XXI عاسىردىڭ ەڭ شەشۋشى ءارى تاعدىرلى كۇشىنە اينالعان جاساندى ينتەللەكت بۇگىندە الەمدىك وركەنيەتتىڭ جاڭا بەتبۇرىسىن باستاپ بەردى. كەشە عانا قيال-عاجايىپ فيلمدەردىڭ ارمانىن ەلەستەتكەن ينتەللەكتۋالدىق ماشينالار بۇگىن عىلىمنان باستاپ بيزنەسكە، مەديسينادان جۋرناليستيكاعا دەيىن سان سالاعا دەندەپ ەنىپ جاتىر. الەم ەلدەرى اراسىنداعى تەحنولوگيالىق باسەكەنىڭ باستى ولشەمىنە اينالعان بۇل ۇدەرىستەن قازاقستان دا شەت قالماي، عىلىمي باعىتتارىن جاڭاشا جۇيەلى جولعا ءتۇسىرىپ كەلەدى.
جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى وتاندىق جەتىستىكتەر، وقىتۋ جۇيەسىندەگى وزگەرىستەر مەن عىلىمداعى جاڭالىقتار قانداي؟ بۇل سۇراقتارعا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاساندى ينتەللەكت جانە Big Data كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، پروفەسسور مادينا ەسىمحانقىز، سونداي-اق، جۋرناليست ءارى IT-مامان، "جاساندى ينتەللەكت الىپپەسى" اتتى العاشقى قازاق تىلىندەگى وقۋ قۇرالىنىڭ اۆتورى مەيىرجان اۋەلحان ۇلى ايگەرىم ەسىمحاننىڭ "ءاى عىلىم" باعدارلاماسىندا جاۋاپ بەردى.
جاساندى ينتەللەكت جانە ءبىلىم: قازاقستان قانداي باعىتتا دامىپ كەلەدى؟
پروفەسسور مادينا ەسىمحان قىزى جاساندى ينتەللەكت تۇسىنىگىنىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتقانىن ەسكە سالدى.
"جاساندى ينتەللەكت ۇعىمى عىلىمعا العاش رەت 1956 جىلى ەنىپ، ءوز الدىنا بولەك سالا رەتىندە قالىپتاستى. ءبىراق ونىڭ بۇگىنگى دەڭگەيگە جەتۋىنە باستى سەبەپ - دەرەكتەر كولەمىنىڭ كۇرت كوبەيۋى. قازىرگى ۋنيۆەرسيتەتتىك دەڭگەيدەگى Data Science باعىتى - وسىنىڭ زاڭدى جالعاسى. ويتكەنى ءجي-دىڭ ءتۇپ نەگىزى ۇلكەن ماسسيۆتەگى دەرەكتەردى ساۋاتتى وقۋ، وڭدەۋ جانە مودەلدەۋ قابىلەتىندە جاتىر"، - دەيدى ول.
عالىمنىڭ سوزىنشە، قازاقستاندا كەيىنگى جىلدارى مەملەكەت تاراپىنان جاساندى ينتەللەكتكە ارنالعان ءىرى جوبالار قولداۋ تاۋىپ، عىلىمي ينستيتۋتتار مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر جاڭا زەرتتەۋ ورتالىقتارىن اشىپ جاتىر.
"ەڭ ماڭىزدى باستامالاردىڭ ءبىرى - قازاق تىلىنە ارنالعان ءىرى تىلدىك مودەلدەردى جاساۋ. بۇل وتە كۇردەلى، كوپقىرلى جانە ۇزاق مەرزىمدى عىلىمي جوبا. ونى جۇزەگە اسىرۋدا قازۇۋ-مەن قاتار نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى، ءتىل قازىنا ۇيىمى جانە اقپاراتتىق جانە ەسەپتەۋ تەحنولوگيالارى ينستيتۋتى سەرىكتەس. جي تەك تەحنيكالىق جوبا عانا ەمەس. ياعني، قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ۇلكەن عىلىمي مىندەت. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز سيفرلىق كەڭىستىكتە تولىققاندى قىزمەت ەتۋ ءۇشىن، جاساندى ينتەللەكت قازاقشا ءماتىندى ءدال ءتۇسىنىپ، ساۋاتتى جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. ءقازىر وسى باعىتتا مىڭداعان ساعاتتىق ماتىندەر ساراپتالىپ، تىلدىك قۇرىلىمدار تالدانىپ جاتىر"، - دەيدى پروفەسسور.
