قازاق حالقى «مالىم – جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى» دەيدى. بۇل ناقىل ءسوز عاسىرلار قويناۋىنان ۇزىلمەي، بۇگىنگە جەتتى. مۇنىڭ استارى، پايىم-پاراساتى وتە تەرەڭدە جاتىر.
باياعىدا ۇلكەن كىسىلەر ەستى ادامداردان تالىم-تاربيە الىپ قالۋعا تىرىسادى ەكەن. سودان بولار، «ۇيىڭىزدە قارياڭىز بولسا، جازىلىپ تۇرعان حاتپەن تەڭ» دەپ وسيەتتەگەن كورىنەدى. قازاق مەملەكەتىنىڭ تۇعىرى، ەگەمەندىگى، ايبىنى مىقتى بولۋى ءۇشىن كوز-كورگەن، ومىردەن تۇيگەن-بىلگەنى كوپ ادامداردان ەستى اڭگىمەلەر مەن ءداستۇر-سالتتى ءبىلىپ قالعان ءجون دەپ سانايمىز. وسىدان ءبىراز بۇرىن ۇلتىمىزدىڭ رۋحانياتى مەن شىعارماشىلىعىنا قالام تەربەپ جۇرگەن قالامگەر زەينەپ احمەتوۆامەن تىلدەسكەن بولاتىنبىز. سول سۇحباتتىڭ جالعاسىن جاستار ۇلگى-ونەگە السىن دەگەن ماقساتپەن ۇسىنامىز.
ۇلتتار تىلدەن قالدى - جويىلدى
– اپا، ادام قاي كەزدە ماڭگۇرتكە اينالۋى مۇمكىن؟
– دۇنيەدە قانداي ۇلت بولماسىن، ونىڭ جانى، جۇرەگى – ءتىلى. ونسىز ۇلت بولمايدى. مىنەكەي، سوندىقتان دا بۇل دۇنيەدەن تاتار ءدامى تاۋسىلىپ، ءبىر اۋىز سوزگە، تىلدەسۋگە دارمەنى جەتپەي، اۋرۋ اينالدىرعان ادامدى «تىلدەن قالدى» دەپ ايتادى. ەندى ول ادامنىڭ بەتى بەرى قارامايدى، و دۇنيەگە كەتەتىنىن ءبارى سەزەدى. كوردىڭىز بە؟ بۇنى تەككە مىسالعا كەلتىرمەدىك. ونىڭ ءوز ءمان-ماعىناسى بار.
ەگەر ءبىر ۇلت تىلدەن قالسا، نە بولار ەدى؟ ونى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. جاراتقان دۇنيە جۇزىندەگى بىردە-بىر حالىققا مۇنداي تاعدىردى جازباي-اق قويسىن دەيمىز. الايدا، ومىر-تىرشىلىكتە نە كەزدەسپەيدى دەرسىز. كەڭەستىك كەزەڭنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان شاقتا، 100-دەن استام مايدا ۇلت جوق بولىپ كەتكەن دەسەدى. سوندا ولار تۇپ-تامىرىمەن قىرىلىپ قالعان جوق. بۇل ارادا ءبىر نارسە اقيقات. ول دەگەنىمىز – سول ۇلتتار تىلدەن قالدى دا، جويىلدى. ءسويتتى دە، الگى جۇرتتار شورە-شورە بولىپ، وزگەلەردىڭ اراسىنا ءسىڭىپ كەتتى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى بىرەۋ. ءار ۇلتتىڭ، جانى دا، جۇرەگى دە - ونىڭ انا ءتىلى دەگەنگە سايادى. بۇكىل قاسيەتى، قۇندىلىقتارى، ۇلتتىق تابيعاتى مەن بولمىسى – بارلىعى ءتىل ارقىلى كورىنەدى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن تىلگە بايلانىستى كوپ شارالار اتقارىلدى. ونىڭ ىشىندە بولىنگەن قاراجات تا از ەمەس. ەڭ باستىسى، وسىنىڭ ءبارىنىڭ ءتۇبىن تۇگەندەپ، تىلگە ءوزىمىز جاناشىرلىق تانىتپاساق، ەشكىم سىرتتان كەلىپ ىستەپ بەرمەيدى. قازاق ءتىلى ءوز وتانىندا سالتانات قۇرۋى كەرەك. سوندا عانا ۇلت بولىپ ۇيىسامىز.
