حالقىمىزدىڭ ۇلى سۋرەتشىسى، «قازاق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ اتاسى» ءابىلحان قاستەيەۆ 1904 جىلى 1 قاڭتاردا قازىرگى الماتى وبلىسى، پانفيلوۆ اۋدانى، شەجىن اۋىلىندا، ديحاندىقتى كاسىپ ەتكەن قاراپايىم شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسىنەن ءۇش جاسىندا ايرىلعان ول تۇرمىس تاۋقىمەتىن ەرتە تارتىپ، بالا جاسىنان ەڭبەككە ارالاسقان.
تانىمالدىلىققا دەيىنگى ازاپتى دا اۋىر جول
تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن مالدىڭ سوڭىندا تاۋ-تاستا جۇرەتىن بالا ءابىلحاننىڭ مۇڭداسى دا، سىرلاسى دا شەجىرەلى شەجىنىنىڭ كوركەم تابيعاتى بولدى. تۋعان جەرىنىڭ كوك تىرەگەن تاكاپپار تاۋلارى مەن تولقىندارىن جاعاعا لاقتىرىپ، ەنتەلەي اققان ەركە وزەنىنەن وزگەشە سىر اڭداعان ول، سول سۇلۋلىقتىڭ ءبارىن كوزىنە، كوكىرەگىنە تۇندىرا بەردى. تابيعاتتىڭ سان ءتۇرلى بوياۋىن ساناسىنا ءسىڭىرىپ، وسىمدىكتەر مەن جان-جانۋارلار الەمىنىڭ اتى مەن زاتىن، ءتۇر-تۇسىن، تىرشىلىگىن تەرەڭ سەزىنىپ، ءتۇسىنىپ وسكەن ءابىلحاننىڭ سۋرەتشىلىك دارىنىنىڭ ۇشتالا تۇسۋىنە اناسى قاليپانىڭ دا اسەرى كوپ بولدى. توقىعان كەستەسى مەن ويعان ويۋىنا اۋىل-ايماق تەگىس تاڭداي قاققان قاليپا ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر ادام بولعان. تۋمىسىنان زەرەك، ونەرلى ءابىلحان اناسىنا كومەكتەسە ءجۇرىپ، سىرماققا، تەكەمەتكە ارناپ، ويۋدىڭ ءتۇر-تۇرىن ويا بىلگەن. اسەمدىككە جانى قۇمار ول، سونىمەن بىرگە تاۋ وزەنىنىڭ اڭعار-اڭعارىنان نەبىر اسىل تاستاردى تەرىپ الىپ، ولاردان ادەمى مونشاق، تۇيمە، ۇرشىق، قۋىرشاق جاساپ، اۋىلداعى اپالارى مەن قارىنداستارىن قۋانتۋدى دا ادەتكە اينالدىردى.
زەرگەرلىكپەن اۋەستەنۋى كەيدە الدىنداعى مالدان كوز جازىپ قالۋعا دا سەبەپكەر بولىپ، تالاي رەت بايدىڭ سوققىسىنا دا جىعىلعان. بويىنا تالانت تۇنعان وجەت بالا ءبارىبىر العان بەتىنەن قايتپاعان. زەرگەرلىك ونەرى بارا-بارا مۇسىنشىلىككە ۇلاسىپ، ءابىلحان ەندى تاستان ءتۇرلى بەينەلەر جاساۋعا كوشكەن. كوزىن اشقالى بەرى كورىپ كەلە جاتقان قوي، ەشكى، سيىر، جىلقى، تۇيە، تاۋ-تاس بەينەلەرىمەن قاتار، وزىنە قىساستىق جاساپ، تىزەسىن باتىرىپ جۇرگەن قياناتشىل بايدىڭ دا ۇسقىنىن اينىتپاي كەلتىرگەن. ونى ءبىلىپ قويعان باي بالانى اياماي تىلدەپ، دۇرەگە جىققان. سونداي-اق شالاساۋاتتى مولدالار دا: «ادامنىڭ سۋرەتىن سالۋ، بەينەسىن جاساۋ – ۇلكەن كۇنا. بۇلاي ىستەگەن ادام و دۇنيەدە توزاق وتىنا جانادى»، – دەپ، ءوزىن جازالاعاندارىمەن قويماي، ونىڭ ونەرىنە ءسۇيسىنىپ، تالابىنا تىلەۋلەس بولىپ جۇرگەن قاراپايىم جۇرتتىڭ دا ۇرەيىن ۇشىرعان.
قالاي دەگەنمەن دە، اۋىل حالقىنىڭ اراسىندا بالانىڭ تالانتىن ءتانىپ-بىلىپ: «بۇلاي جۇرە بەرمە، ونەر-بىلىم ىزدە»، – دەپ اقىل-كەڭەس بەرگەن، اق جول تىلەگەن جاناشىر ادامدار از بولماعان. ءبىراق تا قىستىڭ قاقاعان ايازىنا، جازدىڭ شىجىعان اپتابىنا قاراماستان، 15 جىلعا جۋىق مال سوڭىندا جۇرسە دە ءبىر جىلى ءسوز ەستىمەگەن جالشى جىگىتتىڭ جاس كۇنىندە ءبىلىم قۋاتىنداي جاعدايى بولمايدى. اركىمنەن ارنارسەنى ۇيرەنىپ ءجۇرىپ، قارا تانيدى، شالا-شارپى ساۋات اشادى. ءسويتىپ، 22-23 جاسىندا قويشىنىڭ تاياعىن ءبىرجولا تاستاپ، اۋدان ورتالىعى جاركەنتكە كەلەدى. ءبىر تاتارعا جالدانىپ، سونىڭ اۋلاسىن سىپىرادى، قوراسىن تازالايدى. ارا-اراسىندا بۇلاقتان بوشكەلەپ سۋ تاسىپ ساتادى. ءوستىپ ءجۇرىپ ماڭداي تەرىمەن تاپقان ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەنىنە قاعاز بەن بوياۋ ساتىپ الادى. كۇندىز قارا جۇمىستان بوساي المايتىندىقتان، سىعىرايعان شامنىڭ جارىعىمەن كەيدە تاڭ اتقانشا سۋرەت سالىپ شىعاتىن كەزدەرى دە بولادى. تابىسى كۇندىك تاماعىنان، قاعازى مەن بوياۋىنان ارتىلماعانىمەن، جاركەنتكە كەلۋ ارقىلى ءابىلحان ۇلكەن ورتاعا، وزىق وركەنيەتكە ءبىر تابان بولسا دا جاقىنداي تۇسەدى. قالا تىرشىلىگىمەن تانىسىپ، قايناعان ءومىر اعىمىنا بوي ۇيرەتە باستايدى. جاركەنتكە كەلۋىنىڭ تاعى ءبىر پايداسى، س.سالاماتوۆ دەگەن فوتوگرافپەن تانىسادى. سالعان سۋرەتتەرىنە قاراپ ءابىلحاننىڭ تالانتىن تانىعان س.سالاماتوۆ ۇلكەن ازاماتتىق جاساپ، ونىڭ جۇمىستارىن قازاق ەلىنىڭ سول كەزدەگى استاناسى قىزىلورداداعى ءتيىستى مەكەمەلەرگە جولدايدى. ال ءابىلحان بولسا، تۋرا سول كەزدە ايگىلى تۇركسىبتىڭ سارىوزەك ماڭىنداعى اينابۇلاق ەلدى مەكەنىندەگى جول قۇرىلىسىنا جۇمىسقا كىرەدى. وندا دا ەرەن ەڭبەكقورلىعىمەن، تاباندىلىعىمەن وزات جۇمىسشى رەتىندە تانىلا تۇرا، ءابىلحان ءوزىنىڭ سۇيىكتى كاسىبى – سۋرەتشىلىكتى ءبىر ءسات تە تاستامايدى. شويىن جولدىڭ بويىنداعى ۇلكەن جارتاسقا لەنيننىڭ سۋرەتىن اربا دوڭعالاعىنىڭ مايىمەن سالىپ، ماڭايىنداعى جۇمىسشىلاردى تاڭ-تاماشا ەتەدى. سول ەكى ارالىقتا س.سالاماتوۆتىڭ جولداعان سۋرەتتەرى ارقىلى قاستەيەۆ تالانتىنا ءتانتى بولعان ۇلكەن جەردەگى باسشىلار ەل ىشىندە ەلەۋسىز جۇرگەن ءبىرتۋار دارىنعا ىزدەۋ سالا باستايدى. اقىرىندا كوزگە تۇسكەن بويدا قول-اياعىن جەرگە تيگىزبەي ءىلىپ اكەتەدى جانە ءارى قاراي ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ وزگەشە مازمۇنداعى مۇلدە جاڭا ءومىرى باستالادى.
