ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى عاينيكامال بايقوشقاروۆا 85 جاسقا تولدى
عاينيكامال مۇقان قىزى بايقوشقاروۆا اۋەزوۆ تەاترىنىڭ دۇركىرەپ تۇرعان كەزىندە 1974 جىلى تەاتردىڭ اكتەرلىق قۇرامىنا قابىلدانعان. وعان ءازىربايجان مامبەتوۆ باستاعان، تەاتردىڭ التىن عاسىرىنا اينالعان كوشتە ەڭبەك ەتۋ باقىتى بۇيىردى. سودان بەرى اتتاي ەلۋ جىلعا اياق باسىپتى. بەكزات بولمىستى اكتريسا تالانتتى ءارى تاڭداۋلى رەجيسسەرلەرمەن ەڭبەك ەتتى.
– تەاتر ساحناسىندا 100-گە جۋىق رولدەردى سومدادىم. ءار رەجيسسەردىڭ سپەكتاكلدى قويۋى، اكتەرلارمەن جۇمىس ىستەۋ باعىتى سان قىرلى بولاتىن. ۇلى قويۋشى-رەجيسسەر ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ سپەكتاكلىنە قاتىسۋ عانا ەمەس، رەپەتيسيالارىندا بولۋدىڭ ءوزى ناعىز باقىت ەدى. ازەكەڭنىڭ رەپەتيسيالارى تۋرالى قويىن داپتەرىمە كوپ جازعانمىن دا. ازەكەڭ ساحناعا قۇددى ءبىر عارىش سياقتى قارايتىن. دايىندىق باستالعاندا ەرەكشە كوڭىل كۇيگە تۇسەتىن. كورنەكتى رەجيسسەر كەيىپكەرلەردىڭ كوستيۋم، كيىم كيىسى، ءجۇرىس-تۇرىسى، ءبارى ءوز دەڭگەيىندە ساي بولۋىن تالاپ ەتتى. كىشكەنتاي دەتالعا دەيىن تالقىلادى. ۇزاق دايىندالىپ، وسىنىڭ ءبارىن بويلارىنا سىڭىرگەن اكتەرلار دا بار جان-تانىمەن دايىندالدى. مۇنداي رەپەتيسيالاردان ءوتۋ، سونداي رولدەر ويناۋ ارمان عوي! ازەكەڭ بۇكىل تەاتر قامىن ويلايتىن. بىزدەر ءتىپتى تەاترعا جاقىنداعاندا مامبەتوۆتىڭ رۋحىن سەزىنەتىنبىز. بويىڭدى بىردەن جيىپ الاسىڭ. سول كەزدەردە ءازىربايجان مامبەتوۆ قاتاڭ ءتارتىپتى تالاپ ەتەتىن، – دەيدى ع.بايقوشقاروۆا.
عاينيكامال اپاي ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ قويعان سپەكتاكلدەرىندە كوپتەگەن رولدەردى سومداعان. سولاردىڭ ءبىرى – «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ»، «قوبىلاندى»، «اق كەمە»، «كوكتەبەدەگى كەزدەسۋ»، «بەۋ، قىزدار-اي!»، «قاراگوز»، «عاسىردان دا ۇزاق كۇن»، «كەمەڭگەر مەن كولەڭكەلەر»، «اباي» جانە ت.ب. رولدەردى سومداعان.
«ش.ايتماتوۆتىڭ «اق كەمەسى» بويىنشا ازەكەڭ قويعان سپەكتاكلدە گۇلجامالدىڭ ءرولىن ورىندادىم. قويىلىمدى ازەكەڭنىڭ تۋعان اپكەسى اققاعاز مامبەتوۆا اپاي كورىپتى. «سەن سپەكتاكلدىڭ ىرعاعىنا ءدال تۇسەسىڭ. ءريتمدى كەرەمەت سەزىنەسىڭ. ساحنادا وينامايسىڭ، ءومىر سۇرەسىڭ»، – دەپ ماقتادى. ءرول ءارقالاي شىعادى عوي. سول كۇنى ەرەكشە شىقسا كەرەك. ساحنا سەرىكتەستەرىممەن قاشاندا جاقسى، سىيلاستىق قارىم-قاتىناستا بولدىم، ءالى دە سولاي. ادامدار بىر-بىرىمەن جاراسىمدى، گارمونيالى قارىم-قاتىناستا بولا ءبىلۋى – مادەنيەت»، – دەيدى اكتريسا.
