اتى اڭىزعا اينالعان اكتريسا ءسابيرا مايقانوۆانىڭ تۋعانىنا – 110 جىل
ءومىر مەكتەبى
جەتىمدىك، قاتال تاعدىر ەرتە ەسەيتتى. «ءومىر دەگەن كوك مۇحيتتىڭ تولقىنى» ماڭدايىنان سيپاماي، جاعاعا سان لاقتىردى. ەتى ءتىرى ەكەن، سوناۋ سىر بويىنان جاقىن جۇراعاتتارعا ىلەسىپ، الماتىعا جەتىپ، ساۋدا تەحنيكۋمىنا وقۋعا ءتۇستى. قارنى تويىپ تاماق ىشپەگەن بالاعا ساتۋشى بولۋ قول جەتپەستەي ارمان ەدى ول كەزدە. پاتەر جالداپ، بىرەۋدىڭ قوراسىندا تۇرىپ، ولمەستىڭ كۇيىن كەشتى.
وسىناۋ ازاپتى كۇندەردى، ساتۋشى بولامىن دەگەن ارمانىن ارتقا قالدىرىپ، الاشتىڭ ايبىندى اكتريساسىنا اينالعان ءسابيرا مايقانوۆا وڭاشادا وي كەشكەندە تاعدىرىنان تۇيگەن تاعىلىممەن تەرەڭ تىنىستاپ وتىراتىن ەدى. ادال بولۋ، ەشكىمگە قيانات جاساماۋ – جەتىمدىكتىڭ وعان تارتقان سىيى وسى. سولاي بولدى دا. جارىقتىق «ارتىق اقشا ۇستاۋعا قورقامىن. بالالارىما دا وسىنى ءومىر بويىنا ايتىپ جۇرەمىن. ادال ەڭبەگىڭمەن تاپقان اقشانى قۇداي بويىڭا قۇت قىلسىن دەپ وتىرامىن» دەۋشى ەدى.
ءان سالاتىنى بار ەدى. قۇربىلارى ورتاسىندا «قاراتورعايدى» ايتاتىن. ايتقاندا ءجاي اۋەسقويلىق ەمەس، جان-تانىمەن بەرىلىپ، توڭىرەگىن ۇيىتىپ تاستايتىن. سودان بۇل ءبىر كۇنى تەاتر بارادى عوي. قايدان بارسىن، قولىنان جەتەلەپ، اپارعان دا قوجايىننىڭ پىسىق قىزدارى. ءسويتىپ، ونىڭ ومىرىندە كۇرت بەتبۇرىس جاسالدى. تۇلىمى جەلبىرەگەن ورىمدەي شاعىندا تەاتر تابالدىرىعىن اتتادى. «جانىنداي جاقسى كورگەن» ساتۋشىلىق ساندالىپ قالدى. العاشقى اياق الىسىنان-اق الىسقا شاباتىن شىن جۇيرىك ەكەندىگىن تانىتتى. ول كەزدە تەاتر ءۇشىن وقۋ ءبىتىرۋ، جولداما دەگەن مىندەت ەمەس. تەاتردى كوتەرەتىن ەل ىشىنەن كەلگەن وسىنداي تۋما تالانتتار ەدى.
ۇلىلار ۇلاعاتى
ءبىز بۇگىندە نەگە وتكەنگە ءجيى ورالىپ، ءجيى قالام تەربەيمىز. ويتكەنى، ءبىز سۇيەككە سىڭگەن كوپ اسىل قاسيەتتەرىمىزدى جوعالتىپ العان حالىقپىز. ەندى سونى جيىپ الۋ، بۇگىنگە ورالتۋ جولىندامىز. كەشەگى ۇلتتىڭ كوركەمدىك دۇنيەسى ونىڭ بىرتۋارلارىمەن بيىك، ۇلىلارىمەن ۇلاعاتتى ەدى. ءبىر اقيقات بار. تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ رۋحاني دامۋىندا قازاق تەاترى ءوزىنىڭ پارىزىن، بورىشىن ادال اتقارىپ كەلەدى. سول قاسيەتتى قارا شاڭىراقتىڭ جىبەك باۋىن ۇستاپ، ۋىعىن شانشىپ، ونىڭ ۇلتتىڭ ۇلىلىق ۇياسىنا اينالۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقاننىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ءسابيرا مايقانوۆا ەدى. سويلەپ كەتسە تاڭدايى جارىق شەشەن، تەبىرەنسە تەرەڭ، تۇڭعيىق تۇلعامەن كوزى تىرىسىندە بىرنەشە رەت سۇحباتتاس بولدىق. ءار اڭگىمەسىندە ول بەينەبىر وبرازعا ەنىپ كەتىپ، ءوزىن ساحنادا تۇرعانداي سەزىنۋشى ەدى. اپايمەن كەزدەسۋگە تالاي مارتە وقتالىپ، جولىمىز تۇيىسپەي قايتقان كۇندەر دە بولعان. سونداي ءبىر ءساتى تۇسكەن كۇنى باستالعان مىنا ءبىر اڭگىمە ونىڭ ونەر-ءومىر جولىنا دەن قويدىرعان ەدى.
