Bıyl el Parlamenti qabyldaǵan birqatar zań 2023 jyly 1 qańtarda kúshine enedi. Olardyń arasynda Salyq kodeksi, Áleýmettik kodeks, Konstıtýsıalyq sot, bazalyq kórsetkishter, bankrottyq syndy mańyzdy taqyryptar qamtylǵan. Osy oraıda Almaty-akshamy.kz Inform.kz-ke silteme jasap keler jyly eń zańnamasynda bolatyn basty ózgeristerge sholý usynady.
2023 jylǵy aılyq eseptik kórsetkish pen eń tómengi jalaqy mólsheri
Jyl basynda «2023-2025 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq búdjet týraly» zań óz jumysyn bastaıdy.
Bul qujatta bala kútimi boıynsha járdemaqy tóleý merzimin 1,5 jasqa deıin ulǵaıtý, bazalyq zeınetaqy mólsherin kezeń-kezeńimen kóterý, ortaq zeınetaqy mólsherin esepteý kezinde tabystyń eń joǵary shektelýin 46-dan 55 AEK-ge deıin arttyrý, saqtandyrylǵan adamdar úshin jumysynan aıyrylý boıynsha áleýmettik tólemder mólsherin ortasha aılyq tabystyń 45%-na deıin ósirý boıynsha túzetýler qamtylǵan.
Osylaısha, 2023 jylǵa eń tómengi jalaqy mólsheri (ETJ) – 70 myń teńge; aılyq eseptik kórsetkish (AEK) – 3 450 teńge bolyp bekitildi.
Sonymen birge, memlekettik bazalyq zeınetaqy tóleminiń eń tómengi mólsheri 21 907 teńge, al zeınetaqynyń eń tómengi mólsheri – 53 076 teńge bolyp jazylǵan.
Bazalyq áleýmettik tólemderdiń mólsherin esepteý úshin eń tómengi kúnkóris kólemi 40 567 teńge mólsherinde aıqyndalǵan.
Konstıtýsıalyq cot 1 qańtarda iske qosylady
Bıyl Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Konstıtýsıaǵa ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly 2022 jylǵy maýsymda ótken respýblıkalyq referendým qorytyndysy boıynsha birqatar mańyzdy zańdarǵa qol qoıdy.
Atap aıtqanda, konstıtýsıalyq reforma aıasynda 2023 jylǵy 1 qańtardan bastap elimizde Konstıtýsıalyq Sot jumys isteıdi.
Endi qazaqstandyqtar Konstıtýsıalyq sotqa tikeleı júginip, óziniń konstıtýsıalyq quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaı alady. Bul rette azamattarmen birdeı quqyq Bas prokýrorǵa jáne adam quqyqtary jónindegi ýákilge beriledi. Bas prokýrordyń quqyq qorǵaý fýnksıasy kúsheıtildi. Qasym-Jomart Toqaev buǵan deıin bul sýbektilerdiń Konstıtýsıalyq Keńeske júginýge quqyǵy joq ekenin atap ótti.
Sonymen birge, Konstıtýsıalyq Sotta ótinishterdi qaraý rásimi jalpy sottardaǵy is júrgizý tártibinen túbegeıli erekshelenedi.
Konstıtýsıalyq Sottyń ótinishterdi qaraý tártibi jalpy alǵanda bes kezeńnen turady. Birinshiden, Konstıtýsıalyq Sot Apparatynyń ótinishterdi aldyn ala qaraýy eskerilgen. Ekinshiden, konstıtýsıalyq is júrgizýge ótinishti qabyldaý júrgiziledi. Úshinshiden, Konstıtýsıalyq Sot otyrysynda ótinishti qaraý úshin materıaldar daıyndalady. Tórtinshiden, ótinishti qaraý boıynsha otyrys ótkiziledi. Al sońǵy kezeńde ótinish boıynsha túpkilikti sheshim qabyldanady.
"Jeke tulǵalardyń bankrottyǵy týraly" zań kúshine enedi
12 jeltoqsan kúni Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev problemalyq nesıeler jarty trıllıon teńgege jetkenin, mıllıonnan astam adam bereshegin tóleı almaı otyrǵanyn basa aıtty. Olardyń kóbi úmitsizdikten eski nesıeni óteý úshin jańasyn alýǵa májbúr. Sondyqtan, Memleket basshysy 2023 jylǵy 1 qańtardan bastap «Jeke tulǵalardy ońaltý jáne olardyń bankrottyǵy týraly» zań iske qosylýy tıis ekenin aıtty.