قىلقالاممەن جازىلعان جىلناما
تۇركسىبتەن الماتىعا جول تارتقان ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ ودان ارگى تاعدىرى قىسقاشا ايتقاندا بىلايشا ءورىلدى: رەسپۋبليكالىق حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى 1929 جىلى ونى ن.حلۋدوۆتىڭ كوركەمسۋرەت ستۋدياسىنا جىبەرەدى. جۇمىستارىمەن تانىسىپ شىققاننان كەيىن قاستەيەۆكە قاتتى ريزا بولعانى سونشالىق، 78 جاستاعى قارت سۋرەتشى: «وسىنشاما جاسقا كەلگەندە قازاقتان شىققان مۇنداي تالانتتى سۋرەتشىنى كورگەنىم ءۇشىن باقىتتىمىن»، – دەپ قولىن قىسقان دەسەدى. ءسويتىپ، ءابىلحان قاستەيەۆ ءبىراز ۋاقىت ن.حلۋدوۆتان ءدارىس الادى، اكۆارەلمەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەدى.
وسى ارادا ايتار كەتەر ءبىر جايت، ءا.قاستەيەۆتىڭ ن.حلۋدوۆتان ساباق العان-الماعانىنا بايلانىستى اركىم ءارتۇرلى پىكىردە. بىرەۋلەر: «ودان وقىماعان، ن.حلۋدوۆ قاستەيەۆكە تەك اكۆارەل مەن قاعاز سىيلاعان»، – دەسە، ەندى بىرەۋلەر: «تىكەلەي سول كىسىدەن وقىپ-ۇيرەنۋ ارقىلى كاسىبي دەڭگەيگە كوتەرىلدى»، – دەگەندى ايتادى. نەگىزى، قاستەيەۆتانۋعا قاتىستى بۇدان باسقا دا ەكىۇشتى پىكىرلەر مەن ءدۇدامال ويلاردىڭ كوپتىگى جانە سولاردىڭ اق-قاراسىن انىقتاۋعا تىرىسپاۋشىلىق ءبىزدىڭ ءابىلحان قاستەيەۆتەي ۇلى سۋرەتشىنى ءتانىپ-بىلۋ، زەرتتەپ-زەردەلەۋ ىسىنە ءالى دە نەمقۇرايدى قاراپ وتىرعانىمىزدىڭ بەلگىسى دەمەسكە لاج جوق.
ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ تالعامى مەن تالابى زور كاسىبي ورتادا العاش رەت قازاقستان كوركەمونەرشىلەرىنىڭ 1934 جىلى وتكەن تۇڭعىش سلەتى كەزىندە باعالانعانى انىق. سول سلەت بارىسىنداعى بايقاۋدا ءابىلحاننىڭ اباي تاقىرىبىنا سالىنعان سۋرەتى مەن لەنين پورترەتى جۇلدە الادى. ءومىر بويى ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ، وزىنشە تىربانۋمەن كەلە جاتقان ءابىلحان سودان كەيىن-اق ماسكەۋگە بەت تۇزەيدى. ونداعى كوركەمونەر ستۋدياسىنىڭ كەشكى بولىمىنە ەكى جىلداي قاتىسىپ، سۋرەت ونەرىنىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنەدى، سونىمەن قاتار ماسكەۋدەگى ۇلكەن گالەرەيالار مەن كورمەلەرگە ۇزبەي بارىپ، ورىستىڭ، شەتەلدىڭ اتاقتى سۋرەتشىلەرىنىڭ جۇمىستارىمەن تانىسادى، ءارقايسىسىنان وزىنشە سىر اڭداپ، وي تۇيەدى. ورىسشا جارىتىپ ءتىل بىلمەسە دە، ارا-اراسىندا ءارتۇرلى جۇمىستاردى كاسىپ ەتىپ، افيشالار مەن مۇراجايلاردى بەزەندىرۋ، ءتىپتى ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسىنىڭ ەدەنىن جۋۋ ارقىلى دا قاراجات تاۋىپ، ۇلكەن قالادا تازا ەڭبەگىمەن كۇنەلتەدى. ءسويتىپ، ەكى جىلدىڭ ىشىندە الماتىعا ءبىلىمى اجەپتاۋىر مولايىپ، تالانتى تولىسىپ ورالادى، سۋرەتشىلەر وداعىنا مۇشەلىككە قابىلدانادى، ەل ىشىندە جانە سىرت مەملەكەتتەردە ۇيىمداستىرىلعان كورمەلەرگە ۇزدىكسىز قاتىسا باستايدى. ىزدەنىسىن ارتتىرا وتىرىپ، قازاق بەينەلەۋ ونەرىن جانرلىق جاعىنان بايىتۋعا كوپ كۇش جۇمسايدى. تۋعان جەرىنىڭ قادىر-قاسيەتى مەن ەلىنىڭ ەرلىگىن دارىپتەۋگە، ءتول تاريحىن قىلقالام ارقىلى سويلەتۋگە قۇلشىنا كىرىسەدى. سول سەبەپتى دە، جەردىڭ شالعايلىعىنا قاراماستان، ەردىڭ ەرى – امانگەلدىنىڭ، جىگىتتىڭ تورەسى – ءبىرجان سالدىڭ مۇلدە ساقتالماعان، قاعاز بەتىنە تۇسپەگەن بەينەلەرىن ءتىرىلتۋ ءۇشىن ەل ىشىنە اتتانادى. تۋعان تاريحىن تەرەڭ بىلەتىندىكتەن جانە قاستەرلەيتىندىكتەن دە، جۇرت اتىن اۋىزعا الۋعا دا باتا الماي جۇرگەن ۋاقىتتا قازاقتىڭ سوڭعى حانى، كەمەڭگەر كەنەسارىنىڭ پورترەتىن جاسادى. بەينەسى كوكىرەگىندە سايراپ تۇراتىن جەر ءجانناتى – جەتىسۋدىڭ، تۋىپ-وسكەن ولكەسى – جازيرالى جاركەنتى مەن شەجىرەلى شەجىنىنىڭ، قالا بەردى، كۇللى قازاق دالاسىنىڭ تامىلجىعان تابيعاتىن قىلقالاممەن سويلەتتى. ءوزى ايتپاقشى، ول قولى قالت ەتكەن ءاربىر ساتتە ەل اراسىندا بولۋعا تىرىستى، ءتىپتى ايلاپ، جىلداپ، ەل-ەلدى، جەر-جەردى، جاڭا ءوندىرىس وشاقتارىن، قۇرىلىس نىساندارىن ارالادى. سول ارقىلى تۋعان حالقىنىڭ وتكەن-كەتكەن تاريحىنىڭ، جاڭا داۋىردەگى باي شەجىرەسىنىڭ جارقىن داۋىستى جىرشىسى، جارشىسى بولدى.