ۇلتتىق قادىر-قاسيەتىمىزدەن اۋىتقۋدىڭ سالدارى
– انا ءتىلدىڭ قۇندىلىعى، ءنارى تۋرالى ايتىڭىزشى؟
– ءسوزىمىز ماندىرەك ءارى دايەكتى بولماعى ءۇشىن ارىدەن تامىر تارتايىن. سوناۋ حVIII عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا قازاق دالاسىنا جەر اۋدارىلعان پولياك ادولف يانۋشكيەۆيچتىڭ قازاق بالالارى تۋرالى ايتقان ءبىر اۋىز ءسوزى قاتتى اسەر ەتتى. ول «قازاقتىڭ 4-5 جاستاعى بالالارى كەرەمەت جاتىق سويلەيدى» دەيدى. ال «جەتى جاستاعى بالالارى ويىن ورنىقتى تاۋىپ ايتادى» دەپ تاڭ قالادى. بۇل قازاق ءۇشىن تاڭقالارلىق ەشتەڭە جوق. ولاي بولاتىنى، وسى كەزگە دەيىنگى اڭگىمەلەرىمدە ايتاتىنمىن، بەسىكتە جاتىپ ءان تىڭدادى، ءالدي، بەسىك جىرىن ەستىدى. سودان كەيىن اتا-اجەلەر باقتى. ەرتەدە ەرتە ۇيلەنگەندىكتەن، جاستاردىڭ بالالارىن ۇلكەندەر باعىپ ءوسىردى دە، ەرتە سويلەپ اياقتانعان. ءبىر تاڭعالارلىعى، قاپتاعان مەكتەبى، بىرنەشە جۇزدەگەن وقۋ ورنى بولماي-اق، سول بالالار قالاي سونداي شەشەن، ويىن نىق ايتىپ سويلەگەن، ءبارى-بارى جۇمباق كۇيىندە قالۋدا. ال قازىرگى تاڭداعى بالا قانشاما ۇستاز، مەكتەپ، ۋنيۆەرسيتەت بىتىرسە دە، ويىن ءدال جەتكىزۋگە شورقاق. سوسىن «ءى»، «ق» دەگەندى تىلدەرى بۇرالىپ ايتا المايدى. وقىعانىن مازمۇنداۋعا شورقاق. ونىڭ ارعى جاعىندا ماقال-ماتەلدەپ، شەشەن سويلەۋدى ايتپاي-اق تا قويىڭىز. سوندا قالاي بولعانى؟!
بۇرىنىراقتا اۋىل بالاسى ءارى كەتسە مولدادان حات تانيدى. قازاق بالاسىنىڭ «ءتىل ۇستارتۋى» ايرىقشا بولعان. مۇنىڭ ءادىسى ويىن ارقىلى جۇزەگە اسقان. ناقتىراق جەتكىزگەندە، «ساناماق»، «قۋىرماش» سياقتى ويىن تۇرلەرىن قولدانعان. باس بارماق، بالان ۇيرەك، ورتان تەرەك، شىلدىر شۇمەك، كىشكەنتاي بوبەك دەپ كورسەتىپ وتىرىپ، بۇگە باستايدى. قايتادان اشقاندا، كىشكەنتايىنان باستاپ كەزەك-كەزەگىمەن سەن تۇر قويىڭا، ەشكىڭە، جىلقىڭا، سيىرىڭا بار، ال سەن بەيباق ۇيدە قال دەيدى. سويتەدى دە، الاقاندى اشىپ قۋىر-قۋىرماش دەپ جالعاسىن تابا بەرەدى...
قاراپ تۇرساڭىز، وسىنىڭ وزىندە قانشاما ءسوز ويىن ارقىلى ورىلەدى. ەڭ سوڭىندا قىتىق-قىتىق دەپ قولتىقتان قىتىقتاعاندا بالا كۇلىپ، قايتادان قايتالاعانىڭدى قالاپ تۇرادى. مىنەكەي، كوردىڭىز بە، ۇلتتىق تاربيە دەگەن سول. ءبىزدىڭ بالالار كوبىنە جاندى ويىنشىقپەن ويناعان. ارينە، قىز بالالار اراسىندا وقتا-تەكتە قولدان قۋىرشاق جاساعان. ونىڭ ءوزىن تابيعات ارنايى ىڭعايلاپ، بولاشاق انالىق كەزەڭگە دايارلاپ تۇرعانداي. سونىمەن بىرگە، «ءتىل ۇستارتۋدا» جاڭىلتپاش ايتىپ جارىسقان. بۇل، ءبىر جاعىنان، كۇلكى، اينالاعا قىران-توپان كۇلكى سىيلايدى.
