استى قانداي ىدىستان ىشكەن دۇرىس؟
ىدىسىنا قاراپ اسىن ءىش... بۇگىندە بۇل ماقالدى تۋرا ماعىناسىندا قولدانسا دا، وزەكتىلىگىن جويمايتىن سياقتى.
اس – ادامنىڭ ارقاۋى. دەيتۇرعانمەن، اۋرۋ – استان دەپ تە ايتىپ جاتامىز. فاست-فۋد ونىمدەرى، جارتىلاي فابريكات ونىمدەر سياقتى پايداسىنان گورى زيانى كوپ تاعامنان بۇگىندە ارتىق سالماق، قانت ديابەتى، ءوتتىڭ تولۋى، ت.ب. اۋرۋلارى بەلەڭ الىپ كەتتى. تاماقتىڭ قۇرامىنان بۇرىن، ونىڭ قانداي ىدىستا دايىندالعانى مەن قانداي ىدىستان ىشكەنىمىزگە دە كوڭىل بولگەن ماڭىزدى. سوندىقتان دا، بۇگىنگى كۇنى نۋتريسيولوگتار مەن ديەتولوگتار ماماندار تاماقتىڭ قۇرامىمەن بىرگە، ونىڭ دايىندالۋ جولىنا، ءتىپتى قانداي ىدىستا ازىرلەنگەنىنە ءمان بەرگەن ءجون دەيدى. تاماقتانۋ ادەبىنە ءمان بەرىپ، استى قانداي ىدىسپەن ءىشىپ جاتقانىڭىزعا، ونىڭ قانداي ىدىستا دايىندالعانىنا نازار اۋدارىپ كوردىڭىز بە؟
ءاربىر اس ءۇي حانشايىمىنىڭ سورەسىندە دە ىدىستىڭ نەبىر تۇرلەرى بار. ىدىس تاڭداۋدا باستىسى، ونىڭ قانداي ماتەريالدان جاسالعانىنا ءمان بەرگەن ءجون.
بۇگىندە دۇكەندە سامساعان ىدىستىڭ ءتۇر-تۇرى مەن ادەمىلىگىنەن ونىڭ ساپاسىنا ءمان بەرە بەرمەيتىنىمىز راس. تۇتىناتىن تاعام دارۋمەنگە تولى، پايدالى بولعانمەن، ونى دايىنداۋدا (ازىرلەۋدە) قولدانىلاتىن كەيبىر ىدىستار اعزاعا ءقاۋىپتى زاتتار بولەدى. وسى زياندى زاتتار اعزاعا توكسين ءبولىپ، سالدارىنان سوزىلمالى اۋرۋلارعا شالدىقتىرادى. مەلاميندى، مەتالل، اليۋمينيي، توت باسپايتىن بولات، پلاستيك ىدىستارمەن تاماق جاساعاندا، ولاردان مەتالل يوندارى بولىنەدى ەكەن.
سونىمەن تاماقتى قانداي ىدىستان ىشكەن ءجون؟
فارفور ىدىستار. مۇنداي ىدىستاردىڭ باستى ارتىقشىلىعى – ولاردىڭ سۋسىندار مەن سورپالاردىڭ تەمپەراتۋراسىن ۇزاق ۋاقىت ساقتاۋىندا. بۇل ىدىستاردى كۇتىپ ۇستاۋ قيىنداۋ، سايكەسىنشە، باعالارى دا قىمباتىراق كەلەدى. فارفوردى ىدىس جۋاتىن ماشيناعا سالىپ جۋۋعا كەڭەس بەرىلمەيدى، اسىرەسە، سۋرەتى بولسا، ونى قولدانباعان ءجون.
فارفوردىڭ باسقا كەراميكالىق بۇيىمداردان ەرەكشەلىگى، ونى ۇرعان كەزدە شىعاتىن دىبىستىڭ تازا شىعۋىندا. وسىعان قاراپ، ونى باسقالارىنان ايىرۋعا بولادى.
فايانس ىدىستار. بۇلار كەراميكانىڭ الدەقايدا قولجەتىمدى ءتۇرى، فارفور ىدىسقا قاراعاندا ءتۇسىنىڭ اقتىعى باسەڭدەۋ، قالىڭداۋ كەلەدى. فايانس ىدىستار جىلۋ ساقتامايدى، ونى وتە بەرىك دەپ تە اتاۋعا كەلمەيدى. مۇنى دا ىدىس جۋعىش ماشينامەن جۋۋدىڭ قاجەتى جوق.
شىنى ىدىستار. مەرەكەلىك استا قولدانباساڭىز دا، كۇندەلىكتى قولدانىستا ەڭ ىڭعايلىسى وسى ىدىستار. ولار ەكولوگيالىق تۇرعىدا زيانسىز، ءيىس تارتپايدى، تازالاپ، كۇتىپ ۇستاۋ دا جەڭىلىرەك. شىنىنىڭ باستى كەمشىلىگى – سىنعىشتىعىندا.
جىلتىراعان ورنەكتەرمەن بەزەندىرىلگەن ىدىستى ساتىپ الماس بۇرىن ونىڭ سىرتىنىڭ قانشالىقتى جىلتىرمەن جالاتىلعانىنا ءمان بەرگەن ءجون. ويتكەنى بوياۋدىڭ قۇرامىندا بولۋى مۇمكىن كادميي مەن قورعاسىن تاماققا ءتۇسىپ، زيان تۋعىزۋى عاجاپ ەمەس.
كۇمىستەن جاسالعان ىدىستار. بۇگىنگى كۇنى كۇمىس ىدىستى قولداناتىندار كەمدە-كەم شىعار. كۇمىستەن جاسالعان ىدىستاردى پايدالانۋدىڭ قاجەتتىلىگى شامالى. رەسەيلىك ستاندارتتار بويىنشا، كۇمىس قاۋىپتىگى جاعىنان ەكىنشى كلاسسقا جاتادى. كۇمىس كوبالت، قورعاسىن، كادميي جانە باسقالارى سياقتى باسقا ۋلى اۋىر مەتالدارمەن قاتار قاۋىپتىلىكتىڭ 2 كلاسىنا جاتادى ("وتە ءقاۋىپتى زات"). كۇمىستىڭ شىنىمەن باكتەرياعا قارسى قاسيەتتەرى بار، ءبىراق ول زياندى زاتتاردى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار پايدالى باكتەريالاردى دا ولتىرەدى. سوندىقتان ول تاماقتىڭ قۇرامىنداعى پايدالى ەلەمەنتتەردى دە جويىپ جىبەرۋى مۇمكىن.
مەلاميندى ىدىستار. جەڭىل، سىنبايتىن، قولدانىسقا ىڭعايلى ءارى ارزان بولعانىمەن، دەنساۋلىققا زيانى كوپ. سۋمەن ارەكەتتەسكەندە مەلامين فورمالدەگيد، ياعني مۋتاگەندى ۋ بولەدى. ول اعزادا بىرتىندەپ جينالىپ، يممۋندىق جۇيە جۇمىسىن بۇزادى. فورمالدەگيد وتە كۇشتى اللەرگەن، ەكزەما، جوعارى تىنىس جولدارىنىڭ اۋرۋلارىن، كوزدىڭ تىتىركەنۋىن تۋدىرۋى مۇمكىن، سونىمەن بىرگە، باۋىر، كوكباۋىر، بۇيرەك، اسقازانعا كەرى اسەر ەتەدى.
ەۋروپادا مەلاميننەن جاسالعان بۇيىمداردى ساتۋعا تىيىم سالىنعان.
قانداي ىدىسپەن تاماق ىشپەۋ كەرەكتىگىن انىقتادىق. ەندى تاماقتى قانداي ىدىستا پىسىرەمىز دەگەن سۇراقتىڭ تۋىنداۋى ورىندى.
تاماقتى قانداي ىدىستا دايىنداعان دۇرىس؟
توت باسپايتىن بولات (قۇرىش). توت باسپايتىن كاسترولدەر قولدانۋعا ىڭعايلى، ادەمى جانە مەتالل توتىقپايدى. دەگەنمەن كەيبىر كاسترولدەر مەن تابالاردىڭ قۇرامىندا نيكەل بار ەكەنىن ەستە ۇستاعان ءجون. نيكەل – كانسەروگەندى قاسيەتتەرى بار كۇشتى اللەرگەن. سوندىقتان مۇنداي مەتالدان جاسالعان ىدىستى تاڭدار الدىندا «قۇرامىندا نيكەلى جوق» دەگەنىن ىزدەگەن دۇرىس.