قايسار مىنەزدى قازاق قىزى
عاينيكامال اپايدىڭ بالالىق شاعى قيىرداعى قازاق اۋىلىندا ءوتتى. اكەسى مۇقان بايقوشقار ۇلى مەن اناسى گۇلفاريدا مۇساتاي قىزىنىڭ ءومىرى دە ونەگەلى. ول زاماندا تەلەديدار جوق. اۋىلعا ارا-تۇرا كينو عانا كەلىپ تۇرادى. وندا دا كىلەڭ ورىس تىلىندە. «برودياگا»، گوسپادين 420» سياقتى ۇندىلىك فيلمدەر.
دەگەنمەن، ءومىردىڭ ءوز زاڭدىلىعى بار. كەيىپكەرىمىز الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا، ول كەزدە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن الماتى مەديسينا ينستيتۋتىنا تۇسكەن. الايدا، ءۇش جىل وقىعاننان سوڭ ونى تاستاپ كەتەدى. سەبەبى، الدەبىر گازەتتەن «كونسەرۆاتوريانىڭ اكتەرلار دايىندايتىن بولىمىنە «حاديشا بوكەيەۆا اكتەرلار قابىلدايدى» دەگەن حابارلاندىرۋدى وقيدى. وسىلايشا جاس بويجەتكەننىڭ كوڭىلى نىلدەي بۇزىلادى. سول كەزدە تەاتر ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەيتىن جاقىن اعاسىنا كەلەدى دە: «اعا، مەنىڭ دارىگەر ەمەس، اكتريسا بولعىم كەلەدى» دەپ ىشكى سىرىن اقتارادى. ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەن قارىنداسىنىڭ بۇل ءسوزى اعاسىنا ونشا ۇناي قويمايدى. «ودان دا باستاعان وقۋىڭدى بىتىرمەيسىڭ بە؟» دەگەن ءسوز ەستيدى. دەگەنمەن، مۇندايدا بەتتەن قايتسا، ونىڭ نەسى قايسارلىق؟ جاس بويجەتكەن العان بەتىنەن قايتپايدى.
وسىلايشا اعاسى قارىنداسىن فاريدا ءشارىپوۆانىڭ الدىنا الىپ كەلەدى. فاريدا اپاسى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «انا – جەر-انا» دراماسىنداعى تولعانايدىڭ «قۇس جولى» مونولوگىن جاتتاپ الۋعا كەڭەس بەرەدى. سول جەردە-اق اكتريسا بولۋدىڭ كەيبىر الىپبيىمەن تانىستىرادى. «ءبىراز دايىندالىپ، الىپ كەل» دەپ شىعارىپ سالادى. وسى ءبىر تىرناقالدى قادامنان سوڭ الگى اعاسى عاينيكامالدى ءسابيرا مايقانوۆاعا الىپ بارعان. مەدينستيتۋتتى وقىپ جاتقان قىزدىڭ وقۋىن تاستاپ، اكتريسا بولامىن دەگەن نيەتىن ءسابيرا اپاسى دا ونشا قۇپتاي قويماعان. اقىرى عاينيكامال قىز بۇل سوزگە دە توقتامايدى. دەگەنمەن، قازاق ونەرىندە ەسىمدەرى التىن ارىپپەن جازىلعان وسى ەكى اكتريسا اپاسىنىڭ باتاسى دارىدى ما، عاينيكامال اكتەرلىق بولىمگە ءتۇسىپ كەتكەن.
ەڭ قىزىعى، وسى ءبىر تۇستاردا جاس قىزدىڭ ويى كينەماتوگرافيا سالاسىنا دا اۋعان. كوپ ۇزاماي ءوز اقشاسىمەن ايدى اسپاننان شىعارىپ، ماسكەۋدەگى ۆگيك-كە وقۋعا تۇسۋگە جول تارتادى. الايدا، بويجەتكەننىڭ ارمانى ورىندالمادى. سول كەزدە ماسكەۋدە ءحىى حالىقارالىق كينوفەستيۆال ءوتىپ جاتقان بولاتىن. سوندىقتان ۆگيك-تىڭ قابىلداۋ ەمتيحاندارى كەيىنگە قالدىرىلىپتى. بۇل جاڭالىققا قاپا بولعانىمەن، عاينيكامال ولجاسىز ەمەس ەدى. وتكىرلىگىنىڭ ارقاسى بولار، ماسكەۋدەگى كينوفەستيۆالعا كەلگەن، قاسىنا اتاعى دارداي ونەر تارلاندارىنىڭ ءوزى جولاي المايتىن، اتاعى ايداي الەمگە تانىمال رادج كاپۋر، مارينا ۆلادي سياقتى اكتەرلارمەن سۇرەتكە ءتۇسىپ، قولتاڭبا الادى.
