Abaı kúni qarsańynda Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń alańynda sarapshylyq talqylaý ótti, onda jetekshi ǵalymdar, mádenı qaıratkerler qazaqtyń bas aqyny men oıshylynyń qazaq mádenıeti men ádebıetiniń damýyna qosqan úlesin, sondaı-aq onyń qazirgi álemdegi shyǵarmashylyǵynyń ózektiligin talqylady, dep habarlaıdy aqshamnews.kz
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ janyndaǵy Abaı ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń qaýymdastyrylǵan profesory, saıasattaný ǵylymdarynyń kandıdaty, Jazýshylar odaǵynyń múshesi Tóregeldi Tuıaqbaı qazirgi urpaq úshin uly aqynnyń barlyq eńbekteriniń mańyzy ózekti ekenin, bir ǵana aspektini ataýǵa bolmaıtynyn atap ótti.
«Abaı jáne Abaıtaný týraly máseleni qozǵaǵan kezde, bári de mańyzdy dep tizbektep aıta berýge bolar edi, biraq búgingi kúni ózekti bolyp turǵan másele, Abaıdyń ilimin aıtar bolsaq, onyń ishinde 7 túrli konseptýaldy, jáne odan týyndaıtyn qosalqy, kóptegen salalardy taratyp aıtýǵa bolady. Ony qaı qyrynan oqysańyz da, tanysańyz da, eseıgen saıyn Abaıdyń álemi sheksiz ulǵaıa beredi, kóbee beredi. Men osyny basa aıtqym keledi, ıakı biz Abaıdy áli tolyq tanyp-bilgen joqpyz. Ózimizdiń jurtshylyǵymyzǵa ǵana emes, myna álemge Abaıdy tanytý, Abaı ilimin tanytý paryzymyz. Abaı - qazirgi tilmen aıtqanda elimizdiń, Qazaqstannyń ulttyq brendi dep aıtsaq bolady. Uly aqynnyń esimi atalǵanda kez-kelgen shet eldiń azamaty qazaq eli, qazaq jurty dep oılaý kerek. Jáne de qazaq dese Abaı esine túsý kerek», - dep bólisti ol.
Talqylaýǵa qatysýshylardyń pikirinshe, Abaı murasynyń keıbir aspektileri áli de zertteýdi qajet etedi. Bul baǵytta Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ janyndaǵy Abaı ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵalymdary jumys isteıdi. Instıtýttyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty Láıla Musaly Abaı Qunanbaıuly shyǵarmashylyǵynyń zerttelmegen aspektileri kóp ekenin atap ótti.
«Bizdiń ınstıtýt eki ǵylymı joba júrgizdi, birinshisi – «Abaı shyǵarmashylyǵyn pánaralyq aspektide zertteý», ekinshisi – «Abaı ilimin bilýdiń, túsinýdiń jáne qoldanýdyń ǵylymı negizderi men teorıalyq tetikteri». Osyǵan baılanysty Abaı ilimderin qamtıtyn negizgi tujyrymdamalar óte ózekti dep oılaımyz. Bul bárine belgili aqyl, ar-ojdan, bilim, ǵylym, kúsh, jáne árıne, «abaısha» aıtqanda júrek birinshi orynda. Osy oraıda profesor Janǵara Dádebaev basqaratyn bizdiń ınstıtýtta Abaıdyń adamgershilik kodeksi ázirlendi. Bul - jastardyń, Jańa Qazaqstan ókilderiniń moraldyq kompasy, moraldyq barometri. Sondyqtan, búgingi tańda biz Abaı ilimin qoldanýǵa kóp kóńil bólýimiz kerek. Biz bárimiz Abaıdy bilemiz, biraq ony túsinemiz be? Eń bastysy, biz ony ómirimizde qoldanamyz ba? Sondyqtan abaı iliminiń zerttelmegen aspektileri óte kóp, óıtkeni Abaı shyǵarmashylyǵy jan-jaqty jáne sınkretti. Jańa Qazaqstan jaǵdaıynda bizge onyń negizgi tujyrymdamalaryn jańa aspektide, jańa qyrynda túsiný jáne qoldaný qajet», - dep atap ótti L.Musaly.
