بىزدەگى نەسيە ارزانداي ما؟
قازاقستانعا شەتەلدەن ءۇش بانك كەلەدى ەكەن دەگەندى ەستىگەن ءبىراز ادام «ەندى كرەديت ارزانداي ما؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەنى راس. ەگەر ءبىز كرەديت پايىزىنىڭ قۇرىلىمىن بىلسەك، ونداي سۇراقتاردىڭ جاۋابىن وڭاي تابا الاتىن بولامىز.
ءبىزدىڭ نارىقتا وتاندىق بانكتەر مەن شەتەل بانك[1]تەرىنىڭ ەنشىلەس ۇيىمدارى جۇمىس ىستەيدى. وتاندىق بانك[1]تەر S&P رەيتينگى بويىنشا ۆ كاتەگورياسىنا جاتادى. ىشىندەگى ەڭ مىقتىسى حالىق بانك، ونىڭ رەيتينگى ۆۆ+. ەكىنشى ورىنداعى كاسپيدىڭ رەيتينگى ۆۆ. ال بىزدەگى شەتەل بانكتەرىنىڭ رەيتينگى اناعۇرلىم جوعارى. «سيتيبانك قا[1]زاقستان» مەن «شينحان بانك قازاقستان» ا+ رەيتينگىنە يە. بانكتەردىڭ باعىتتارى ءتۇرلى بولعانىمەن، نەگىزگى بانكتىك بيزنەس بارلىعىنا ورتاق: كرەديت، كوميسسيا، كازناچەيلىك وپەراسيالار. وسىنىڭ ىشىنەن بانككە ەڭ كوپ تابىس اكە[1]لەتىنى – كرەديت.
كرەديت پايىزى بىرنەشە فاكتوردان قۇرالادى. ەڭ ما[1]ڭىزدىسى – ەلدەگى بازالىق ستاۆكا. ءقازىر ءبىزدىڭ بازالىق ستاۆكا 16،5%، +/- 1 كوريدورىمەن تۇر. پليۋس مينۋس 1 كوري[1]دور دەپ بەكىتىلسە، دەمەك، كەز كەلگەن بانك ۇلتتىق بانككە جىلدىق 15،5 پايىزبەن دەپوزيت ورنالاستىرا الادى. ال ۇلتتىق بانكتەن كرەديت العىسى كەلسە، وندا 17،5 پايىزبەن الادى. ءبىراق بانكتەر سول 15،5 پايىزدان دا جوعارى تابىسى بار، ەش تاۋەكەلى جوق ۇلتتىق/كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيا[1]لاردىڭ وبليگاسيالارىن الىپ تا وڭاي كىرىس الا الادى. دەمەك، قازىرگى جاعدايدا ەشبىر بانك، ءتىپتى شەتەلدەن كەلسە دە تەڭگەمەن 15،5 پايىزدان تومەن كرەديت بەرە المايدى. ەگەر بەرەتىن بولسا، ءار بەرگەن نەسيەسىنەن شىعىن الىپ وتىرادى.
كرەديتتىڭ نومينالدى پايىزى بازالىق ستاۆكا ءمانى، پروۆيزيا، تاۋەكەل پرەمياسى، بانكتىڭ مارجاسىنان (تابى[1]سى) قۇرالادى. بازالىق ستاۆكا -1 كوريدورمەن بانك ءۇشىن 15،5% دەيىك. ەندى بىزدەگى پروۆيزيالار قۇرۋ قاعيداسى مەن مسفو 9 (قارجىلىق ەسەپتىلىكتىڭ حالىقارالىق ستاندارتى) بويىنشا، كەز كەلگەن بانك ءار بەرگەن كرەديتىنە پروۆيزيا (رەزەرۆ) جاساقتاۋعا مىندەتتى. قنردا ونى باقىلاپ وتىرا[1]دى. مىسالى، بانك 1 ميلليون تەڭگە بەرسە، كەم دەگەندە 0،3%، ياعني 30 مىڭ تەڭگەنى سول كرەديتتىڭ پروۆيزياسىندا ەشقايدا قۇرتپاي بلوكتاپ ۇستاپ وتىرۋى ءتيىس. پروۆيزيا مولشەرى LGD (قارىز الۋشىنىڭ دەفولتى كەزىندەگى بانك شىعىندارى)، وكۋ (كۇتىلەتىن كرەديتتىك شىعىندار)، بانك كاپيتالىنىڭ جەتكىلىكتىلىگى سىندى پارامەترلەردى ەسەپكە الىپ، كرەديتتىڭ ءار ساناتىنا بولەك ەسەپتەلەدى. ءبىز، ياعني حالىق الىپ جۇرگەن كرەديتتەر «كوللەكتيۆتى كرەديت» كاتە[1]گورياسىنا جاتادى.
پروۆيزيادان بولەك، تاۋەكەل پرەمياسى دەگەن دۇنيە بار. بانك وبليگاسيا ساتىپ الماي، سول اقشانى سىزگە بەرۋ ءۇشىن ۇستىنەن 2-3% تاۋەكەل پرەمياسىن قوسادى. وعان قوسا، بانك پايداسى بار. بىزدەگى كوممەرسيالىق بانكتەردىڭ تەڭگەلەي كرەديتتەگى ەڭ از مارجاسى 4%. كەي بانكتەر ودان دا جوعارى 5–7% الادى. مىقتى شەتەلدىك بانك 3% قويۋى مۇمكىن. ءبىراق بانكتەردىڭ ويىنشا تەڭگەدەگى مەرزىمى 5 جىلدان اساتىن كرەديتتەردىڭ تاۋەكەلى جوعارى. تەڭگەگە ءالى تولىق سەنىم قالىپتاسپادى. سوندىقتان 5 جىلدان ارتىق نەسيەنى ولار تەك قۇنىن جوعالتپايتىن كەپىلزات ارقىلى بەرە الادى.
سونىمەن، نومينالدى بانك ستاۆكاسىن ەسەپتەيىك: بانك ءۇشىن (-1 كوريدور) بازا 15،5%، پروۆيزيا 0،3%، تاۋەكەل سىي[1]اقى 3%، مارجا 4% = 22،8%. ياعني بىزدەگى ستاندارتتى نومي[1]نالدى ستاۆكا وسى. ەگەر سۋپەر كەرەمەت شەتەلدىك بانك كەلىپ، تۋرا وسى جاعدايدا مارجانى 3 پايىزعا دەيىن ازايتىپ، كرەديت بەرسە، وندا ونىڭ ستاۆكاسى 21،8% بولادى.
دەمەك، شەتەلدىك بانك كەلسە دە، پروسەنتتى ازايتا المايدى. ولار كەلىپ ەكونوميكاعا، كاسىپكەرلىككە كرەديت بەرسە، بيزنەس كليمات جاقسا[1]را باستايدى.