وسىلايشا ول قۇرمانعازى اتىنداعى ونەر كونسەرۆاتورياسىنىڭ اكتەرلىق فاكۋلتەتىن حاديشا بوكەيەۆانىڭ تالىمگەرلىگىمەن 1965–1969 جىلدار ارالىعىندا اشىربەك سىعاي، قۇمان تاستانبەكوۆ، راحيليام ماشۋروۆا، ءاشىرالى كەنجەيەۆ سەكىلدى بەلگىلى ونەر قايراتكەرلەرىمەن بىرگە بىتىرگەن.
كاسىبي شەبەرلىگى ەرەكشە
عاينيكامال مۇقان قىزى ءومىر بويى ءوزىن بابىندا ۇستاعان جان. 49 جاسىندا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز» سپەكتاكلىنىڭ باس كەيىپكەرى ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان قاراگوزدى ويناۋ باقىتىنا يە بولعان.
– مەنىڭشە، تەاتر جانە كينو اكتريساسى ۇدايى سەرگەك، بابىندا بولۋى شارت. پەرسوناجىڭمەن بىرگە قايعىراسىڭ، بىرگە ازاپ شەگەسىڭ. سونىڭ وبرازىنا ەنەسىڭ. سوندىقتان ءوزىمنىڭ كەيىنگى جاس بۋىنعا ۇنەمى سومداعان رولىڭە سەرگەك بول دەيتىنىم وسى، – دەيدى عاينيكامال مۇقان قىزى.
عاينيكامال اپايدىڭ بابىندا بولعانىنىڭ ارقاسىندا «قاراگوزدى» ساحنادان تاماشالاعان نەبىر ادامداردىڭ بىردە-بىرى جاس ايىرماشىلىعىن بايقاماعان. ءتىپتى، پەرسوناجعا سايكەسپەۋشىلىك تابا الماعان دەسەدى. تەاتر سىنشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، قاراگوز وبرازىن عاينيكامال بايقوشقاروۆا شەبەر سومداپ شىعارعان. بۇل دا بولسا اكتريسانىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن كورسەتسە كەرەك.
– «قاراگوز» ءرولىن سومدار الدىندا عاينيكامال مەنىمەن اقىلداسىپ، ءوز ويلارىن ايتىپ، كوپ پىكىرلەسىپ جۇردىك. سوندا مەن ونىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى – اسا زەرەكتىگىن بايقادىم. «قاراگوز» ءرولىن ول، ەڭ الدىمەن، تەاتردىڭ كوركەمدىك كەڭەسىندە كورسەتتى. سول جولى كەرەمەتتەي جايناپ كەلگەنىن، ناعىز قاراگوزدى تانىتقانىن ۇمىتپايمىن. «قاراگوزدى» كورەرمەن قاۋىم دا اسا جاقسى قابىلدادى، – دەيدى زامزاگۇل ءشارىپوۆا.