جاساندى ينتەللەكتتىڭ بىلىمگە اسەرى:
تەحنولوگيا قارقىنى ەڭ الدىمەن ءبىلىم سالاسىن وزگەرتىپ جاتىر. مەيىرجان اۋەلحان ۇلى بۇل وزگەرىستىڭ قازاق قوعامىنا جاڭا تىنىس اكەلگەنىن ايتادى.
"بۇگىنگى وقۋشى كەشە كومپيۋتەردى ەندى ۇيرەنىپ جۇرگەن مۇعالىمنەن دە كوبىرەك اقپاراتتى جي ارقىلى الا الادى. بۇل - ۋاقىتتىڭ تالابى. ءبىراق ءبىلىم جۇيەسى مۇنداي سەرپىنگە دايىن با دەگەن سۇراق تۋىندايدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ مەكتەپتەر مەن جوو-لاردىڭ باسىم بولىگى جاڭا تەحنولوگيانى ەندى عانا يگەرە باستادى. نەگىزگى ماسەلە - بىلىكتى كادردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى"، - دەيدى ول.
شىنىندا دا، جاساندى ينتەللەكتپەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندارعا دەگەن سۇرانىس جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. ال مودەل قۇراستىرىپ، الگوريتم شىعارىپ، باعدارلامانى جۇيەلى دىبىستايتىن كاسىبي ينجەنەرلەر - ازىرگە وتە از.
مەيىرجان مىرزا مۇنداي جاعدايدا ءبىرىنشى كەزەكتە مۇعالىمدەردىڭ ءوزىن وقىتۋ قاجەتتىگىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى.
"ەرتەڭگى وقۋشىعا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن ءمۇعالىم جاساندى ينتەللەكتپەن جۇمىس ىستەۋدى ءوزى ءبىلۋى كەرەك. ءداستۇرلى وقىتۋ ادىسىمەن شەكتەلىپ قالماي، ChatGPT دەڭگەيىندەگى قۇرالداردى قولدانىپ، جاڭا پەداگوگيكالىق تاسىلدەردى يگەرۋى قاجەت. جي - باسەكەلەس ەمەس، ءبىلىم بەرۋدىڭ قۋاتتى قۇرالى"، - دەيدى اۆتور.
العاشقى قازاقشا وقۋلىق: ۇلتتىق ءبىلىم ءۇشىن جاڭا قادام
مەيىرجان اۋەلحان ۇلىنىڭ بيىل جارىق كورگەن "جاساندى ينتەللەكت الىپپەسى" - قازاق تىلىندەگى العاشقى تولىققاندى ادىستەمەلىك قۇرال. ەڭبەك كوپشىلىككە ارنالعان جەڭىل وقۋ نۇسقاۋلىعى ەمەس، جي-مەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ناقتى قادامدارىن تۇسىندىرەتىن كاسىبي باعىتتاعى ماڭىزدى كىتاپ دەيدى،- اۆتور.
"كىتاپتا جاساندى ينتەللەكتكە ارنالعان 1000-نان استام دايىن پرومپت بار. بۇل - ناقتى سۇراقتاردى دۇرىس قۇراۋدىڭ ۇلگىلەرى. ادام جي-گە نەعۇرلىم ساۋاتتى سۇراق قويسا، سوعۇرلىم جاقسى جاۋاپ الادى. كوپشىلىككە جاساندى ينتەللەكتتىڭ مۇمكىندىگىن دۇرىس پايدالانۋ ءۇشىن وسىنداي جۇيەلى قۇرال قاجەت بولدى"، - دەيدى.
وقۋلىق جارىق كورگەننەن كەيىن ستۋدەنتتەر، كاسىپكەرلەر، جۋرناليستەر، ءتىپتى مۇعالىمدەر تاراپىنان ۇلكەن قىزىعۋشىلىق بايقالعان.
جي ماماندارىن قالاي دايارلاۋ كەرەك؟
پروفەسسور مادينا ەسىمحان قىزى جاساندى ينتەللەكت مامانى بولامىن دەگەن تالاپكەرگە قويىلاتىن نەگىزگى تالاپتاردى ءتۇسىندىردى.
پروفەسسور مادينا ەسىمحان قىزى تالاپكەرلەردى جي سالاسىنا بەيىمدەۋ ءۇشىن ماتەماتيكا مەن لوگيكالىق ويلاۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالدى.
"ستۋدەنتتەر ماتەماتيكانى تەرەڭ مەڭگەرۋى كەرەك. ىقتيمالدىق تەورياسىن ءبىلۋ، كود جازا الۋ – بازالىق تالاپ. سونىمەن قاتار، دەرەكتەرمەن جۇمىس ىستەيتىن Data جۋرناليستەردىڭ دە ورنى ەرەكشە. جي مامانى – بولاشاقتا سۇرانىسى ارتا تۇسەتىن باعىت"، – دەيدى ول.
قازاق ءتىلى جانە جاساندى ينتەللەكت: جاڭا ءداۋىردىڭ باستالۋى
مەيىرجان اۋەلحان ۇلى جاساندى ينتەللەكتتىڭ قازاق تىلىنە تيگىزگەن يگى ىقپالىن ەرەكشە اتادى.
"ءجي-دىڭ كەلۋى قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ ساپاسىن كوتەردى. بۇرىن شەتەل تىلدەرىندە عانا جاسالاتىن تالداۋلاردى ەندى قازاق تىلىندە دە جاساۋعا بولادى. بۇل دەگەنىمىز ءتىلدىڭ دامۋىنا جاساندى ينتەللەكتتىڭ قوسقان ۇلكەن ۇلەسى. ءقازىر قازاق تىلىندەگى اقپاراتتى وڭدەيتىن مودەل كوپتەپ پايدا بولدى. وسى سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن مامانداردىڭ ۇلكەن جەتىستىگى"، - دەيدى مامان.
شىنىندا دا، كەيىنگى ەكى جىلدا قازاق تىلىندە ءماتىن تۋدىراتىن، ءماتىندى تانىپ، ساراپتايتىن قۇرالداردىڭ سانى كۇرت ءوستى. ياعني ءتىلدىڭ تەحنولوگيالىق دامۋىنا سەرپىن بەرىپ، جاڭا بۋىنعا قازاق تىلىمەن سيفرلىق كەڭىستىكتە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرىپ جاتىر.
ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءرولى: عىلىم، مەديا جانە تەحنولوگيالار توعىسى
جاساندى ينتەللەكت باعىتى دامىعان سايىن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ دا جاۋاپكەرشىلىگى ارتىپ وتىر. قازۇۋ، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانە وزگە عىلىمي ورتالىقتاردىڭ جاڭا زەرتحانالار اشىپ، حالىقارالىق ۇيىمدارمەن بايلانىس ورناتۋى - وسىنىڭ ءبىر ايعاعى.
قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا، مەحانيكا-ماتەماتيكا، ەكونوميكا، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، مەديسينا، بيولوگيا، ارحيتەكتۋرا فاكۋلتەتتەرى بۇگىندە ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جاڭارتىپ، زاماناۋي قۇرالدارمەن جابدىقتالىپ جاتىر. ستۋدەنتتەر شەتەلدىك مەديا ۇيىمدارمەن بىرلەسكەن جوبالارعا قاتىسىپ، حالىقارالىق پلاتفورمادا تاجىريبە جيناۋدا.
وقۋ اۋديتوريالارى تەك ءدارىس تىڭدايتىن ورىن ەمەس، ناقتى جوبالار جاسالاتىن زەرتحانالارعا اينالۋدا. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماقساتى - ستۋدەنتتى تەوريامەن قوسا ناقتى پراكتيكالىق داعدىعا ۇيرەتۋ.
قازاقستان جاساندى ينتەللەكت داۋىرىنە دايىن با؟
قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكت سالاسىنا قاتىستى باستالعان ىزدەنىستەر - عىلىمنىڭ جاڭا كەزەڭگە اياق باسۋىنىڭ بەلگىسى.
• ۇلتتىق تىلگە ارنالعان ءىرى تىلدىك مودەلدەردىڭ جاسالۋى
• قازاق تىلىندەگى العاشقى وقۋلىقتاردىڭ جازىلۋى
• جاس عالىمدار مەن ينجەنەرلەردىڭ كوبەيۋى
• ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ جاڭا عىلىمي جوبالاردى قولعا الۋى - ەلدىڭ تەحنولوگيالىق وركەندەۋىنىڭ ناقتى دالەلى.
جاساندى ينتەللەكتتەن باس تارتۋ - پروگرەستەن باس تارتۋ. ال ونى دۇرىس مەڭگەرۋ - بولاشاققا نىق قادام. قازاقستان ءقازىر وسى جولدىڭ باسىندا تۇر. بۇگىنگى ەڭبەكتەر ەرتەڭگى تەحنولوگيالىق ۇرپاقتىڭ ىرگەسىن قالايدى. سوندىقتان، جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسى ءبىزدىڭ باسەكەلەسىمىز ەمەس، كەرىسىنشە، قازاق عىلىمىنىڭ جاڭا تىنىسىن اشاتىن قۋاتتى مۇمكىندىگىمىز.