پروباسيا قىزمەتى قىلمىستىق جازالاردى ىزگىلەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى رەتىندە كەيىنگى جىلدارى ىسكە قوسىلعان سالا. باستى مىندەتى – باس بوستاندىعىنان ايىرمايتىن جازا قولدانىلاتىن سوتتالعانداردى ەسەپكە الىپ، ولاردىڭ جازاسىن وتەۋ ءتارتىبىن باقىلايتىن قىزمەت. نەگىزى، بۇگىنگى پروباسيا قىزمەتى كەزىندە قازاق دالاسىنىڭ ءتارتىبىن ۋىسىندا ۇستاپ، تەنتەگىن تەزگە سالىپ وتىرعان بيلەر ۇستەمدىگىنىڭ بالاماسى ىسپەتتى.
پروباسيا قىزمەتىنىڭ ەڭ نەگىزگى ماقساتى – ءومىر جولىنان تايىپ كەتكەندەردى تۇتقىنداماي-اق، تاربيە تەزىنە سالىپ تۇزەتۋ.
ءيا، قۇقىق بۇزعانداردى شەتىنەن كوگەندەپ، تۇرمەگە توعىتۋدان ۇتقانىمىزدىڭ شامالى ەكەنىن ءومىر ءوزى دالەلدەپ بەردى. پروباسيا قىزمەتى پايدا بولماي تۇرعاندا دا قىلمىستىق اتقارۋ ينسپەكسياسى دەگەن اتاۋمەن سوتتالعاندارعا الەۋمەتتىك جاعىنان كومەكتەسۋ، قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋ، سونىمەن قاتار ولاردىڭ قايتادان قىلمىسقا ۇرىنىپ قالماۋى ءۇشىن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ كەلدى. ال «پروباسيا تۋرالى» زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن بۇل قىزمەتتىڭ اۋقىمى كەڭىپ، جان-جاقتى جەتىلدىرىلە ءتۇستى.
قازىرگى پروباسيانىڭ باقىلاۋىنا قوعامدىق جانە تۇزەۋ جۇمىستارىنا سوتتالعاندار، باس بوستاندىعىن شەكتەۋ جانە ءماجبۇرلى ەڭبەككە سوتتالعاندار، شارتتى تۇردە جانە جۇكتى ايەلدەر مەن جاس بالالارى بار ايەلدەرگە قاتىستى جازانى ورىنداۋدى كەيىنگە قالدىرا وتىرىپ سوتتالعاندار، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىنان شارتتى تۇردە بوساعاندار جاتادى. قازىرگى كۇنى الماتى قالاسىنىڭ اۋماعىندا 8 اۋداندىق پروباسيالىق قىزمەت بار.
2025 جىلدىڭ العاشقى ءۇش ايىندا الماتى قالاسى قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسىنە قاراستى پروباسيالىق قىزمەت ەسەبىنەن 3500-دەن استام سوتتالعان ءوتتى. ونىڭ ىشىندە 500-دەن استامى ايەل بولسا، 15ء-ى كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالار.
«پروباسيا تۋرالى» زاڭدا كامەلەتكە تولماعان بالالارعا قاتىستى پروباسيانى جۇزەگە اسىرۋ ەرەكشەلىكتەرىنە تەرەڭ ءمان بەرىلگەن. اتاپ ايتساق، اتالعان جۇمىستى بالالاردىڭ وتباسىن تارتا وتىرىپ اتقارۋ كوزدەلگەن. نەگىزىنەن قىلمىسقا باراتىندار – قاراۋسىز قالعان، قولايسىز وتباسىندا تاربيەلەنگەن بالالار. زاڭ باپتارىندا قورعانشىلىق نەمەسە قامقورشىلىق جاسايتىن ورگاندارمەن جانە بالا قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى فۋنكسيالاردى جۇزەگە اسىراتىن ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە مول مۇمكىندىك قاراستىرىلعان.
پروباسيالىق باقىلاۋ قىزمەتىنىڭ ينسپەكتورلارى سوتتالعانداردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ماقساتىندا ءتۇرلى پايدالى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرادى. ويتكەنى سوتتالعانداردىڭ جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلۋى – ولاردىڭ قوعامنان ءوز ورنىن تاۋىپ، دۇرىس جولعا تۇسۋلەرىنە زور ىقپال ەتەدى.
رۋسلان ماقسۇتوۆ،
الاتاۋ اۋداندىق پروباسيا قىزمەتى ءبولىمىنىڭ باستىعى، ادىلەت مايورى:
– الماتىنىڭ الاتاۋ اۋدانىندا 400 مىڭعا جۋىق تۇرعىن بار. قالانىڭ شەتكەرى جاعى بولعاندىقتان نەگىزىنەن اۋىلدان كوشىپ كەلىپ، قونىستانعان تۇرعىندار شوعىرلانعان. 23 ىقشاماۋدانى بار الاتاۋ اۋدانىندا 700-دەن اسا سوتتالعان پروباسيالىق باقىلاۋ قىزمەتىنىڭ ەسەبىنە الىنعان.