Qazir atalǵan zań jobasy Parlamentte talqylanyp jatyr. Oǵan sáıkes, Qazaqstanda jeke tulǵalardyń bankrottyq rásimderiniń úsh túri qoldanylady: sottan tys bankrottyq, sot bankrottyǵy jáne tólem qabiletin qalpyna keltirý rásimi.
«Bankrot» dep jarıalanǵan soń azamattar:
- 5 jyl boıy qaryzdar men nesıeler ala almaıdy;
- bankrottyqty 7 jyldan keıin ǵana qaıta qoldana alady.
Sondaı-aq bankrottyqtan keıingi 3 jylda bankrottyń qarjylyq jaǵdaıyna monıtorıń júrgizý kózdelgen.
2022 jylǵy 1 qazandaǵy jaǵdaı boıynsha, ekinshi deńgeıdegi bankter, mıkroqarjy uıymdary men kolektorlyq agenttikter aldynda 7,8 mln adam 14,3 trln teńgeden astam somaǵa qaryz bolǵan.
Odan bólek, Úkimet pen Parlamentte jeke adamdardy bankrot dep jarıalaý kezinde jalǵyz baspanany qaldyrý máselesi taǵy talqylanady.
Salyq kodeksine qandaı túzetýler endi?
Buǵan deıin Parlamentte «Salyq jáne búdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly» QR Kodeksine (Salyq kodeksi) jáne «Salyq jáne búdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly» QR Kodeksin (Salyq kodeksi) qoldanysqa engizý týraly» QR zańyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy qabyldanǵan edi. Munda aıtarlyqtaı mańyzdy ózgerister qamtylǵan.
Máselen, 2023 jyldan bastap keıbir qyzmet túrlerine biryńǵaı jıyntyq tólemdi (BJT) qoldanýǵa ruqsat etilmeıdi.
Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Prezıdent tapsyrmasyna sáıkes, jıyntyq júktemeni azaıtyp, mıkro jáne shaǵyn bıznes úshin eńbekaqy tóleý qorynan biryńǵaı tólem engizý josparlanyp otyrǵanyn aıtty. Qazirgi ýaqytta jalaqy qorynan ártúrli mólsherlememen, esepteý bazalarymen birneshe tólemder jasalady. Bul tólemderdiń bárin bir tólemge biriktirý usynyldy. Jeke tabys salyǵy esebinen de júktemeni azaıtý kózdeledi, óıtkeni áleýmettik tólemderdiń mólsheri qyzmetkerlerdiń keleshektegi jalaqysyna áser etedi.
2023 jyldan bastap Qazaqstanda temeki ónimderine aksızder mólsherlemesin kezeń-kezeńimen arttyrý bastalady. Bul úshin Salyq kodeksiniń 463-baby 4-tarmaǵy 1) tarmaqshasynyń 14, 15, 16, 18, 21 jáne 22-joldary ózgertilgen.
Fıltri bar temeki úshin:
- 2023 jyly – 14 100 teńge/1 000 dana;
- 2024 jyly – 15 900 teńge/1 000 dana;
- 2025 jyly – 15 900 teńge/1000 dana.
Sondaı-aq, sıgarıllalarǵa aksız stavkalary temekige aksızdiń stavkalaryna teńestiriledi. Qyzdyrylatyn temekisi bar buıymdardyń ólshem birligi kılogramnan danaǵa ózgertilip, olarǵa aksız temekige aksız mólsheriniń 70 paıyzy deńgeıinde bekitildi:
- 2023 jyly – 9 870 teńge/1000 dana;
- 2024 jyly – 11 130 teńge/1000 dana;
- 2025 jyly – 11 130 teńge/1000 dana.
Kodekstegi ózgeristerge sáıkes, elektrondy temekide qoldanýǵa arnalǵan kartrıjderde, rezervýarlarda jáne basqa konteınerlerdegi nıkotıni bar suıyqtyq mólsherlemesi joǵarylaıdy:
- 2023 jyly – 53 teńge/mıllılıtr suıyqtyq;
- 2024 jyly – 55 teńge/mıllılıtr suıyqtyq;
- 2025 jyly – 55 teńge/mıllılıtr suıyqtyq.
Sonymen qatar, 2023 jyldan bastap zergerlik buıymdardy óndirýshiler qosymsha qun salyǵynan (QQS) bosatylady.
Bul qujatqa sáıkes, balyq aýlaý kásiporyndaryna da balyqty óńdeý kezinde QQS-ty 70%-ǵa tómendetý boıynsha norma usynylǵan. Qazir mundaı jeńildikti balyq ósiretin sharýashylyqtar qoldanyp otyr. Qant óndirisin yntalandyrý úshin quraq qant shıkizatynyń ımportyn QQS-tan bosatý, qant óndirýshilerge QQS jeńildikteriniń qoldanylý merzimin uzartý usynylady.
2023 jyldyń 1 qańtarynan bastap sıfrlyq maınıng tóleminiń stavkalary ózgeredi.
2023 jyly 1 qańtardan bastap Qazaqstanda sıfrlyq maınıng úshin tólemaqy mólsherlemesiniń progresıvti shkalasy qoldanylady.
Arzan elektr energıasyn paıdalaný kezinde joǵarǵy shkalasy 25 teńgege jetetin joǵary tólem stavkasy qoldanylatyn bolady. Quny 1 kılovatt-saǵat úshin 24 teńgeden jáne odan qymbat elektr energıasyn paıdalanǵan jaǵdaıda 1 teńge mólsherinde eń tómengi tólemaqy mólsherlemesi qoldanylmaq.
2023 jyly shilde aıynda Áleýmettik kodeks qabyldanady
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi qazaqstandyqtardy áleýmettik qoldaýdy jaqsartýǵa baǵyttalǵan Áleýmettik kodeks jobasyn ázirledi. Bul kodeks áleýmettik syn-qater týyndaǵan kezde memleket tarapynan kómekti qamtamasyz etedi, azamattarǵa ómir boıy qoldaý kórsetedi.
Áleýmettik kodeks jobasynda otbasynyń Sıfrlyq kartasy arqyly áleýmettik-memlekettik kepildikter proaktıvti formatta beriledi, osy arqyly otbasylardyń áleýmettik syn-qateriniń aldyn alý júıesin qalyptastyrý kózdelgen.
Jumyspen qamtý salasynda da eńbek kúshiniń kásibı daǵdylaryn kúsheıtýdi, ıkemdi jumyspen qamtýdyń barlyq túrlerin zańnamalyq bekitý men retteýdi, tehnologıalar men bilim transferti úshin bilikti kadrlardy tartýdy, ishki kóshi-qondy retteýdi, jumyspen qamtý ortalyqtaryn mansaptyq ortalyqtarǵa aınaldyrýdy jáne qyzmetterdi aýqymdy sıfrlandyrýdy kózdeıtin jańa saıasat qurylýda.
Osy qujat sheńberinde búdjetten tólenetin zeınetaqy tólemderiniń mólsherin ulǵaıtý, memlekettiń, jumys berýshiniń jáne qyzmetkerdiń qatysýymen kópdeńgeıli zeınetaqy júıesin qurý arqyly azamattardy zeınetaqymen qamtý jetildirilip keledi.
Áleýmettik kodeks jobasynda balaly otbasylarǵa memlekettik qoldaýdy keńeıtý kózdeledi. Prezıdent tapsyrmasymen otbasylarǵa Ulttyq qordyń ınvestısıalyq tabysynyń 50%-yn bólý jolymen 18 jasqa deıingi balalar úshin bastapqy kapıtal jınaý túrinde qosymsha qoldaý engizilýde.
Bala kútimine baılanysty tabysynan aıyrylǵan jaǵdaıda Memlekettik áleýmettik saqtandyrý qorynan bala kútimi boıynsha járdemaqy jáne áleýmettik tólem tóleý merzimderi bir jarym jylǵa deıin ulǵaıtylady.
Áleýmettik ádilet ornatý úshin nagradtalǵan analarǵa beriletin járdemaqynyń mólsheri saralanady. Máselen, «Altyn alqa» alǵan nemese buryn «Batyr Ana» ataǵyn alǵan, I jáne II dárejeli «Ana dańqy» ordenderimen nagradtalǵan analarǵa járdemaqy 6,4 AEK-ten 7,4 AEK-ke deıin ulǵaıtylady.
Sonymen qatar, 2025 jyldan bastap ataýly áleýmettik kómek taǵaıyndaý úshin kedeılik shegi eń tómengi kúnkóris deńgeıiniń ornyna ortasha tabyspen anyqtalady.