– تەاترعا العاش كەلگەن كەزىم، – دەپ باستاپ ەدى-اۋ، اپاي. – ءبىر كۇنى تەاتر ۇلى مۇقاڭدى قارسى الاتىن بولدى. مۇحاڭدى ناركومپروس الىپ كەلدى. ۇلكەن ماحابباتپەن قارسى الدىق. قالەكەڭ، قۇرەكەڭ سويلەدى. ول كىسىنىڭ تۇرمەدەن شىققان بەتى ەكەن. تەاترعا «زاۆليت» بولىپ ورنالاستى. مىنە، وسىدان كەيىن تەاتردا بۇرىنعىدان دا قىزىقتى ءومىر باستالدى. مۇحاڭنىڭ «تاس تۇلەك» دەگەن پەساسىندا بايدىڭ قىزىن، «ابايىندا» ۇلجاندى، «قوبىلاندىدا» كوكلاندى، «الما باعىندا» رايا دەگەن قىزدى وينادىم. وسى رولگە جازۋشىنىڭ اسا رازى بولعانى بار. ول كىسىنىڭ ەرەكشەلىگى كوپ ەدى. تەاتردىڭ قاي جۇمىسىنا دا ۇساق-تۇيەك دەپ قاراماي، ءوز جونىمەن، رەتىمەن كوپ ارالاساتىن. ءتىپتى، رولگە دەيىن ءوزى ۇلەستىرەتىن. ايتەۋىر الدىمىزدان ءبىر كەڭىستىك اشىلىپ سالا بەردى. ءار قويىلىمعا ساكەن، بەيىمبەت، ءىلياس اعالار جۇبى اجىراماي كەلەتىن. سول جايساڭداردىڭ ءبارىنىڭ ۇيىنەن ءدام تاتتىم. «اينالايىن ءسابيرا تالانتتى، جاقسى ءوسىپ كەلەدى» دەگەن سوزدەرىن ەستىپ، قاناتتاندىم. وسىنىڭ ءبارى مەكتەپ، تاعىلىم ەمەس پە؟! مۇحاڭ ءوزى رەپەتيسياعا قاتىسىپ وتىراتىن. «ول ولاي ەمەس، بىلاي عوي» دەپ، قالاي سويلەۋ كەرەك ەكەنىنە دەيىن ەسكەرتەتىن. قۇداي-اۋ، سوندا قاي سالادا بولسا دا وسىنشا ءبىلىمدى، اقىلدى قالاي يگەرگەن دەپ تاڭداناتىنبىز. قاللەكي، قۇرەكەڭ، ەلاعاڭ، سەراعاڭ، كۇلاش، قانابەكتەر ەش ەلدىڭ وقۋىن بىتىرمەسە دە، ويى وزىق تۋعان قانداي دارا دارىندار ەدى. وندايلاردى تۇسىڭدە كورەسىڭ ءقازىر. ءمايليننىڭ «مايلانىنداعى» التىناي العاشقى ءرولىم بولدى. سوندا سەركە اعاي ءوزى ۆاگوننىڭ ىشىندە رەپەتيسيا جاساپ، ءوزى الىپ شىقتى. نە دەگەن جانقيارلىق، قۇشتارلىق دەسەڭشى! ۇلتتىق ونەر ءۇشىن ول كەزدە وسىلاي بەل شەشپەي، اتتان تۇسپەي، قولايلى جەر، جاعداي تاڭداپ جاتپاي-اق ەڭبەك ەتەتىن. سەراعاڭ ونەردە وتە قاتتى، تالاپشىل ادام ەدى. مىنە، ءبىز سولاردى تىڭداي بىلدىك، ولار ءبىزدى تىڭداتا ءبىلدى.
ادامدى شىڭدايتىن، قاناتتاندىراتىن – ورتاسى. ول ءۇشىن سول ورتانىڭ توڭعانىڭدا جىلىتاتىن شۋاعى، نۇرى بولۋعا قاجەت. ءسابيرا اپاي دا ءوزىن سونداي ورتادان تۇلەپ ۇشقانىنا اسا باقىتتى سانايتىن جانداردىڭ ءبىرى ەدى. ول ءۇشىن كەشەگى قاسيەتتى قارا شالدار ۇلگى، ءبىر-ءبىر مەكتەپ، ۋنيۆەرسيتەت بولدى. سولاردىڭ – «سامورودوك» سارى التىنداردىڭ مەكتەبىن، ءتالىمىن كورگەن ءسابيرالاردىڭ دا وسال بولۋعا حاقىسى جوق ەدى.