سوتتالعانداردىڭ قىلمىستىق ءىسىن سارالاساق، نەگىزىنەن – دەنساۋلىققا قاساقانا اۋىرلىعى ورتاشا نەمەسە اۋىر زيان كەلتىرۋ، سەنiپ تاپسىرىلعان بوتەننىڭ مۇلكىن يەمدەنiپ الۋ نەمەسە تالان-تاراجعا سالۋ، ۇرلىق، توناۋ قىلمىستارى. وسىنداي قىلمىستارعا باراتىنداردىڭ ومىرىنە ۇڭىلەتىن بولساڭىز، كوبىسى جۇمىسسىز جاستار. سول جۇمىسسىزداردىڭ ۋاقىتشا قيىندىققا شىداماي، ياعني الدى-ارتىن ويلاماي قىلمىسقا باراتىنى، ءسويتىپ بولاشاعىنا بالتا شاباتىنى كۇيزەلتەدى. سونداي-اق الاياقتىعى ءۇشىن سوتتالاتىندار دا ءجيى كەزدەسەدى. مىسالى، ءبىزدىڭ پروباسيالىق باقىلاۋ قىزمەتىنىڭ ەسەبىنە الىنعاندار كوبى وسى الاياقتىق پەن ۇرلىق ءۇشىن سوتتالعاندار. قىلمىستىق كودەكستىڭ 296-بابىمەن، ياعني ەسىرتكى، پسيحوتروپتىق زاتتارمەن زاڭسىز جۇمىس ىستەۋ قىلمىسىمەن سوتتالعاندار دا ءجيى كەزدەسەدى.
پروباسيا قىزمەتىنىڭ ەسەبىندە تۇرعانداردىڭ دەنى – وتباسىن اسىراۋشىلار. ال جوعارىدا اتالعان زاڭدا پروباسيا باقىلاۋىندا تۇرعانداردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋدا جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنا جۇكتەلگەن مىندەت زور.
ماسەلەن، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار پروباسيا قىزمەتىنىڭ ەسەبىندە تۇراتىن ادامدارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ولاردى الەۋمەتتىك بەيىمدەۋ جانە وڭالتۋ ارقىلى الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋ سالاسىنداعى وكىلەتتىكتەردى اتقارادى. بۇل ورايدا قالاداعى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى سوتتالعاندار اراسىندا بوس ورىندار جارمەڭكەسىن وتكىزەدى. اتالعان جارمەڭكەدە سوتتالعاندار ماماندىعىنا نەمەسە بۇرىن مەڭگەرگەن كاسىبىنە قاراي جۇمىسقا ورنالاسادى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ءجايت – پروباسيالىق باقىلاۋ قىزمەتىنىڭ باقىلاۋىندا تۇرعاندار اراسىندا ءوزىن-وزى ەڭبەكپەن قامتىپ وتىرعان 1500-دەن اسا كاسىپكەر بار.
باقىلاۋداعى سوتتالعاندارعا مەديسينالىق كومەك كورسەتۋ، ءبىلىم الۋلارىنا جاردەمدەسۋ، كاسىپتىك دايارلاۋ، قايتا دايارلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ، زاڭمەن بەلگىلەنگەن جەڭىلدىكتەر مەن الەۋمەتتىك تولەمدەردى الۋ سياقتى كومەك بەرۋ جۇمىستارى جۇزەگە اسىرىلادى. سونداي-اق ولارعا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ماڭىزى دا وتە زور. ويتكەنى كوپتەگەن سوتتالعان ادام جازاسىن وتەپ كەلگەنشە وتباسىنان، جاقىندارىنان اجىراپ قالادى، تۋعان-تۋىستارىمەن ارادا ءتۇرلى كيكىلجىڭ بولادى. مۇنداي جاعدايلاردىڭ بارلىعى ولاردىڭ ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن باسەڭدەتىپ، قايتادان تەرىس جولعا تۇسۋىنە سەبەپ بولادى. 2025 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى ەسەپ بويىنشا 900 سوتتالعانعا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتىلگەن.
جانبوتا سايپيلمۋليك،
المالى اۋداندىق پروباسيا قىزمەتى ءبولىمىنىڭ باستىعى، ادىلەت كاپيتانى:
– المالى اۋداندىق پروباسيالىق باقىلاۋ قىزمەتىندە 200-دەن استام سوتتالعان پروباسيالىق باقىلاۋعا الىنعان. سوتتالعاندارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ قيىنشىلىعىمەن قاتار جاۋاپكەرشىلىگىن ايتپاعاندا، پروباسيالىق باقىلاۋ ءبولىمىنىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ دا بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتەدى. جۇمىس ءۇردىسىن كۇندەلىكتى قاداعالاۋ، جەكە قۇرامنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداۋ سياقتى جۇمىستار ءبولىم باستىعىنا ەكى ەسە جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. مىسالى، مەن باسقاراتىن بولىمدە 20 سوتتالعان ايەل باقىلاۋعا الىنعان. ارينە، ايەل-انالاردىڭ قىلمىسقا ۇرىنباعانى ابزال عوي. دەگەنمەن ول قانداي جاعداي بولماسىن – ايەل. ونىڭ جانى نازىك. سوندىقتان مەن ينسپەكتورلارمەن ۇنەمى ايەل ادامعا ەڭ ءبىرىنشى سوتتالعان دەپ ەمەس، انا نەمەسە نازىك تۇلعا رەتىندە قاراۋ كەرەك دەگەن ماعىنادا اڭگىمەلەر وتكىزىپ وتىرامىن.
