قازاقستان ترانزيتتىك كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ەرەكشە ءمان بەرەدى

الماتىدا ەۋرازيالىق ۇكىمەتارالىق كەڭەستىڭ كەڭەيتىلگەن قۇرامداعى وتىرىسى ءوتتى. وعان ارمەنيانىڭ ۇكىمەت باسشىسى نيكول پاشينيان، بەلارۋس پرەمەر-مينيسترى رومان گولوۆچەنكو، قازاقستان پرەمەر-مينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ، رەسەيدىڭ ۇكىمەت باسشىسى ميحايل ميشۋستين، قىرعىزستان مينيسترلەر كابينەتى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ادىلبەك قاسىمالييەۆ جانە ەەك القاسىنىڭ ءتوراعاسى باقىتجان ساعىنتايەۆ قاتىستى.

تاراپتار ەاەو-نىڭ ينتەگراسيالانعان اقپاراتتىق جۇيەسىن دامىتۋدىڭ جاي-كۇيى مەن پەرسپەكتيۆالارىن، ەلەكتروندىق ساۋدانى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىن جانە كولىك سالاسىنداعى باسىمدىققا يە ينتەگراسيالىق ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار تىزبەسىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ ماسەلەسىن تالقىلادى.

سونىمەن قاتار قاتىسۋشىلار ەاەو ەلدەرىندەگى ماكروەكونوميكالىق احۋالدى جانە تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ۇسىنىستاردى قاراستىردى.

ءاليحان سمايىلوۆ بيىل ەاەو تۋرالى شارتقا قول قويىلعانىنا 10 جىل تولاتىنىن ەسكە سالدى. بۇگىندە ول – 190 ملن حالقى بار، ەڭبەك نارىعى 93 ملن-نان اساتىن، جالپى ىشكى ءونىمى $2،7 ترلن-دى قۇرايتىن قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان ينتەگراسيالىق بىرلەستىك. بۇل رەتتە مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا ساۋداسى 2015 جىلدان 2022 جىلعا دەيىن 2 ەسەگە ءوسىپ، $85 ملرد-قا جەتتى.

«وتكەن جىلعى ماڭىزدى وقيعا “ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق جول” دەكلاراسياسىنىڭ قابىلدانۋى بولدى. بۇل قۇجات ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى الداعى 5 جىلعا ارنالعان ينتەگراسيالىق پروسەستەردىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندايدى. دەكلاراسيانى ىسكە اسىرۋ ءبىزدىڭ ەكونوميكالارىمىزدىڭ دامۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ناقتى ەكونوميكالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بارىنشا كۇش سالۋ قاجەت»، — دەدى پرەمەر-مينيستر. 

ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ەاەو شىعىس پەن باتىستىڭ، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان، بۇل وسى ايماقتى باسەكەلەستىككە قابىلەتتى ەتەتىن نەگىزگى ارتىقشىلىق.

«قازاقستان ترانزيتتىك كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ەرەكشە ءمان بەرەدى. سوڭعى 15 جىلدا ءبىزدىڭ ەلىمىز وسى ماقساتتارعا $35 ملرد-تان استام قاراجات ءبولدى. ليانيۋنگان قالاسىندا لوگيستيكالىق ورتالىق، “قورعاس” قۇرعاق پورتى، “باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو” ترانزيتتىك ماگيسترالى، قىتايدان يرانعا تەمىرجول ءدالىزى ىسكە قوسىلدى. كاسپيي تەڭىزىنىڭ “قۇرىق” جانە “اقتاۋ” پورتتارىنا جاڭعىرتۋ جۇرگىزىلدى»، — دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.

ول سونداي-اق «باقتى – اياگوز»، «داربازا – ماقتاارال» جاڭا تەمىرجولدارىنىڭ، «الماتى» ستانسياسىنىڭ اينالما جولىنىڭ قۇرىلىسى باستالعانىن جانە «دوستىق – مويىنتى» ۋچاسكەسىندە ەكىنشى جولدار سالىنىپ جاتقانىن ايتتى.

سونىمەن قاتار قىتايدىڭ سيان قالاسىندا قازاقستاندىق تەرمينالدىڭ قۇرىلىسى باستالدى. رەسەي، تۇرىكمەنستان، ءۇندىستان جانە يران تاراپتارىمەن بىرلەسىپ، سولتۇستىك-وڭتۇستىك ءدالىزىنىڭ شىعىس باعىتىن سينحروندى دامىتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ كەلەدى.

«ءبىز ەلدەرىمىزدىڭ حالىقارالىق دالىزدەرىنىڭ، لوگيستيكالىق تەرمينالدارى مەن وتكىزۋ پۋنكتتەرىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن ودان ءارى ارتتىرۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىز. ەاەو-نىڭ بارلىق ەلدەرىن ترانزيتتىك-كولىكتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جونىندەگى بىرلەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا شاقىرامىن»، — دەدى پرەمەر-مينيستر.

سونىمەن قاتار ول ونەركاسىپتىك كووپەراسياداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماقساتىندا بيىلدان باستاپ بىرلەسكەن جوبالارعا قارجىلاي كومەك كورسەتۋ تەتىگى ىسكە قوسىلاتىنىن ايتتى. بۇل ستراتەگيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا، بيزنەس باستامالارىن ءتيىمدى ىلگەرىلەتۋگە، ءوزارا ينۆەستيسيالاردى ارتتىرۋعا جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

«ءىرى ونەركاسىپتىك كووپەراسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ەاەو-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ تەحنولوگيالىق الەۋەتىن دامىتۋدى قامتاماسىز ەتەدى. بىرلەسكەن باستامالاردى قارجىلىق قولداۋ قۇرالدارىن ودان ءارى كەڭەيتۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن»، — دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.

ۇكىمەت باسشىسى «ءتورت بوستاندىقتى» جانە ەاەو تۋرالى شارتتىڭ بازالىق قاعيداتتارىن ىسكە اسىرۋ ينتەگراسيالىق بىرلەستىكتىڭ ىرگەتاسى بولىپ قالا بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.

«ءبىزدىڭ ەكسپورتتاۋشىلار كوبىنەسە جاسىرىن شەكتەۋلەرگە تاپ بولادى. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن ءتورت بوستاندىقتىڭ ءبىرى – تاۋارلاردىڭ قوزعالىس ەركىندىگىن ىسكە اسىرۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ قالا بەرەدى. جالپى كەدەرگىسىز نارىقتى قالىپتاستىرىپ، ءۇشىنشى ەلدەرگە تاۋارلاردىڭ كەدەرگىسىز ءترانزيتىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. بۇعان بارلىق نەگىزگى پروسەستەردى سيفرلاندىرۋ سەپتىگن تيگىزۋى ءتيىس»، — دەپ اتاپ ءوتتى ۇكىمەت باسشىسى.

پرەمەر-مينيستردىڭ ايتۋىنشا، وتكىزۋ نارىقتارىن كەڭەيتۋ تۇرعىسىنان حالىقارالىق كۇن ءتارتىبى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان ءوزارا ەكونوميكالىق قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن ءۇشىنشى ەلدەرمەن جانە حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ديالوگتى جانداندىرۋ ماڭىزدى.

«سەرىكتەستەر ءبىزدىڭ ارتىقشىلىقتارىمىزدى ءبىلۋى كەرەك. ەاەو-نىڭ جەكەلەگەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارىنا قاتىسۋعا ءۇشىنشى ەلدەردى تارتۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. كوميسسيا مۇددەلى ەلدەردى تارتا الاتىن جوبالار تىزىمىمەن جۇمىس ىستەۋى كەرەك»، — دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.

قورىتىندىلاي كەلە، ول دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ بولجامىنا سايكەس، 2024 جىلى الەمدىك ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنى باياۋلاپ، 2،4%-عا دەيىن تومەندەۋى جالعاساتىنىن اتاپ ءوتتى.

«ۇلتتىق دەڭگەيدە دە، ەاەو اۋقىمىندا دا سىن-قاتەرلەرگە بەيىمدەلە ءبىلۋ بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ۇيىمىمىزدىڭ تابىستى جۇمىسىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلادى»، — دەپ اتاپ ءوتتى پرەمەر-مينيستر.

وتىرىس قورىتىندىسى بويىنشا قاتىسۋشىلار ءبىرقاتار ءتيىستى قۇجاتتارعا قول قويدى.