qarqynyn arttyrmaıtyn bolyp shyqty. Klımaty qurǵaq aımaqtarda bult az bolǵandyqtan, ıaǵnı, jerge qalqan bolatyn shatyr ispetti bulttyń az bolýynan árbir sharshy metr bir sharshy metrge birneshe myń kılovatt-saǵat kún energıasyn alady (shól jáne shóleıt ólkelerde bul kórsetkish odan da joǵary).
Aǵashtyń jer beti úshin jylýdyń kózi bolyp tabylatyn jaryqty shaǵylystyrý qabiletiniń 10-20 paıyzǵa azaıýynyń ózi jerdiń energetıkalyq qoryn jylyna bir sharshy metrge júzdegen kılovatt-saǵatqa arttyryp jiberedi. Bir qyzyǵy, mundaı tótenshe jaǵdaılar shyn máninde keń taralǵan: shóldi aımaqtar óńirlerde, másele, Izraılde, Negev shóliniń aınalasynda jaryqty sińiretin qaraǵaılar otyrǵyzylady, al Afrıkanyń bir kezderdegi qurǵaq savannalary bul kúnde butalar men aǵashtarǵa tolyp ketken. Mundaı mysaldardy kóptep keltirýge bolady. Osyny eskergen ǵalymdar qaı óńirge klımatyna saı aǵash otyrǵyzýdy aldyn ala arnaıy esep júrgizip alýdy usynyp otyr.