مىسالى:
شىلىكتى جاقتىم،
جىلىكتى استىم.
جىلىكتى استىم،
شىلىكتى جاقتىم.
وسى جاڭىلتپاشتى تەز-تەز ايتقاندا، بىلقى-شىلقى بولىپ كەتىپ، ەستىپ وتىرعانداردى كۇلدىرىپ جىبەرەدى. ال بالالار بولسا، دۇرىس ايتۋعا، جاڭىلماۋعا تىرىسىپ، ءتىلدى جاتتىقتىرۋعا داعدىلانادى.
سودان كەيىن بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن، لوگيكاسىن دامىتاتىن ول – جۇمباقتار. بۇل كادۋىلگى ونەر بولعان. قازاق حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلكەن ءبىر سالاسى وسى جۇمباقتار بولىپ كەلەدى. ءجاي عانا بىرەۋىنىڭ وزىندە «جىلپ-جىلپ ەتەدى، جىلعادان وتەدى» دەپ سۋدى جاسىرىپ ايتقان. وسىلايشا جۇمباقتاردى كۇردەلەندىرىپ وتىرعان. وسىلاي كەلە-كەلە، ءتىلىن جاتتىقتىرۋمەن بىرگە ويىن جەتىلدىرگەن. بۇل ءبىزدىڭ حالىقتىڭ وزىندىك ەتنومادەنيەتى ءارى ەتنوپەداگوگيكاسى دەر ەدىك.
– قاركوزدەرىمىزدىڭ بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قالاي سىڭدىرەمىز؟
– بابالارىمىز ءسوز قۇدىرەتىن تەرەڭ تۇسىنگەن. سونداي ساۋاتتى بابالارىمىزدىڭ قۇنسىزدانعان ۇرپاعى بولىپ بارامىز عوي. ەكى اۋىز ءسوزدى دۇرىستاپ ايتپايتىن بولدىق. اتالى ءسوزدى تىڭدامايتىن، سوزگە توقتامايتىن، سابىرسىزداۋ، اينالاسىنداعى بولىپ جاتقان نارسەگە نازار اۋدارمايتىن دارەجەگە جۋىقتادىق. بۇنىڭ بارلىعى ۇلتتىق قادىر-قاسيەتىمىزدەن اۋىتقۋدىڭ سالدارى بولىپ تابىلادى. ماسەلەنىڭ ەكىنشى ۇشى قازاق ءتىلىنىڭ تازا سويلەنۋىنە، شەبەرلىگىنە اسا كوڭىل بولمەۋدەن دە تۋىنداپ جاتىر. وسىنىڭ بارشاسى «كۇرەتامىر» كىتابىندا جازىلعان. وسى كەلتىرگەن ويىنداردى بالا كۇنىمىزدە ويناعانبىز. ەرتەدەگى كىسىلەر قانشاما ۇعىم-تۇسىنىكتى ءبىر ويىننىڭ ونە-بويىنا سىيعىزىپ وتىرعان.
اسىرەسە، ادام بالا كەزدەگى ويىنىن جانە كورگەن زاتتارىن ۇمىتپايدى. كەيىنگىنى ۇمىتۋىڭىز مۇمكىن. ءبىراق بار عوي، بالالىق شاقتاعىنىڭ ءبارى تاسقا باسىلعانداي كوز الدىڭدا قالىپ قويادى. مەن مىنە، جاسىم جەر ورتادان اۋسا دا، ءبۇلدىرشىن ۋاقىتىمىزداعىنىڭ بارشاسى ىلعي ەسىمە تۇسەدى. تالعات دەگەن ورتانشى اعايىم تىزەسىنە وتىرعىزىپ الىپ، «بىرەۋ»، «ەكەۋ»، «ۇشەۋ» ت.ب. دەپ ساناپ ۇيرەتەتىن. ءسويتىپ، قايتالاپ جاتتىعاتىنبىز. وسىنىڭ ءوزى ءارى سان ۇيرەتۋ بولسا، ەكىنشى تاراپتان، سانانى كەڭەيتۋ ەكەن عوي. ءبىزدىڭ بالالارىمىزدى شەتەلدىك مۋلتفيلمدەر مەن عالامتور تاربيەلەۋدە.
ءاربىر اتا-انا ءوزىنىڭ بالاسىنىڭ قازاق بولىپ قالۋى ءۇشىن وتىنىڭ باسىندا وسىلاردى ىستەسە بولادى.
«ون ۇشتە وتاۋ يەسى» دەگەنى مىندەتتى تۇردە سول كەزدە ۇيلەندىرىپ، ايەل الىپ بەرۋ دەگەن ءسوز ەمەس»
– مۇشەل جاس تۋرالى كوپتەگەن دارىستەرىڭىزدى ەستىپ ءجۇرمىز. كەڭىرەك توقتالساڭىز؟
– مۇشەل جايىنداعى اڭگىمەنى ارىدان باستايىق. بۇرىنعى وتكەن اتا-بابالارىمىز تابيعاتتىڭ قوزعالىسىن ءجىتى باقىلاعان. ايتالىق، كۇن مەن ءتۇننىڭ الماسۋى، ايدىڭ جاڭالانىپ كەلۋى، جىل مەزگىلدەرىنىڭ قايتالانىپ وتىرۋى، اسپان قوزعالىسى – وسىنداي دۇنيەلەردى اڭداي ءجۇردى. وزدەرىنىڭ وي-ساناسى جەتكەنشە ۇشان-تەڭىز ماعلۇمات جيناعان. وسىلاي ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ، قورىتىندىلانا كەلىپ، جۇلدىزدى اسپاننىڭ استرونوميالىق عىلىمي تۇسىنىگىن، ۇعىمىن قالىپتاستىرىپتى. مىنەكەي، سونىڭ ناتيجەسىندە كوشپەندى حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە، ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا قولايلى ءھام ىڭعايلى قازاقتىڭ بايىرعى كۇنتىزبەسى قۇرالىپتى. كۇن، اي، جىل ساناۋ، جۇلدىزداردىڭ قوزعالىسىن باقىلاۋ ارقىلى – جايلاۋعا كوشۋ، كۇيەك الۋ، مال تولدەتۋ، ءشوپ شابۋ، ءجۇن قىرقۋ سىندى نەشەتۇرلى شارۋالاردىڭ ۋاقىتىن، مەزگىلىن ءدوپ تاۋىپ وتىرعان ەكەن. سول سەكىلدى مىنا كەڭ بايتاق دالادا، تاۋلى ايماقتاردا، كوشىپ-قونعاندا، جولاۋشى جۇرگەندە، جوق قاراعاندا قاراڭعى تۇندە، اسپانداعى جۇلدىزدارعا قاراپ، وتكەل، سۋات، شىڭىراۋ، تاۋ بار، سونىڭ بارشاسىن ءبىلىپتى.
قازاقتىڭ كونە كۇنتىزبەسىنىڭ بىرەگەي كورىنىسىندە – مۇشەل جىل ەسەبى بولىپ سانالادى. مۇنىڭ اۋىسۋ كەزەڭى – ناۋرىزدا. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، ناۋرىز - جىل باسى. وسىعان بايلانىستى مۇشەل جىل ەسەبى ەسەپتەلىپ وتىرادى. ءبىزدىڭ جاستاۋ كۇنىمىزدە ۇلكەندەر ناۋرىزدا «جاسىڭىز قۇتتى بولسىن، كورگەن جاسىڭىزدان كورمەگەن جاسىڭىز كوپ بولسىن» دەپ تىلەك ايتاتىن ەدى. ويتكەنى، جىل باسى بولعاندىقتان، سولاي ساناعان. وكىنىشكە قاراي، ونى قولدانبايمىز. ءالى كۇنگە دەيىن قاڭتاردى جىل باسى دەپ سۇيرەتىلىپ كەلە جاتىرمىز. سونىمەن ءبىرىنشى مۇشەل 13 جاس. وسىعان 12 جىلدان قوسىلا بەرەدى.
