Adam aǵzasyna paıdaly alty jemis

Avtor almaty-akshamy.kz
06:27, 12 qarasha 2023

Qandaı jemis qandaı dárýmenge baı jáne adamnyń qaı organyna qalaı áser etedi?

QURMA

«Qurmanyń dińin ózińe qaraı silki. Saǵan jańa pisken qurma túsedi. (Qurmadan) je, sý ish ári tynyshtyqqa bólen!» («Márıam» súresi, 25-26 aıattar).

Qurmany túrli mıneraldar men dárýmenderdiń qoımasy desek, artyq aıtqandyq emes. Onyń quramynda mys, temir, magnıı, myrysh, marganes, fosfor, natrıı, alúmını, kadmıı, kobált, kúkirt, bor t.b. mıneraldarmen qatar almada, bananda, apelsınde joq 23 amın qyshqyly bar. Sondaı-aq A, V1, V2, V3, V6, PP dárýmenine de óte baı. Ǵalymdardyń zertteýinshe, 10 túıir qurma adamǵa magnıı, mys jáne kúkirttiń táýliktik mólsherin bere alady.

Er adamdar júrek-qan tamyrlary aýrýlaryna beıim keletini búginde eshkimge jasyryn emes. Muny statısıkalyq derekter de rastaıdy. Al qurmada kóp mólsherde kezdesetin kalıı júrek bulshyqetiniń jumysyn jaqsartyp, qysymdy qalypqa keltiredi. Magnıı kúızelisti jeńýge kómektesedi. Sondyqtan dárigerlerer adamdarǵa qurmany kóbirek jeýge keńes beredi.

Qurma qartaıý prosesin báseńdetedi. Antıoksıdanttar (A, S dárýmenderi), polıqanyqpaǵan maı qyshqyldarynyń teriniń jaqsy saqtalýyna paıdasy bar. Qurma aǵzadaǵy ıod tapshylyǵyn joıýǵa kómektesetin jemister tiziminde kósh bastap tur. Sondaı-aq qurma quramyndaǵy V dárýmeni men magnıı serotonın sıntezine qatysyp, adamǵa «qýanysh gormonyn» syılaıdy.

İNJİR

«Ant etemin injir jáne záıtúnmen» («Tın» súresi, 1-aıat).

İnjir de túrli dárýmenge baı. Atap aıtsaq, quramynda C, B1, B2 dárýmenderimen qatar karotın, kálsı, kalıı, fosfor, qant pen pektın bar. İnjirdiń quramyndaǵy efır maıy qannyń qoıýlanýyna jol bermeıdi. İnjir farmasevtıkalyq qundylyqqa ıe bolǵandyqtan, adam densaýlyǵynda erekshe ról atqarady. İnjir qaqyryqty túsirip, tamaq, keýde, sýyq tıý, tumaý aýrýlarynyń aldyn alady. Jóteldi basýǵa kómektesedi. İnjirdiń júkti nemese bala emizetin analar úshin orasan zor paıdasy bar. İnjir qan qysymyn tómendetýge, qandaǵy qant deńgeıin baqylaýǵa kómektesedi. Birinshi dárejeli qant dıabetimen aýyratyn on adamǵa tańǵy asqa injir japyraǵynan ázirlengen shaı bergen kezde olardyń ınsýlınge degen qajettiligi tómendegen.

İnjir júrektiń jaqsy jumys isteýine áser etedi. Sebebi quramynda kalıı kóp bolǵandyqtan, júrek-qan tamyrlary aýrýlaryna taptyrmas em. Muny búginde medısına ǵylymy da rastaıdy. Islam tarıhshylarynyń aıtýynsha, Eskendir Zulqarnaıyn joryqqa shyqqanda as ornyna paıdasy mol, alyp júrýge yńǵaıly ári toıymdy azyq retinde osy injirdi kóp paıdalanǵan eken.

ZÁITÚN

«...Sondaı-aq júzimnen baqtar jáne bir-birine uqsaıtyn, uqsamaıtyn záıtún men anar shyǵaramyz. Olardyń jemis salǵan jáne jemisi pisip jetilgen kezine nazar salyńdar...» («Ánǵam» súresi, 99-aıat).

Záıtún maıynda kóp kezdesetin lınoleı qyshqyly holesterındi azaıtady. Jaranyń tez jazylýyn qamtamasyz etip, kózdiń ótkirligin kúsheıtedi. Al onyń quramyndaǵy fenoldar ımýnıtetti kóterip, kárilikti baıaýlatady. Záıtúnniń monoqanyqpaǵan maılaryn qýyrýǵa
da, tabıǵı kúıinde de paıdalanýǵa bolady. Aǵzańyz ózine keregin alyp, artyǵyn qabyldamaıdy.

Záıtúnniń qasıetine qarap ony sulýlyq qupıasy deýge tolyq negiz bar. Onyń quramyndaǵy A jáne V dárýmenderi terige jaǵymdy áser etedi, shashty nyǵaıtyp, ósýin tezdetedi jáne jyltyratady. Al onyń monoqanyqpaǵan maılaryndaǵy A jáne E dárýmenderi áıeldiń júkti bolý múmkindigin arttyrady. V6 dárýmeni júktilik kezindegi varıkoz ben trombozdyń aldyn alady. Záıtún maıyn tamaqpen birge kúnine kem degende bir ret qoldaný – áıelderdiń omyraý bezi obyrynyń aldyn alady. Sebebi záıtún omyraý bezi obyrynyń paıda bolýyna sebep bolatyn HER-2/neu onkogenine qarsy turýǵa qaýqarly.