شىڭعىس شاپاعاتى
ءسابيرا مايقانوۆا سومداعان الۋان ءتۇرلى وبرازدار ءبىر توبە دە، تولعانايىنىڭ ءوزى ءبىر توبە. تولعاناي – اكتريسا ونەرپازدىعىنىڭ بيىك شىڭى. كەزىندە اكەمتەاتردىڭ تۇراقتى كورەرمەنىنە اينالعانداردىڭ ونى ۇمىتۋى مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى، سول كۇندەردە «انا-جەر-انانىڭ» ءار قويىلىمى انشلاگپەن وتەتىن، سىرتتا بيلەت ىزدەپ سابىلعان جۇرت. ءسابيرا اپاي ويناعان كۇنى تەاتر سىرتىندا جاسىرىن «جەدەل جاردەم» تۇراتىن دەگەن ىسپەتتى اڭىزعا بەرگىسىز گوي-گويلەر دە كەزىپ جۇرەتىن. وسى ءبىر اڭىزعا اينالعان كەيىپكەر تۋرالى اكتريسا شەرتكەن عاجايىپ اڭگىمەلەر ەسكە تۇسسە، ءالى كۇنگە سول اسەردىڭ قۇشاعىنان اجىراي المايسىڭ. اپايدىڭ ءوزى دە اڭگىمەنى مايىن تامىزىپ، داۋىلپاز داۋىسى گۇرىلدەپ، سونداي اسەرلى ايتاتىن ەدى عوي. سونداي سۇراپىل اڭگىمەنىڭ ءبىر قايىرىمى مىناۋ:
– ءقايسىبىر جىلى جاڭا تەاترعا كوشتىك. (قازىرگى ابىلاي حان داڭعىلى بويىنداعى جاستار تەاترىن ايتىپ وتىر). تەاتر رەپەرتۋارىنىڭ از عانا ۋاقىتقا جۇدەپ تۇرعان كەزى. قوياتىن پەسانىڭ رەتى كەلەر ەمەس، – دەپ اڭگىمەسىن باستاعان اپاي بىردەن «انا-جەر-انا» جايىنا كىرىستى. – ءبىر كۇنى ش.ايتماتوۆتىڭ «قۇس جولى» پوۆەسىن ماسكەۋ تەاترلارى قويايىن دەپ جاتىر ەكەن دەگەندى ەستىدىك. سودان ول پوۆەستى قالتاي لەزدە-اق اۋدارىپ تاستادى. تاماشا ءتارجىما. پەسانى ءازىربايجان قولعا الدى. تولعاناي فاريدا ەكەۋمىزگە بەرىلەتىن بولدى. ونەر عوي، قاقپايلاۋ دا بولماي قالعان جوق. ءبىراق رەجيسسەر كونبەي وتىرىپ الدى. ەندىگى سىن ماعان ءتۇستى. پەسانىڭ ونە بويىندا دامىل تاۋىپ وتىراتىن كەز جوق. كىلەڭ اھ ۇرۋ، كۇرسىنۋ، جىلاۋ-سىقتاۋ، قيمىل-قوزعالىسى، پسيحولوگيالىق ءيىرىمى مول، تارتىستى تۋىندى. تولعاناي – ءىشى-سىرتى بىردەي و سىنداي اۋىر سەزىمدەردەن قۇرالعان، قىرىققابات وبراز عوي. مەنىڭ ءبىر ادەتىم ءرولدى تۇسىنبەيىنشە، وبرازعا ابدەن ەنىپ، بويىما سىڭىرمەيىنشە ءسوز جاتتامايمىن، كەش جاتتايمىن. جاتتامايىن دەمەيسىڭ، ابدەن تۇسىنگەن سوڭ ءسوزدىڭ ءوزى دە اعىل-تەگىل كەلەدى دە تۇرادى عوي. ونىڭ ۇستىنە شىڭعىستىڭ ءسوزى بولسا شە؟ قالتاي دا جۇتىندىرىپ اۋداردى عوي. بۇل ءبىر، ودان ءارىسى جانكەشتى جۇمىستىڭ ارقاسىندا كەلدى عوي. قۇدايدىڭ ءبىر وزگەشە سىيى ما قايدام، وزگەلەرگە ءتۇندى ۇيىقتاۋعا بەرسە، ءبىزدىڭ ونەر ادامدارىنا ونداي راحاتتى قيماعان عوي. ءبىز ءتۇندى جۇمىسقا ارناۋشى ەدىك. بالالاردىڭ ءبارىن جاتقىزعاننان كەيىن تۇنگى 12-دەن تاڭعى 6-عا دەيىن وتىرىپ جۇمىس ىستەيمىن. سودان كەيىن كىشكەنە بوي جازىپ، سەگىز جارىمعا دەيىن مىزعىپ الۋ داعدىعا اينالىپ كەتتى. قيىن ساتتەر كوپ بولدى. ونىڭ ۇستىنە ءازىربايجانداي رەجيسسەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ كور. ءازىربايجان تەك تالانتتى رەجيسسەر ەمەس، قالاي ەڭبەك ەتۋدىڭ دە ۇلگىسىن كورسەتتى عوي بىزگە. سونىمەن سپەكتاكل ءبىر ايدا دايىندالىپ ءبىتتى. ءرولدى مەيلىنشە يگەرگەن سياقتىمىز. ايتسە دە، جايناقتىڭ ءبىر قوشتاسۋعا ۇقساس جەرى بار ەدى، سول قۇرعىر شىقپاي قويدى. بولەك-بولەك جاساپ تا كوردىم. ءوزى ءبىر پاراققا دا جەتپەيدى. سودان ءبىر كۇنى ءوزىمدى-وزىم ۇستاي السامشى. قۇداي سالماسىن ءبىر اشىلدىم، اعىل-تەگىل كەتتى دەيسىڭ، ءوزىمدى-ءوزىم بىلمەيمىن.
تولعاناي مايقانوۆانى عانا ەمەس، ۇلت تەاترىن شىرقاۋ بيىككە كوتەردى. بۇل رەتتە «جازىلۋىندا جەتىسپەۋشىلىكتەر بولعان شىعار. ءقازىر جازسام بۇدان اسىرار ما ەدىم. ءبىراق مەنىڭ ويىمدى مايقانوۆا تولىقتىردى» دەگەن شىڭعىستىڭ ءوز سوزىنەن ارتىق ايتا الماسپىز.
راسىندا دا، بۇل وبراز ونىڭ بار شىعارماشىلىق ومىرىنە شۋاعىن شاشىپ، قانات ءبىتىردى. ونى ويناعان كۇنى ءۇش ساعاتتان استام ساحنادا بولىپ، ءتىپتى ەسىنەن اداسىپ، ءوزىن-وزى ۇمىتقان كۇندەرى دە بولعان. تالاي ءتۇن ۇيقىسىزدىق دەرتىنە دە شارپىلعان. بىردە قازاندا گاسترولدە ءجۇرىپ، ءبىر كۇندە ەكى مارتە ويناۋعا تۋرا كەلدى. ءسويتىپ، مامبەتوۆ پەن ايتماتوۆتىڭ تاندەمىنىڭ ارقاسىندا وداق كولەمىندە ايتۋلى قۇبىلىسقا اينالعان، مايقانوۆانىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن ماڭگىلىك مانەرىمەن ۇندەسىپ، ماڭگىلىككە كورەرمەن كوز الدىندا تولعاناي بەينەسى قالىپ قويدى. ۇلى اكتريسانىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ساحنادا كوز جاسىن قۇرعاتپاعان، حالقىن زور رۋحاني ءلاززاتقا بولەگەن، ماڭگىلىك انا ساعىنىشىن اركىمنىڭ جۇرەگىنە وشپەستەي جازىپ كەتكەن تولعاناي ەدى بۇل.
...قازاق ساحناسىن كەشەگى كۇلاشتاردان باستاساق، ونەر بيىگىنە جەتكەن ءبىرتۋار جاندارعا كەندە ەمەس. ولار – حاديشا، بيكەن، حابيبا، شولپان، فاريدا، زامزاگۇل بولىپ كەتە بەرەر ەدى. سول كىل ويپازداردىڭ ورتاسىندا وي كەشكەن جىلدارىن باقىتقا بالاپ ءوتتى ءسابيرا اپاي. سوناۋ ءبۇلدىرشىن كۇنىندەگى التىناي مەن 28 جاسىندا ويناعان ۇلجاننان باستاپ، ۇلى انالارىمىز – اقتوقتى، زەينەپ، كوكلان، تولعاناي، رايالاردىڭ قايتالانباس بولمىسىن بەدەرلەپ، ءوزى دە ساحنامىزدىڭ اناسىنا اينالدى.
ق.قوشقار ۇلى
«اlmaty-akshamy». №15-16، 23 اقپان، 2024 جىل