تيتان ىدىستار توت باسپايتىن بولاتتان جاسالعان ىدىستارعا قاراعاندا ەكى ەسە جەڭىل. ول تاماقتى كۇيدىرمەيتىن قاسيەتتەرگە يە. مۇنداي ىدىستاردى قولدانا وتىرىپ، ول بىركەلكى قىزبايتىنىن جانە تەمپەراتۋرانى 425 گرادۋسقا دەيىن كوتەرگەندە، تيتان ديوكسيدىن بولە باستايتىنىن ۇمىتپاعان ءجون. سول سەبەپتى ونى اشىق وتتا تاماق ءپىسىرۋ ءۇشىن قولدانۋ ۇسىنىلمايدى.
جىلتىر سىرلى (ەمال) ىدىس. مۇنداي ىدىستار اسا قاتتى قىمبات ەمەس جانە ەكولوگيالىق تۇرعىدا تازا. دەگەنمەن، ىدىستىڭ ىشكى جاعىنداعى سىرى ۇشىپ كەتسە، ونى دەرەۋ اۋىستىرعان دۇرىس بولادى. سەبەبى زاقىمدانعان ىدىستىڭ مەتالل يوندارى تاماققا شابادى. بۇل ىدىستى ءجيى اۋىستىرىپ تۇرۋ كەقرەك دەمەسەڭىز، استى ۇزاق ۋاقىت ساقتاۋ ءۇشىن ەمال ىدىس وتە قولايلى.
شويىننان جاسالعان ىدىس. گيپواللەرگەندى، توكسيندى ەمەس، مىقتى ءارى ۇزاق قىزمەت ەتەدى. شويىننان ساپالى ەتىپ جاسالعان قازاندى ءتىپتى ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا ەتىپ قالدىرۋعا بولادى. دۇرىستاپ قولدانعان جاعدايدا، بۇل ىدىستا تاماق كۇيمەيدى، جىل وتكەن سايىن قايتا جاقسارا تۇسەدى. شويىن ىدىستىڭ كەمشىن تۇستارى رەتىندە ونىڭ وتە اۋىر كەلەتىنىن جانە ءيىس سورىپ الاتىن قاسيەتتەرىن عانا اتاۋعا بولادى. شويىن تابانى جۋا سالا، قۇرعاتىپ سۇرتكەن دۇرىس، ويتپەگەندە ونى توت باسۋى مۇمكىن.
ىستىققا ءتوزىمدى شىنى - ازىق-تۇلىكپەن رەاكسياعا ۇشىرامايتىن جانە ولاردىڭ قاسيەتتەرىن جاقسى ساقتايتىن بەيتاراپ ماتەريال. مۇنداي ىدىس ۇزاق ۋاقىت بويى تاماقتىڭ جىلۋىن ساقتاي الادى. پەشتە دە، پليتا ۇستىندە دە پىسىرۋگە جارايدى. سونىمەن بىرگە مۇنداي ىدىستاردا دايىن استى توڭازىتقىشقا، ءتىپتى مۇزداتقىشقا قويىپ تا قولدانۋعا جاراي بەرەدى.
سيليكون ىدىستار. ۇزاق ۋاقىتقا شىدايدى جانە ءقاۋىپسىز ىدىس. وندا ازىرلەنگەن اس كۇيمەيدى ءارى جابىسپايدى. ول ءيىس سورمايدى جانە – 40-تان +250 گرادۋسقا دەيىن ءتوزىمدى بولىپ كەلەدى.
سيليكون ىدىس الاردا رەزەڭكەنىڭ ءيىسىن سەزسەڭىز، ونداي ىدىستى الۋدان باس تارتىڭىز. ونىڭ جاساندى بولۋى ابدەن مۇمكىن.
كۇيدىرىلگەن سازدان جاسالعان ىدىستار. مۇنداي ىدىستار كوبىنە پەشتە پىسىرىلەتىن تاعامدار ءۇشىن ىڭعايلى بولىپ كەلەدى. اشىق وتقا قويۋعا بولمايدى. ول ەكولوگيالىق تۇرعىدا زيانسىز، بۇل ىدىستا دايىندالعان استىڭ ءدامى مەن ءيىسى ەرەكشە بولادى. كەمشىن تۇسى - وتە نازىك كەلەتىنى جانە سىنعىشتىعى. جاقسىلاپ كۇتۋدى قاجەت ەتەدى، ءيىستى ءسىڭىرىپ الماس ءۇشىن جۋعىش سۇيىقتىقتى از عانا قولدانعان جانە جاقسىلاپ كەپتىرىپ العان ابزال.