"Апорттың дәмі – менің балалық шағымның естелігі. Мен бұл алманы әкеммен байланыстырамын. Біздің саяжайда түрлі алма ағаштары өсті, олардың ішінде апорт та болатын. Бұл үлкен, балдай тәтті қызыл алма еді. Анамның апорт пен қызанақ қосқан салатын ұнататыны есімде. Апорттың көлемі сондай үлкен еді, таңғы асқа бір алма жеп алып, күні бойы ойнап жүретінбіз. Бір килограмм алманы қолда ұстап тұру қиын болатын. Өкінішке орай, нағыз апортты қазір таба алмай жүрмін, бұл қазіргі алмаларға ұқсамайды", – деді Таисия.
Өткен жексенбіде алматылықтар Қала күнін атап өтті. Мерекеге 130 тонна алма әкелінді, жәрмеңкелерде сатылды. Кейбір алмалардың жанында "бұл апорт" деп жазылған. Алайда, тұрғындар бұл апорт емес деп шағымданды. Taspanews.kz тілшісі ғалымдармен сұхбаттасып, апорттың шынымен жойылып кеткенін және оны қайта қалпына келтіру мүмкін бе деген сұрақтарға жауап іздеді.
Ерекше күтімді талап ететін алма түрі
Қазақ жеміс-көкөніс шаруашылығы ҒЗИ "Талғар" филиалының директоры Сағи Солтанбеков апорт ағаштарының саны қазіргі таңда небәрі 416 мың екенін айтты.
"Ал 1970 жылы Алматы облысында 3 миллионға жуық ағаш болған. Бұл айырмашылық бірнеше себепке байланысты: бақтардың дұрыс орналаспауынан, отырғызылған ағаштардың ретсіз көбеюінен, вирустық инфекциялар мен агротехнологиялардың бұзылуынан", – деді Солтанбеков.
Оның айтуынша, апорт ағаштарының сапалы өнім беруі үшін Алматы облысының таулы аймақтарында, теңіз деңгейінен 900-1250 метр биіктікте өсуі керек.
"Мәселе бар алмаларды сақтауда ғана емес, сонымен қатар апортты қайта жандандыру бойынша ғылыми жұмыс жүргізуде. 2015 жылы аумағы 5 гектар болатын апорт пен M. Sieversii комбинациясы жасалған бақ салынды. 2023 жылы алғашқы өнім жиналды, әр жемістің салмағы 370-400 г болды", – деді маман.
Апорт генофонды сақталған
Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің профессоры Майра Есеналиева апорттың генофонды сақталғанын, бірақ оның өндірістік нарықта бәсекеге қабілетсіз екенін айтты. Себебі апорт ұзақ сақталмайды және қазіргі заман талаптарына сәйкес келмейді.
"Апорт жойылып кеткен жоқ, оның генофонды сақталды. Бірақ оны кеңінен өсіру экономикалық тұрғыда тиімсіз", – деді маман.
Қазіргі таңда апорт негізінен Қырғызстан мен Қазақстанның таулы аймақтарынан әкелінеді.
"Бактериялық күйік – қазіргі уақытта ең үлкен мәселе. Біз бүкіл алмұрт бақтарын жойып, алмұрт тапшылығына ұшырадық. Бактериялық күйік апортқа да әсер етті, және бұл аурумен күресу қиын болып тұр", – деп түсіндірді сарапшы.