وزىق تالانتىمەن دارالانعان ءبىرتۋار سۋرەتشى عىلىمي ءتاسىل دەگەنگە باس قاتىرماي-اق ءار تۋىندىسىنان وزىندىك ورنەگىن، قولتاڭباسىن بايقاتقان. ونىڭ باستى ارتىقشىلىعى – تاباندىلىعى، ماقساتىنا جەتۋ جولىنداعى جانكەشتىلىگى بولعان. مىسالى، ءبىر توپ سۋرەتشىلەر استراحاننان باكۋگە كەمەمەن ساپار شەككەندە تەڭىزدە التى باللدىق داۋىل تۇرادى. وزگە ارىپتەستەرى دۇلەي كۇشتەن بوي تاسالاپ ىشتە جاتقاندا جالعىز ءابىلحان اعا عانا ەشتەڭەگە قاراماستان، كەمەنىڭ جوعارعى جاعىندا جۇرەدى جانە ول ساتتە ءوزى كۋا بولعان قۇبىلىستاردىڭ ءبارىن ارتىنشا قاعاز بەتىنە تۇسىرەدى. سول جۇمىستارى باكۋدە ۇيىمداستىرىلعان كورمەدە جوعارى باعاعا يە بولادى. ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيزم دەرتىنە شالدىققاندار قاستەيەۆتى قانشا جەردەن تومەندەتۋگە، كەۋدەسىنەن يتەرۋگە تىرىسقانىمەن، كوزگە ۇرىپ تۇرعان جانە الەم جۇرتشىلىعىن ءتانتى ەتكەن تالانتىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولعان. تۇكپىردەگى ءبىر اۋىلدا ءتۋىپ-وسىپ، داڭقى تورتكۇل دۇنيەگە جايىلعان سول قاراپايىم قاستەيەۆ، ءومىرلىك سەرىگى ساقىش اپاي ايتپاقشى، «از-كەم ساۋاتىمەن الەمگە، وداققا ايگىلى قازاقستان سۋرەتشىلەرىنىڭ قادىرمەندى باستىعى بوپ، تالاي جىل قىزمەت اتقاردى. ەكى رەت قازاق سسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانىپ، ەل قۇرمەتىنە بولەندى». «قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى» دەگەن قۇرمەتتى اتاق الدى.
وكىنىشكە قاراي، بالا كۇنىنەن بەينەتتى ءومىر كەشكەن وسىناۋ اياۋلى جان سول اۋىرتپالىقتىڭ ءبارى ارتتا قالىپ، ناعىز زەينەتىن كورەتىن ۋاقىتتا، 1973 جىلى 3-قاراشادا دۇنيەدەن وزدى. بالالارىنىڭ ايتۋىنشا، ءومىرىنىڭ سوڭىنا قاراي ءابىلحان اعانىڭ جۇرەگى قاتتى اۋىرىپ جۇرگەن. الايدا سوڭعى دەمى بىتكەنشە قىلقالامىن قولىنان تاستاماعان. ءسويتىپ، اۋلادا سۋرەت سالىپ وتىرعان جەرىنەن جۇرەك تالماسى ۇستاپ، بالالارىنىڭ كوز الدىندا ءجۇرىپ كەتكەن. ول كەزدە ۇلى سۋرەتشى نەبارى 69 جاستا عانا بولاتىن...
ومىرشەڭ مۇراسىن ۇلىقتاۋ – پارىز
كوزكورگەندەر ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ تۋمىسىنان ادال دا اقكوڭىل، مەيىرىمدى دە قايىرىمدى، ەرەكشە باۋىرمال، كوپشىل ادام بولعانىن ايتادى. جۇبايى ساقىش تا وتاعاسىنىڭ تۋرا وزىندەي قاراپايىم، قوناقجاي، كىشىپەيىل بولعان. ىنتىماعى جاراسقان وتباسىندا 6 ۇل، 3 قىز، بارلىعى 9 بالا تاربيەلەنگەن. مۇنىڭ سىرتىندا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن سۋرەتشى بولۋدى اڭساپ كەلگەن بالاۋسا جاستاردىڭ بارلىعى قاستەيەۆ شاڭىراعىنان سايا تاپقان. كەلىمدى-كەتىمدى كەسىلەردىڭ كوپتىگى سونشا، كەيدە ءوز بالالارىنا كورپە-جاستىق تيمەي قالادى ەكەن. سونى ايتىپ ءسال قينالىڭقىراعان جۇبايىن ءابىلحان اعا: «ەشتەڭە ەتپەيدى، مەن دە كەزىندە وسىلارداي بولعام. جاقسى كىسىلەردىڭ كومەگىنىڭ ارقاسىندا جەتىلگەم. بۇلار دا ەرتەڭ دۇرىس ازامات بولىپ شىعادى»، – دەپ جۇباتادى ەكەن. ول ازداي، «ۇيدەگى بالالار نە ىشىپ-جەيدى؟» دەگەنىن تىڭداماستان، ساقىش اپايدىڭ: «ۇياتتى كىسى كەلىپ قالسا...» دەپ سارى مايداي ساقتاپ وتىرعان جىلى-جۇمساعى مەن قازى-قارتاسىن، قۇرت-مايىن ارقالاپ، ماسكەۋدە، لەنينگرادتا وقىپ جاتقان شاكىرتتەرىنە تارتىپ كەتىپ وتىرعان.
ادەتتەگى ومىردە كوپ سوزگە جوق، ءىستىڭ ادامى بولعانىمەن، ءابىلحان اعا بىردەڭەنى ايتسا، تاۋىپ سويلەيتىن، از سوزگە كوپ ماعىنا سىيعىزاتىن اسا پاراساتتى، سابىرلى دا سالماقتى جان بولعان. الىسقانمەن الىسىپ، جۇلىسقانمەن جۇلىسۋ ادەتىندە بولماعان. ءتىپتى «كوزىنە كورىنگەندى كوشىرىپ سالا سالاتىن ناتۋراليست»، «وتباسى، وشاق قاسىنان اسا الماعان ادام» دەپ، ءوزىن تومەندەتكىسى كەلەتىندەرمەن دە ايتىسىپ-تارتىسىپ جاتپاعان، ۇندەمەي ءجۇرىپ-اق، ۇلكەن ءىس بىتىرگەندى ءجون كورگەن.
ءابىلحان اعا تۋرالى كوپ ايتۋعا دا، از ايتۋعا دا بولادى. ءبىراق قالاي بولعاندا دا، قاستەيەۆ قاستەيەۆ بولىپ قالا بەرەدى. دەگەنمەن، قاستەيەۆتانۋعا قاتىستى كوڭىلدى قىنجىلتاتىن ءبىرتالاي ماڭىزدى ماسەلەلەر بار. مىسالى، قازاق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ نەگىزىن سالعان وسىناۋ ۇلى تۇلعانى، ونىڭ قايتالانباس قولتاڭباسى قالعان ومىرشەڭ مۇرالارىن ۇلىقتاۋ ءالى كۇنگە دەيىن شىنداپ قولعا الىنعان ەمەس.
سۋرەتشىنىڭ ءومىرى مەن ونەرىن زەرتتەپ، زەردەلەي وتىرىپ جازىلعان ءماندى، ماعىنالى مونوگرافيا جوققا ءتان. مەرەيتوي تۇسىندا عانا بولماسا، باسقا كەزدە ونى ۇمىتىپ تا كەتەتىن سىڭايلىمىز. قىلقالام شەبەرىنىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىنا وراي، وسىدان 20 جىل بۇرىن تۋعان اۋىلىندا اۋدان ازاماتتارىنىڭ دەمەۋشىلىگىمەن ەتنوپارك اشىلعان جانە ونداعى ۇلكەن تاستارعا سۋرەتشىنىڭ اتاقتى كارتينالارى كوشىرىلىپ سالىنعان. الايدا قورشالماعان ءارى سۋ تارتىلماعان باقتاعى اعاشتار سولىپ، ەسكەرتكىشتەردىڭ دە بۇگىندە كەتەۋى كەتە باستاعان. ال اۋدان ورتالىعى جاركەنت قالاسىنداعى «ءا. قاستەيەۆ كوركەمسۋرەت گالەرەياسىنىڭ» كونە عيماراتى كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. ۇلى سۋرەتشىنىڭ 1958 جىلدان ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتىنە دەيىن تۇرعان جانە تەڭدەسسىز تۋىندىلارىن ومىرگە اكەلگەن قاسيەتتى شاڭىراعى دا اراعا تالاي جىل سالىپ بارىپ قانا مۇراجايعا اينالدى. ونىڭ ءوزىنىڭ دە بۇگىندە ناسيحاتى شامالى. وسىنىڭ ءبارى – كوزىنىڭ تىرىسىندە-اق ۇلت ماقتانىشىنا اينالىپ ۇلگەرگەن ءابىلحان قاستەيەۆتەي ۇلى تۇلعانى لايىقتى دارەجەدە دارىپتەي الماي وتىرعانىمىزدىڭ ايعاعى.