Sondaı-aq, sarapshylar Abaıdyń ómiri men shyǵarmashylyǵynan búgingi tańda paıdaly bolýy múmkin sabaqtardy bólip kórsetti. Máselen, M.O. Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń halyqaralyq baılanystar jáne álemdik ádebıet bóliminiń meńgerýshisi, Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynyń múshesi Svetlana Ananevanyń pikirinshe, Abaıdyń oqý, bilim kúlti jáne ózin-ózi jetildirý týraly ıdeıalary ózekti bolyp qala beredi jáne jastar úshin baǵdar retinde qyzmet etedi.
«Men qazaq ádebıetiniń patrıarhy Ábdijámil Nurpeıisovtiń aıtqan sózderin óte jaqsy kóremin. Sońǵy prezentasıalardyń birinde ol ár ýaqytta bir kitap bizge, oqyrmandarǵa, zertteýshilerge óz betterin ár túrli qyrynan ashyla alatyndyǵy týraly aıtty. Bul bilim deńgeıine, kitapty, mátindi kim oqıtynyna baılanysty bolady. Mysaly, Belarýs Jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy Alekseı Karlúkevıchtiń pikirinshe, Abaıdyń belarýs tiline aýdarmasy keń eýropalyq keńistikke enip ketken. Sol sıaqty, «Jańa qara sózderdiń» ýkraın tiline aýdarmasy keremet jasaldy, tek mátinder ǵana emes, sonymen qatar keńestik ádebıettanýshylar men Ýkraınanyń ádebıettanýshylarynyń ǵylymı maqalalary men jaýaptary da qamtyldy.
«Qara sózderiniń» slovak tiline aýdarmalary onyń ıtalán, serb tilderine aýdarylýyna ákeldi. Halyqaralyq konferensıalarǵa qatysa otyryp, biz Abaıdy sheteldik ádebıettanýda jáne sheteldik synshylardyń qalaı qabyldaıtyny týraly kóp nárseni bildik. Biz onyń belgili bir qyrlaryna ǵana qol tıgizemiz, al uly Abaı sıaqty qubylys bizden qanshalyqty alys bolsa, soǵurlym jańa ashylýlar bolady», - dep bólisti S.Ananeva.
Osylaısha, sarapshylar Abaı shyǵarmalarynda qalyptasqan synı oılaý men moraldyq qundylyqtar qazirgi bilim berý úderisinde mańyzdy ról atqara alady degen pikirge keldi. Onyń tereń fılosofıalyq oılary men poetıkalyq shyǵarmalary stýdentterdiń taldaý jáne táýelsiz qorytyndy jasaý qabiletin qalyptastyrýǵa yqpal etedi.
Abaıdyń qazaq ádebı tilin qalyptastyrýdaǵy róli de egjeı-tegjeıli qarastyryldy. Láıla Musaly atap ótkendeı, onyń stılısıkalyq tásilderi men ádebıetke jańashyl kózqarasy qazaq ádebıetiniń keıingi damýyna aıtarlyqtaı áser etip, ony jańa kórkemdik formalarmen jáne mánerli quraldarmen baıytty.
Abaı týraly aıtatyn bolsaq, Abaıtaný men abaıtanýshylardyń ilimin aınalyp ótýge bolmaıdy. Uly aqyn men oıshyldyń ómiri men shyǵarmashylyǵyn zertteýdegi alǵashqy qadamdardy onyń jaqyn shákirtteri men zamandastary, onyń ortasynda bolǵan aqyndar jasady. Abaıtanýdy damytýdaǵy kelesi mańyzdy kezeńdi Alash qaıratkerleri engizdi. Alaıda abaıtanýdy ǵylymı negizdegenniń alǵashqysy - akademık Muhtar Áýezov boldy. Ol Abaıdyń shyǵarmashylyq murasyn júıelep, nasıhattap qana qoımaı, óziniń zertteýleri, ǵylymı jumystary men kórkem shyǵarmalary arqyly onyń mańyzyn halyqaralyq deńgeıge kóterdi.
QazUÝ janyndaǵy Abaı ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda Qazaqstanda jáne abaıtaný tarıhynda alǵash ret «Abaıtaný. Tańdamaly eńbekker» júıelengen kóptomdyq ázirlendi, onda hronologıalyq tártipte alǵashqy abaıtanýshylar da, qazirgi zamandaǵylar da kórsetilgen.
Talqylaý sońynda qatysýshylar Abaı Qunanbaevtyń murasy ulttyq birlik pen rýhanı jańǵyrýdy nyǵaıtýda sheshýshi ról atqara otyryp, qazaq halqyna shabyt berip, baǵyt-baǵdar berýdi jalǵastyrady degen pikirge keldi.