پروباسيالىق قىزمەت ينسپەكتورلارى سوتتالعانداردى ايىنا ءبىر رەت تۇرعىلىقتى مەكەن-جايى بويىنشا تەكسەرىپ وتىرادى، سونىمەن قاتار سوتتالعانداردىڭ وزدەرى ايىنا ەكى رەت پروباسيالىق باقىلاۋ قىزمەتىنە تىركەلۋگە جانە پروفيلاكتيكالىق سۇحباتقا كەلىپ تۇرادى.
ولاردى باقىلاپ وتىرۋدىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى – ەلەكتروندىق قۇرىلعى، ياعني ەلەكتروندى «بىلەزىك» تاعۋ. الماتى قالاسى سياقتى ۇلكەن مەگوپوليستە ءار سوتتالعاندى كوزدەن تاسا ەتپەي باقىلاۋ مۇمكىن ەمەس. ال بۇل قۇرىلعىمەن سوتتالعان ادامنىڭ جۇرگەن-تۇرعانىن ءبىلىپ وتىرۋعا بولادى.
ەلەكتروندى باقىلاۋ قۇرىلعىسى تەك قايتالاپ قىلمىس جاساۋعا نەمەسە جازا وتەۋ ءتارتىبىن بۇزۋعا بەيىم سوتتالعاندارعا عانا كيگىزىلەدى. الايدا ەلەكتروندى «بىلەزىكتى» شەشىپ، بۇزىپ تاستايتىن فاكتىلەر دە كەزدەسەدى. مۇنداي دەرەكتەر بويىنشا ارنايى ساراپتاما تاعايىندالىپ، قورىتىندىسىندا سوتتالعان ادام كەلتىرىلگەن زياندى ءوزى تولەيدى. ەگەر تولەمەسە، ازاماتتىق سوت ارقىلى ءوندىرىلىپ الىنادى. تولەگەن كۇننىڭ وزىندە دە قىلمىستىق-اتقارۋ كودەكسىنىڭ 67-بابى بويىنشا جازاعا تارتىلادى.
الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى جۋىردا الماتى قالاسى بويىنشا قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى دەپارتامەنتىنىڭ پروباسيا قىزمەتىن «Chevrolet» ماركالى 6 قىزمەتتىك كولىكپەن تولىقتىردى. بۇل يگىلىكتى ءىس سونىمەن قاتار الماتى قالالىق پوليسيا دەپارتامەنتى مەن قالالىق پروكۋراتۋرا باسشىلىعىنىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە استى.
پروباسيا ينسپەكتورلارىنىڭ ساپالى ءھام جۇيەلى قىزمەت اتقارۋى كولىككە تىكەلەي تاۋەلدى. ويتكەنى كەپتەلىسى قالىڭ قالادا سوتتالعانداردى باقىلاۋ ماشيناسىز مۇمكىن ەمەس. 2025 جىلدىڭ العاشقى ءۇش ايىنداعى كورسەتكىش بويىنشا قالا بويىنشا پروباسيا ءبولىمىنىڭ ەسەبىندەگى قايتالاپ قىلمىس جاساعان سوتتالعاندار سانى 30 بولدى. مۇنداي سوتتالعانداردىڭ جازاسى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا اۋىستىرىلادى. سونىمەن قاتار تۇرعىلىقتى مەكەنجايى بويىنشا تەكسەرۋ كەزىندە سول جەردە بولماعاندارعا ەسكەرتۋ بەرىلەدى. ەگەر ودان ناتيجە شىقپاسا، زاڭ ەشكىمدى ايامايدى، باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى. بۇل جەردە مىنا ءجايتتى دە ەسكەرۋ كەرەك، كوپتەگەن سوتتالعانداردىڭ تۇراقتى مەكەنجايى جوق، ولار جالدامالى پاتەرلەردە تۇرادى. بۇل جاعدايدا پروباسيالىق قىزمەت ماماندارى بارىنشا كومەكتەسەدى. سونداي-اق تۇرمىس جاعدايى ناشار، نە ءبىلىمى، نە ماماندىعى جوق جۇمىسسىزدار، ىشىمدىككە سالىنعان ادامدار، ەسىرتكىگە تاۋەلدىلەر قايتالاپ قىلمىس جاساۋعا بەيىم بولادى. سوندىقتان ىزگىلىك جولىن ۇستانعان مەملەكەت رەتىندە، ولاردى تۇرمەگە اپارىپ تىعۋ ءۇشىن ەمەس، قايتالاپ قىلمىس جاساۋىنىڭ ءار فاكتىسى، سەبەپ-سالدارى بويىنشا اۋماقتىق ىشكى ىستەر باسقارمالارىمەن بىرگە قىزمەتتىك تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلەدى.