قالاداعى ءاربىر عيماراتتىڭ ءوز تاريحى بار. ال كيىز ءۇي تارىزدەس سالىنعان قازاق مەملەكەتتىك سيركىنە باس سۇقساڭىز ءوزىنىڭ ەرەكشە ديزاينى وزىنە تارتىپ الىپ كەتەدى. ءتىپتى، تالايلاردى تاڭداندىرعان ونەر ادامدارىمەن اڭگىمە قۇرساڭىز تالاي قىزىققا تولى اڭگىمەلەرگە قانىعاسىز. ارينە، مۇنداي سىرلى اڭگىمەلەر تانىسۋ ماقساتىندا بارعان ءبىزدى ودان سايىن ىنتىقتىرا ءتۇستى. بۇگىن وسىناۋ سيقىرلى مەكەمەنىڭ سىرىنا قانىعۋ ماقساتىندا ارنايى بارىپ، مەكەمە جايىندا از-كەم اڭگىمەلەسىپ قايتتىق.
سيرك ىشىنە ەنۋىمىز سول ەدى، ونەر ورداسىنىڭ باسشىسى قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ باسشىسى ماقسات ماراتبەك ۇلى جايكوۆ كەزدەستىرىپ الدى. سودان الدىمەن ۇجىمنىڭ ارداگەرى، مادەنيەت قايراتكەرى ومىربەك تازابەك ۇلى يسابەكوۆپەن پىكىرلەسۋدى ۇسىندى. ارداگەر ءسوزدىڭ باسىن سيرك تاريحىنان باستاپ كەتتى.
- جالپى قالادا سيرك سالۋ ءىسى 1960 جىلداردىڭ اياعىندا قولعا الىندى. ەندى ونى قالاي سالۋ كەرەك؟ عيمارات اقىر سالىنعان سوڭ وسال بولماۋى ءتيىس بولدى. سوندىقتان سول كەزدەگى اتاقتى ارحيتەكتور ۆلاديمير كاسيەۆكە وسى جۇك جۇكتەلدى. ال ارحيتەكتور سيرك جۇلدىزدارى يۋريي نيكۋلينمەن، يگور كيومەن، ۆالتەر زاپاشنىيمەن كەڭەسە وتىرىپ سىزدى. يۋ.نيكۋليننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا كورەرمەندەر ارتىستەردى جاقسى كورۋى ءۇشىن زالدا تەك 17 قاتار ورىندىق جاسالدى. بىرەگەي ارحيتەكتور ۆ.كاسيەۆ سىزىپ شىققان ارەنا دا ەرەكشە مىقتى بولدى. ول ەندى سول كەزدىڭ ەرەكشە ديزاينى بولدى.
ءبىراق ءبىر ماسەلەنى ايتۋىمىز كەرەك. عيمارات اشحاباد سيركىنىڭ كوشىرمەسى بولا جازدادى. ماسەلەنى دىنمۇحاممەد قونايەۆتىڭ ارالاسۋىمەن كيىز ءۇي كەيپى بەرىلگەن ەدى.
وسىلايشا قۇرىلىسى باستالعان قازاق مەملەكەتتىك سيركى 1970 جىلى قازاق كسر حالىق ءارتىسى گ.عالييەۆا جەتەكشىلىگىمەن قۇرىلدى. بۇل ونەر وشاعىنىڭ اشىلۋى قازاق سيركىنىڭ جاڭا كەزەڭىن باستادى، سەبەبى 1972 جىلى سيركتىڭ جاڭا عيماراتى سالتاناتتى تۇردە اشىلىپ، ءوز جۇمىسىن باستادى. بۇل عيمارات قازاق سيركىنىڭ ونەرىن دامىتۋدىڭ ماڭىزدى كەزەڭى بولدى، ءارى ۇلتتىق سيرك ونەرىنىڭ وركەندەۋىنە ىقپال ەتتى.
1972-1978 جىلدار ارالىعىندا قازاق سيركى ۇلتتىق بوياۋى قانىق بىرنەشە باعدارلاما دايىندادى. بۇل باعدارلامالارعا «جىلقىشىلار»، «قىز قۋۋ»، «ات ويىنى»، «جەر ءجانناتى»، «بايقوڭىر»، «اتامەكەن»، «كوسموس سيمفونياسى» سياقتى كوپتەگەن شىعارمالار كىردى. سونىمەن قاتار، سيركتىڭ رەپەرتۋارىندا «تۇيەلەر مەن ايۋلار اتتراكسيونى»، «شىعىس ويىنى» (رەجيسسەرى ا. ىسماعۇلوۆ)، «اكروباتيكالىق اڭىز» (رەجيسسەرى ن.ك. ۆيننيك) جانە «تىڭ»، «مەدەۋ» سياقتى نوۆەللالار دا ورىن الدى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن سيرك الەمىندە جاڭا باعدارلامالار پايدا بولدى. ولاردىڭ قاتارىندا «سيقىرلى كيىز ءۇي»، «ازيا جۇلدىزدارى»، «اياز اتانىڭ كومپيۋتەرلىك ويىندارى»، «سيرك قويىرتپاعى»، «جاڭا جىلدىق دۋمان» جانە «ءۇش جۋان» اتتى باعدارلامالار ۇسىنىلدى.
ال ەندى وسىنداي قويىلىم دايىنداعان ءبىزدىڭ ۇجىم بىرنەشە حالىقارالىق بايقاۋلاردا جوعارى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەنىن ايتۋىمىز كەرەك. 1978–1982 جىلدارى بۇكىلوداقتىق سيرك ونەرىنىڭ بايقاۋىندا جەڭىمپاز اتاندى. ال 1983 جىلى پراگا قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان حالىقارالىق بايقاۋدا مۇرات جانە ەليزاۆەتا جۇماعالييەۆتەر ەدۋاردە باسسە اتىنداعى باس ءجۇلدەنى يەمدەندى.
1990 جىلدارى گاسترولدىك ساپارمەن جۇڭگو، پولشا، فرانسيا، بەلگيا، جاپونيا، گەرمانيا، اقش، اۋستراليا ەلدەرىنە بارىپ، ونەر كورسەتتىك. ال ەندى بەرتىن 2000 جىلدارى ۆەرونا (يتاليا)، مونتە-كارلو مەن قىتايداعى حالىقارالىق سيرك فەستيۆالدەرىندە ونەر كورسەتكەن ۇجىمىمىزدىڭ ونەرىنە قالىڭ جۇرت ءتانتى بولدى. ول جاقتاندا قۇر قول قايتقان جوقپىز. جەڭىمپاز اتاندىق.
جالپى قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ تاريحى مەن جەتىستىكتەرى ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسىپ كەلەدى. نەگىزى، بۇگىندەرى قازاق سيركىن الەمگە تانىلدىق جانە وسى سالادا جۇرگەن ونەر ادامدارىن ءوزىمىزدىڭ ۇزدىك قويىلىمدارىمىز ارقىلى مويىنداتتىق دەسەم ارتىق ايتپاعان بولار ەدىم، - دەپ توقتادى سيرك ارداگەرى ومىربەك تازابەك ۇلى.
ال ونەر ورداسىنىڭ باسشىسى ماقسات ماراتبەكۇلىنان بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگىن ءبىلۋ ماقساتىندا از-كەم سۇراعىمىزدى قويدىق.
قاي ەلدەرگە باردىڭىزدار؟
- الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ءبىزدىڭ سيرك ۇجىمى 30 جىلدان كەيىن حالىقارالىق گاسترولدىك قىزمەتتى جانداندىرعانىن ماقتانىشپەن اتاپ وتۋگە بولادى. 2023 جىلدىڭ كۇزىندە تبيليسيدە جانە دۋشانبەدە «الەم كۇمبەزى استىنداعى سيرك» گاسترولدىك باعدارلاماسى ۇيىمداستىرىلدى. سول جاققا بارىپ، ونەرىمىزدى كورسەتىپ قايتتىق.
بەلسەندى گاسترولدىك ساپار 2024 جىلى دا جالعاسىن تاپتى، وتكەن جىلدىڭ كوكتەمىندە الماتى سيركىنىڭ شىعارماشىلىق ۇجىمى استانا، قاراعاندى قالالارىنا گاسترولدىك ساپارمەن بارىپ قايتتى، سونىمەن قاتار تبيليسي مەملەكەتتىك سيركىندە «Magic Show» اتتى تولىق اۋقىمدى سيرك باعدارلاماسى اياسىندا قويىلىم قويىپ قايتتىق.
قاي ەلدەردىڭ وكىلدەرى كەلدى؟
- بۇگىنگى تاڭدا الماتى قالاسى اكىمدىگى ۇلكەن قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. 2023 جىلى العاش رەت «Almaty Circus Festival» ءى حالىقارالىق سيرك ونەر فەستيۆالىن ۇيىمداستىردىق. ايتۋلى شوۋ وتكەن جىلى دا ۇيىمداستىرىلدى، 2024 جىلى وتكەن ءىى-شى «Almaty Circus Festival» حالىقارالىق سيرك ونەر فەستيۆالى ءبىرىنشى فەستيۆالدىڭ جوعارى ناتيجەسىنىڭ كورسەتكىشى بولىپ، قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق باق-تا ۇلكەن رەزونانس تۋدىرىپ، كورەرمەندەردىڭ ەرەكشە ىقىلاسىنا بولەندى. فەستيۆال وزگە ەلمەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ، الماتىنىڭ تانىمالدىلىعىن ارتتىرۋ جانە تۋريستەر اعىنىن كوبەيتۋ ءۇشىن وتكىزىلىپ جاتقان ءىس-شارا. ءبىرىنشى جىلى اتالمىش فەستيۆالگە الەمنىڭ 15 ەلىنىڭ ۇزدىك ارتىستەرى قاتىسسا، ەكىنشىسىنە 18 ەل قاتىستى. الەمنىڭ ۇزدىك سيركتەرىنىڭ توپ-مەنەدجەرلەرى كاسىبي حالىقارالىق قازىلار القاسىنىڭ قۇرامىندا بولدى.
جالپى قويىلىمدارىڭىزدى تاماشالاۋ ءۇشىن جىلىنا قانشا ادام كەلەدى؟
2024 جىلى قازاق مەملەكەتتىك سيركى 130 قويىلىم قويدى. ونەرىمىزدى تاماشالاۋ ءۇشىن 190 000-نان استام كورەرمەن كەلدى. 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 10%-عا كوپ، ونىڭ ىشىندە 8 باعدارلاما مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار مەن ەرەسەكتەرگە، بالالار ۇيلەرىنىڭ، از قامتىلعان جانە كوپ بالالى وتباسىلاردىڭ بالالارىنا، الماتى قالاسىنىڭ ارداگەرلەرىنە ارنالعان قايىرىمدىلىق قويىلىمدارى بولدى. قايىرىمدىلىق باعدارلامالارىن 13 600 كورەرمەن تاماشالادى. تاعى دا سالىستىرمالى تۇردە ايتار بولسام، 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 50% -عا كوبەيگەن. ايتا كەتەرلىگى، جىل سايىن سيرك ونەرىن باعالايتىن كورەرمەندەر سانى ارتىپ كەلەدى.
ەندى قانداي جەتىستىكتەرىڭىزبەن ماقتاناسىزدار؟
2024 جىلى قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ ارتىستەرى سيرك ونەرىنىڭ حالىقارالىق فەستيۆالدەرىنە قاتىسىپ، جوعارى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. جالپى قورجىنىمىز 6 جۇلدەمەن تولىقتى. جەكە-جەكە توقتالسام،
قاڭتار ايىندا مونتە-كارلو قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان «New Generation» حالىقارالىق سيرك فەستيۆالىندە و.دەميدوۆانىڭ جەتەكشىلىگىندەگى «ەكۆيليبر حۋلا-حۋپ» ءنومىرى قولانى الدى. ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل الەمدەگى ەڭ بەدەلدى سيرك فەستيۆالى بولىپ ەسەپتەلەدى.
ياكۋتسك قالاسىندا وتكەن «مامونتونوك» حالىقارالىق سيرك فەستيۆالىندە و.دەميدوۆانىڭ جەتەكشىلىگىندەگى «جارىق جەبەسى» ءنومىرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى ق.دوسباتىروۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن «جاڭبىردا ۇشۋ» ءنومىرى II «Almaty Circus Festival» حالىقارالىق سيرك ونەر فەستيۆالىندە كۇمىس جۇلدەگە يە بولدى جانە «يۋنيور» كۇمىس ماراپاتىن ماسكەۋدە وتكەن «ارتيست» II حالىقارالىق سيرك ونەر فەستيۆالىندە د.دوسباتىروۆتىڭ جەتەكشىلىگىندەگى «Amanat» اۋە دۋەتى جەڭىپ الدى.
ال ساراتوۆ قالاسىندا وتكەن «سيرك حانشايىمى» حالىقارالىق سيرك فەستيۆالىندە «كور-دە-پارەل» نومىرىمەن م.ۇلىقپانوۆا قولا مەدالدى الدى.
ەڭ بەدەلدى جۇلدەلەردىڭ ءبىرىن تۋلا قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان «الەم تىلىندە» IV حالىقارالىق سيرك فەستيۆالىندە د.دوسباتىروۆتىڭ جەتەكشىلگىندەگى «Amanat» اۋە دۋەتى العاشقى ورىندى الىپ، التىننان القا تاقتىق.
سونداي-اق، قازاقستان اتىنان الماتى سيركىنىڭ ارتىستەرى بريتاندىق تانىمال «Britian's Got Talent» تالانتتار رەاليتي-شوۋىندا العاش رەت ونەر كورسەتكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى.
الماتى سيركىنىڭ «Golden Dragon» جاڭا جىلدىق ەرتەگىسى «جىلدىڭ ۇزدىك سيرك ءىس-شاراسى» نوميناسياسىندا «Ticketon Award 2024» مادەنيەت، ونەر جانە سپورت سالاسىنداعى قازاقستاندىق سىيلىقتىڭ جەڭىمپازى اتاندى.
ءقازىر الىس-جاقىن شەتەلمەن بايلانىس ورناتۋ جاعى، تاجىريبيە الماسۋ جايىنا كوشسەك. شەتەلمەن ارا-قاتىناستارىڭىز قانداي؟ قانشا ادام تاجىريبيەدەن ءوتتى؟
سوڭعى ەكى جىلدا «الماتى قالاسىنىڭ جول كارتاسى» جوباسى اياسىندا قازاق مەملەكەتتىك سيركىنىڭ ارتىستەرى مەن قىزمەتكەرلەرى ماسكەۋدەگى «گيتيس - رەسەي تەاتر ونەرى ينستيتۋتىندا»، بەيجىڭدەگى «جۇڭگو حالىقارالىق اكروباتيكا مەكتەبىندە»، ماجارستانداعى «جوعارى سيرك ءبىلىمى»، «بۋداپەشت سيرك ونەرى جانە قازىرگى زامانعى بي كوللەدجىندە» بىلىكتىلىكتەرىن ارتتىرۋدان ءوتتى. تابىستى تاعىلىمدامادان كەيىن سيرك ۇجىمىنىڭ 29 قىزمەتكەرى حالىقارالىق سەرتيفيكاتتارمەن ماراپاتتالدى.
اڭگىمەڭىزگە راحمەت! جالپى بيىل سىزدەردىڭ اشىلعاندارىڭىزعا 55 جىل بولىپ وتىر. وسى مەرەيتويلارىڭىزبەن قۇتتىقتايمىن! ەڭبەكتەرىڭىز جەمىستى بولسىن!