«جىل اكتريساسى» اتاندى
عاينيكامال بايقوشقاروۆا ءوزىنىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىن سەمەي قالاسى اياگوز اۋدانىندا اتاپ ءوتتى. اكتريسانىڭ جەرلەستەرىمەن كەزدەسۋگە كەلگەنى سەمەي تورىندەگى ايتۋلى وقيعا بولدى. شىعىس جۇرتشىلىعى ونەر ادامدارىن پويىزدان تۇسەر ساتتە قارسى الىپ، اسەرلى اندەرىن شىرقاپ، ءتاتتى تاعامدارىن ۇسىنعان. عاينيكامال بايقوشقاروۆانىڭ ومىردەگى، ونەردەگى ارىپتەستەرى ارنايى كەلىپ، اباي تەاترىندا «وتىز ۇلىڭ بولعانشا...» سپەكتاكلىن ساحنالادى. قويىلىم باستالماس بۇرىن تەاتر ۇجىمى ب ا ق وكىلدەرىمەن جۇزدەسىپ، ونەر الەمى، وقيعالاردان تۇيگەن وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
– تۋعان جەرىمە اراعا 50 جىل سالىپ، ات باسىن بۇرۋ باقىتى بۇيىرىپتى. مەنىڭ ەڭ الدىمەن، مەرەيتويىمدى تۋعان جەرىمدە وتكىزۋگە كەلگەندە سەمەيىمنىڭ اباي وبلىسىنىڭ ورتالىعى مارتەبەسىن يەلەنىپ، دامۋ جولىنا تۇسكەنىن كورىپ، قۋانىپ وتىرعانىمدى ايتقىم كەلەدى. ويتكەنى، سەمەي قاشاندا قازاققا ۇلى ابايدىڭ، شاكارىمنىڭ جانە قازاق ادەبيەتىنە ءىزىن قالدىرعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءىزى قالعان قالا رەتىندە قاستەرلى. سوندىقتان مەن ەندىگىدە قالانىڭ دا، جالپى تۋعان توپىراعىمنىڭ دا بولاشاعى زور دەپ ويلايمىن. وسىلاي قۇرمەت-قوشەمەتپەن ءبىزدى قارسى الىپ، شىنايى ىقىلاس نيەتىن تانىتىپ وتىرعان اباي وبلىسىنىڭ اكىمدىگىن جانە مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە العىس بىلدىرەمىن، – دەدى مەرەيتوي يەسى.
وسى رەتتە ايتا كەتەرلىگى، قازاق تەاتر جانە كينو ونەرىندە وزىندىك قولتاڭباسىن قالىپتاستىرعان، حالىق قۇرمەتىنە بولەنگەن دارىندى اكتريسانىڭ ەسىمىن ءوزى تۋىپ-وسكەن ءوڭىردىڭ تەاترىنا نەگە بەرمەسكە دەگەن وي كەلدى.
ساحنا ءسانى عاينيكامال بايقوشقاروۆا كينوەكراندا از كورىنگەن جوق. 30-دان اسا كوركەم فيلمگە ءتۇسىپ، ءارقيلى بەينەلەر جاساعان. دارىندى اكتريسا تۇسكەن فيلمدەردىڭ اراسىندا ەكى بىردەي «قاراشاڭىراق» بار. بىرەۋى – مەلودراما، ەكىنشىسى – تەلەسەريال. مازمۇندى دا تارتىمدى فيلمدەردىڭ قاتارىندا 1974 جىل تۇسىرلگەن «بايشەشەكتەر» اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى (رەج. ج.بايتەنوۆ)، «شۇعا» («اننا كارەنينا» جەلىسىمەن) تۇسىرىلگەن (رەج. د. ومىربايەۆ)، 2015 جىلى تۇسىرىلگەن «جاڭا قونىس» انا رولىندە (رەج. ج.مومىشيەۆ)، «قىرىق جەتى بالانىڭ اناسى» – ءامينا اپاي (رەج. و.نۇرباي) ت.ب. رولدەرىن سومداعان. بۇدان بولەك، 2014 جىلى جارىققا شىققان «قارا شاڭىراق» تەلەسەريالىنداعى گاۋحار انا ءرولى. گاۋحار انا اكتريسانىڭ بۇگىنگى قازاق ايەلى، اناسى، ەنەسى قانداي بولۋ كەرەك دەگەنگە وزىنشە بەرگەن كوركەمدىك جاۋابى بولدى. ويعا شومعان كۇندەر، كەشتەر، ماڭداي تەر بەكەر كەتكەن جوق. تەلەحيكايالار رەيتينگىندە وتاندىق كورەرمەندەر اكتريسا عاينيكامال بايقوشقاروۆانى «جىل اكتريساسى» دەپ اتادى. شىعارماشىلىق بابىنداعى اكتريسا بۇگىندە دە بىرنەشە سەريال مەن فيلمدەرگە ءتۇسىپ ءجۇر.
ونەر جولى ساحناعا، ءوز كاسىبىنە دەگەن ۇلكەن ماحابباتپەن، جاسامپاز كۇش-قاجىرمەن، تازا جۇرەكپەن نارلەنگەن اكتريسانىڭ ونەگەلى ءومىرى جاس ۇرپاقتىڭ جادىندا ماڭگى ساقتالارى ءسوزسىز.