Záıtúndi Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) da jaqsy kórip, kúndelikti qoldanǵan. Hadısterde bul maıdy bet kútimine, shash, qas kútimine paıdalaný kerektigi aıtylady. «Záıtún maıyn jeńder, ony denege jaǵyńdar, óıtkeni ol – múbárak aǵash», – degen (Termızı). Taǵy bir hadısinde Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Záıtún maıyn jeńder, ony denege jaǵyńdar. Rasynda onyń boıynda jetpis túrli dertke shıpa bar. Onyń ishinde alapes (aýrýyna da em)», – degen.

BANAN

«...Jáne jemisteri shoǵyrlanǵan banan aǵashtary arasynda» («Ýaqıǵa» súresi, 29-aıat).

Banan – dámdi ári jeńil jemis. Aǵzada tez qorytylýmen qatar densaýlyqqa da asa paıdaly. Jemistiń 100 gramynda 376 mıllıgram kalıı bar, bul shamadan artyq suıyqtyqty aǵzadan shyǵarý úshin jetkilikti. Banan jarany jazady, óıtkeni onyń quramynda osy aýrýdy týdyratyn bakterıalarǵa qarsy turatyn zattar bar. Tropıkalyq elderde banannyń ezbesi náresteniń tamaǵy bolyp esepteledi. Sebebi banan alergıa týdyrmaıdy jáne balanyń aǵzasyn paıdaly zattarmen qamtamasyz etedi. Sondaı-aq tropıkalyq jemis kózge de erekshe paıdaly. Ádette sábiz kózge oń áser etse de, banandar torly qabyqtyń zaqymdanýy jáne ortalyq kórý qabiletiniń buzylýymen kúresedi.

Denege V6 dárýmeni jetpese adam qatty sharshap, qımyly baıaýlap, uıqysyzdyqqa, anemıany ushyrap, búıregine tas jınalady. Al banannyń quramynda V6 dárýmeniniń joǵary dozasy bar. Banandy kóbine aǵash dep ataıdy. Degenmen bul – shyn máninde bıiktigi 6-7 metrge jetetin kópjyldyq, óte úlken shóptesin ósimdik.

ANAR

«Ol ekeýinde jemister, qurma jáne anar bar» («Rahman» súresi, 68-súre).

Anardyń quramynda A, V, S, E dárýmenderi men kalıı, ıod, temir, kremnıı, kálsı sıaqty mıneraldy zattar bar. Sondaı-aq bul jemistiń quramynda zıandy áserler men toksınderden tıimdi qorǵaıtyn jáne erte qartaıýdyń aldyn alatyn eki zat bar. Zertteýlerge sáıkes, anar shyryny men qabyǵynda kezdesetin pýnıkalagın jasyl shaı men qyzyl sharapqa qaraǵanda antıoksıdanttyq belsendilikke ıe. Bul eki komponent te aǵzaǵa paıdaly, ártúrli aýrýdyń qaýpin azaıtady jáne jasýshalardyń qalpyna kelýine yqpal etedi. Anardyń quramynda birdeı pýnıkalagınderdiń kóp bolýyna baılanysty qabynýǵa qarsy áser etedi. Ol qabyný prosesin toqtatady jáne ımýndyq júıeni kúsheıtedi. Anar júrek-qan tamyr júıesin nyǵaıtyp, qalqansha beziniń qyzmeti men qan quramyn jaqsartady. Sonyń ishinde gemoglobınniń joǵarylaýyna
aıtarlyqtaı kómektesedi. Jemis bakterıaǵa, qabynýǵa qarsy tura alady jáne týberkýlezdiń aldyn alady. Imýnıtetti arttyryp, deneni sýyq tıý men vırýstan qorǵaıdy.

Anar shyryny asqazan, búırek, baýyr, ót, dıabet, anemıa aýrýlaryna em bolady. Sondaı-aq anar shyrynyn fızıkalyq, lazerlik, hımıalyq terapıa men radıasıalyq sáýleler qabyldaǵannan keıin ishken jón. Sebebi anar shyryny emnen keıin aǵzada qalyp qoıǵan zıandy qaldyqtardyń kózin joıady.

JÚZİM

«...Qurma baqtary jáne júzimdikter jasadyq jáne ol jerden bastaýlar aǵyzdyq» («Iásın» súresi, 34-aıat).

Júzimniń quramynda R, S, V1, V2, V6, D, E, RR dárýmenderi, kalıı, magnıı, kálsı, fosfor, kobált, nıkel, tıtan, bor, alúmını, sılısıı, ıod, sınk, kúkirt jáne margenes sekildi mıkroelementter bar. Júzim qandaǵy azot oksıdiniń deńgeıin kóterip, qannyń qoıýlanýynyna jol bermeıdi. Júzim shyrynyna keletin bolsaq, onyń áseri men paıdasy óte zor. Shyryndy ash qarynǵa ishý qajet. Júzimniń ár túri ózindik emdik qasıetke ıe. Mysaly, jasyl túrinen alynǵan shyryn ımýnıtetti kóterip, sergektik pen kúsh-qýat syılasa, qara júzimnen alynǵan shyryndy isikke qarsy qoldanylady. Sondaı-aq ol mıdyń jumysy men kórý qabiletin jaqsartýǵa kómektesedi. Qyzyl tústi júzim deneni mıkroaǵzalardan, bakterıalardan, vırýstardan jáne parazıtterden qorǵaıdy. Aıta ketý kerek, bul ózińiz jasaǵan tabıǵı shyryn týraly. Al dúkennen satyp alynǵan shyrynǵa hımıalyq zattar, konservanttar, boıaǵyshtar qosylýy múmkin.

Júzim – dárýmenderdiń, amınqyshqyldarynyń, mıkroelementter men talshyqtardyń, pektınder men fermentterdiń jáne efır maılarynyń qoımasy. Tabıǵı túrde ósken júzimniń adam aǵzasyna tómendegideı paıdasy bar: