*قازاقى پايىم
شارۋاعا ساۋىن سيىرلارىن جابۋلاتىپ، قورالارىن بۇتىندەتكەن امال. امالدىڭ ءتامسىلى: «جابۋ باسىندا جال قالادى، جال قالماسا جان قالادى»
مايلى ىشەك اتانعان مامىردىڭ العاشقى ون كۇنى ارتتا قالدى. مامىردا مالدىڭ ىشەگىنە ماي جۇگىرەتىن بولعاندىقتان دا بۇل اي وسىلاي اتالعان.
جالپى، بۇرىنعىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل ايدىڭ اتاۋى كوپ. كەشەگى كەڭەستىك داۋىردە ماي ايى دەدىك. ءقازىر مامىر دەيمىز. بابالارىمىز زاۋزا دەگەن. ءساۋىر قۇرالاي دەپ اتالعان كەزدەرى دە بولعان.
وتكەن جولى پايىمىمىزدا قۇستاردىڭ جۇمىرتقا شايقاپ جاتقانىن، ەندى 3-4 كۇندە بالاپان شىعاراتىنىن ايتقانبىز. سولاي بولدى دا، بىر-ەكى كۇننەن بەرى ساياباقتاردان، كوشە بويلارىنداعى تەرەك پەن قارا اعاشتاردان قۇستاردىڭ داۋسى ەستىلە باستادى. بۇل ىزعارلى جەلى مەن وتكىنشى جاڭبىرى بار «قىزىل جۇمىرتقا» امالىنىڭ ويداعىداي وتكەنىن بىلدىرسە كەرەك.
وتكەندە شەت جاعاسىن ايتقان «سارىاتان-زاۋزا» امالى كەشەدەن بەرى كورىنىس بەردى. ول مامىردىڭ 15 جاڭاسىنا دەيىن جالعاسادى. سارىاتان – تۇيەنىڭ اتى، زاۋزا – قىز بالانىڭ ەسىمى. قازەكەڭ ءار اڭگىمەسىن اڭىزعا تىرەگەن، سوڭىن اڭىزبەن تۇيىندەگەن حالىق قوي. بۇل امال تۋرالى دا شىندىققا بەرگىسىز اڭىز بار. وندا بىلاي دەلىنەدى: سارىاتانعا مىنگەن، جەلەڭ كيىنگەن زاۋزا قىز قۇربان ايتتا قىدىرماقشى بولىپ (تاعى ءبىر اڭىزدا وتىنعا بارعاندا)، زاۋلاتىپ كەلە جاتىپ جولدا ءۇسىپ ءولىپتى. اتان مەن قىزدىڭ وپات بولۋى كۇننىڭ سالقىندىعىنان بولعان دەيدى. قىزدىڭ كيىمى جۇقا ەكەن، اتان ەرتە كۇزەلگەن كورىنەدى. مامىردىڭ ورتاسىنا تامانعى ىزعارلى اپتانىڭ «سارىاتان-زاۋزا» اتالۋىنا وسى وقيعا سەبەپ بولعان دەسەدى.
وسىدان كەيىن «سارىاتان-زاۋزا» وتكەسىن عانا تۇيەنى كۇزەۋگە بولادى، ويتپەcە تۇيە مالى سۋىققا ۇرىنىپ، ءۇسىپ ولەدى» دەگەن تۇجىرىم جاسالىپتى. قازاق حالقى «جابۋ باسىندا جال قالادى، جال قالماسا جان قالادى» دەپ ساۋىن سيىرلارىن جابۋلاپ، قورالارىن بۇتىندەيتىن بولعان.
امالدىڭ «سارى شىبجىق» دەگەن دە اتاۋى بار. بۇل تورعايدىڭ اتى. شىبجىق تورعاي زاۋزا امالى مەزگىلىندە قويدىڭ ۇستىنە قونىپ الىپ سايرايدى ءارى قۇرت تەرىپ جەيدى. بوز شىمشىق، سارى شىمشىق، شىبجىق. بۇلار سارى تورعاي تۇقىمداسىنا جاتادى. شىبجىق جىل قۇسى. قۇرت-قۇمىرسقامەن قورەكتەنەتىن كىشكەنە سارى تورعاي. ول كوكتەمدە ۇشىپ كەلىپ، كۇزدە قايتا قايتىپ كەتەدى. ماڭعىستاۋ وڭىرىندە شىمشىقتىڭ سارى شىبجىق، كوك شىبجىق دەگەن، ت.ب. تۇرلەرى بار.
وسى امالعا قاتىستى «وتامالى – ويىلعان قىس، ءساۋىر – ءساندى قىس»، «سارىاتان-زاۋزا» سەنەن دە قورقام» دەگەن ءسوز قالعان.
زاۋزا دەگەن قوڭىز دا بار. قاتتىقاناتتىلار وتريادىنىڭ تاقتا مۇرتتىلار تۇقىمداسىنا جاتاتىن جاندىك. بۇل قوڭىز تۋرالى وتكەن پايىمدا ايتقانبىز. نەگىزىنەن ەۋرازيا قۇرلىعىندا كەڭ تاراعان (36 ءتۇرى بەلگىلى). قازاقستاندا 2 ءتۇرى ۇشىراسادى: شىعىس زاۋزا قوڭىزى جانە باتىس زاۋزا قوڭىزى. تاۋىپتەر مەن ەمشى اجەلەر زاۋزا (قوڭىز) مايىن جينايتىن بولعان. ول بارلىق اۋرۋعا ەم كورىنەدى.
بۇگىن قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا مامىردىڭ – 11ء-ى، اي ەسەبىنشە، 21ء-ى، ال قازاقشا – 7ء-سى. اپتا ايدىڭ باسى مەن ورتاسىنا ءدوپ كەلىپ، سوڭعى ونكۇنىنە يەك ارتىپ تۇر. اسپان دەنەلەرىنىڭ قوزعالىسىنا قاراعاندا، كۇن جىلىنعانىمەن ەرتەلى-كەش سالقىن ساقتالۋى مۇمكىن...
بابالار بولجامى
تابيعات قۇبىلىستارىنا قاراپ جاسالعان جورامال:
*كۇن كەنەت ىسىپ كەتسە، جاۋىن جاۋادى.
*قۇيىن كوپ بولسا، قىس ايازدى بولادى.
*اڭىزاق – قىستا بولاتىن ايازدىڭ بەلگىسى.
*جۇلدىزدار جارقىراپ تۇرسا، ەرتەڭگى كۇن ىستىق بولادى.
*بۇلت جەلگە قاراي كوشسە، جاڭبىر جاۋادى.