وسىنى بالا كۇنىمدە انامنان سۇرايتىنمىن. ول نارەستەنىڭ اناسىنىڭ قۇرساعىندا جاتقان كەزدەگى، انا جۇرەگىنىڭ استىنداعى ءومىر سۇرگەن ۋاعى قوسىلاتىنىن ايتاتىن. العاشقى مۇشەل ادامنىڭ اسا ەلەۋلى، ەڭ كەرەكتى بەلەسى دەپ ايتۋعا بولادى. سەبەبى، بالا جەتكىنشەك بالالىقتان شىعىپ، ويى دا، بويى دا ءوسىپ، ەرەسەك شاققا اياق باسقان العاشقى باسپالداعى دەۋگە بولادى. قازاقتا «ون ۇشتە وتاۋ يەسى» دەيدى. بۇل تەك ايەل الۋشىلىقتى بىلدىرمەيدى. ەرتەدە قاريالار بالاعا «قاراعىم، مىنەكەي، مۇشەلگە تولدىڭ. ار جاق-بەر جاعىڭدى اجىراتاتىن مەجەگە جەتتىڭ، سەنىمەن ساناساتىن، وي بولىسەتىن ساناتقا ءىلىندىڭ. ات جالىن تارتىپ مىنگەن ازامات بولىپ، وزىڭنەن كەيىنگىلەرگە كومەك جاسايتىن، سولاردى دەمەيتىن اعالىق جولىڭ باستالدى» دەيدى ەكەن. وسىنداي مىندەت، پارىز جۇكتەيدى. وسى جاستاعىلار بارلىعىن ءوزىم بىلەم دەيتىن، ءوزىمشىل، كەز كەلگەن نارسەگە ەلىكتەگىش، جاقسى مەن جاماندى، ادال، ارامدى اجىراتا قويمايدى. تەنتەكتىكتەرىن ەرلىككە، ەسەرلىگىن وجەتتىككە بالاپ، ولاي دا، بۇلاي دا باسى شايقالاتىن ءولارا كەزىنە تۋرا كەلەدى. بۇرىنعىلار ءبىرىنشى مۇشەلدەن قاۋىپ-قاتەرسىز، امان-ەسەن وتكەندەردىڭ بولاشاعىن جاقسىلىققا بولجاعان. قازىرگى جاسوسپىرىمدەر مەن باياعىنى سالىستىرۋعا بولمايدى. بۇگىندە بالالىق ۇزارىپ كەتكەن. ال ەرتە كەزدە الگىندەگىدەي، 5-6 جاستا ءوز ءۇيىنىڭ قوزى-لاعىن باققان. حالقىمىزدا «جەتىگە كەلگەنشە، جەردەن تاياق جەيدى» دەگەن. ياعني جەتىگە دەيىن عانا بالا دەپ ەسەپتەگەن. ارى قاراي ەرەسەكتىك، ۇلكەندىك ومىرگە قاراي قادام باسا باستايدى. ال «ون ۇشتە وتاۋ يەسى» دەگەنى مىندەتتى تۇردە سول كەزدە ۇيلەندىرىپ، ايەل الىپ بەرۋ دەگەن ءسوز ەمەس. ول دەگەنىمىز، العاشقى مۇشەلمەن بايلانىستىرىپ، ءمان-ماعىناسىن تەرەڭدەتىپ ايتىلعان وي. بۇل – وڭ-سولىن تانىپ، ۇلكەن عۇمىردىڭ كەلەسى ساتىسىن باستى دەگەندى اڭعارتادى. ەرتەرەكتەگى بالالار تىرلىكپەن، ەڭبەكپەن ەسەيگەن. دارىگەر، پسيحولوگتاردىڭ 12-13 جاستى وتپەلى دەپ اتاۋى تەگىن ەمەس. ءقازىر بالالارعا قيىنداۋ. البىرت شاقتارىندا، ۇرلىق-قارلىققا، ەستى اۋىستىراتىن زاتتارعا، قاڭعىباستىققا سالىنىپ كەتۋى ءدال وسى وتپەلى كەزەڭدە بولۋدا. وسى شاقتا ءاربىر اتا-انا، ۇلكەندەر قاتتى قاداعالاۋى كەرەك. بالاعا ۇرسىپ-زەكىپ نەمەسە شولجاڭداتىپ ەمەس، بالامەن دوس-سىرلاس رەتىندە، سەنىممەنەن، وزىمەن تەڭ كورىپ وتىرىپ تاربيەلەپ، ون ءۇش جاستان وتكىزىپ جىبەرسە، ارعى ءومىرى دە ناشار بولماس. ال وسى ۋاقىتتا شالا باسقاندار، ءومىر-باقي وكسۋمەن وتەتىنىن بايقاۋدامىز.
12-گە تولعاندا مۇشەلگە كىرەدى، 13 تولعان سوڭ مۇشەلدەن شىعاسىز. سوندا 2 جىلدى ابايلاعان ابزال كورىنەدى. بۇنىڭ تاربيەلىك-تاعىلىمدىق ءمانى دە زور. ادامنىڭ ءوزى دە وسى كەزەڭدە ءوز-وزىن باقىلايدى. دالىرەك جەتكىزگەندە، ارامعا قول سوزباۋعا، الا ءجىپتى اتتاماۋعا، مۇمكىن بولعانشا ساۋاپتى، يگىلىكتى ىستەردى ىستەۋگە تىرىسادى. ءسويتىپ، ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى، پسيحولوگياسىنىڭ ءوزى وزگەرەدى. كوردىڭىز بە، مۇنىڭ سونداي دا اسەرى بار ەكەن.
قازاق ۇعىمىندا ءاربىر مۇشەل جاس – قاتەرلى. بۇل ءجاي ءسوز بولماي تۇر. وسىنى كوپ ەلەمەيمىز. ەڭ نەگىزگىسى تىلسىمعا سەنبەيمىز. كوپ جاعدايلاردا ساتسىزدىكتەرگە ۇشىراپ جاتادى. سول ءۇشىن اتا-بابالارىمىز ءار مۇشەلگە كىرگەندە قۇدايى بەرىپتى. مۇنىڭ ءمانىسى مۇشەلدەن امان-ەسەن ءوتۋ، ءبىلىپ جانە بىلمەي ىستەلگەن كۇنالارىنا كەشىرىم سۇراۋ، رۋحاني تازارۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. وزىنەن كەتكەن كەم-كەتىكتى تۇزەۋگە تىرىسادى. جالپى، مۇشەل ءاربىر ادام ءۇشىن قاستەرلى شاق سانالادى.
– وسىعان قاتىستى تاعى دا باسقا ىرىم-تىيىم، ءتامسىل ايتىپ بەرسەڭىز؟
– كەيدە تاڭقالامىز، ءاربىر 12 جىلدا ادامنىڭ اعزاسىندا ەلەۋلى وزگەرىستەر بولاتىن سىندى. عالىمداردىڭ وسى اشقان جاڭالىعىن ءبىزدىڭ سوناۋ بالەنباي عاسىر بۇرىن عۇمىر كەشكەن بابالارىمىز قانداي تۇيسىك، قانداي زەردەمەن سەزىنگەن دەپ تاڭىرقايمىز. 12 ءجاي ءبىر سان ەمەس-تى. قاراپايىم اۋىزەكى سويلەۋدىڭ وزىندە «ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان»، «ون ەكى مۇشەسى» دەپ ايتادى. مۇندا ۇلكەن قۇدىرەت پەن تىلسىم بار سەكىلدى. مىسالى، ءبىر جىل 12 ايدان تۇرادى. سول ءاربىر ايدىڭ وزىندىك اتاۋلارى بار. ەرتەدەگى قازاقتار ءاربىر جىلدىڭ ەرەكشەلىگىن، سيپاتىن ايتىپتى. ماسەلەنكي، سيىر جىلى بارىمتا-قارىمتا، قاقتىعىس كوپ بولادى دەپ بولجاپتى. سيىرلار وسى ەشتەڭەنى ەلەمەي، باس-كوزگە قاراماي، ءۇيدى دە باسىپ، ءسۇزىپ كەتىپ جاتادى. بالكىم، سوعان قاتىستىرىپ ىرىم-تىيىم ايتقان شىعار. سوعان قاراپ سول جىلى ءارتۇرلى كەلەڭسىزدەۋ جاعدايلار بولىپ قالۋى مۇمكىن دەپ پايىمداپتى. شىنىندا دا سونداي احۋالدار ورىن الىپ جاتادى. ۇلۋ جىلىندا جاۋىن-شاشىن كوپ بولاتىنىن بولجاپتى. تاۋىق جىلىن توقشىلىققا بالاپتى. وسىلايشا اربىرىنە سيپاتتاما بەرىپتى.
ۇرپاق يبالى، يماندى، يناباتتى بولسىن دەسەك، كۇرەتامىردان اجىرامايىق، اعايىن!
– اڭگىمەڭىزگە ۇلكەن راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن ولجاس جولدىباي.