وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىنىڭ ورتاسىندا باستالعان كەڭەس وداعىنداعى قايتا قۇرۋ ساياساتى ناقتى ناتيجە بەرمەدى جانە ول حالىقتىڭ ءۇمىتىن اقتاي المادى.
ەكونوميكالىق جاعداي ناشارلاپ، ورتالىق پەن رەسپۋبليكالار اراسىنداعى قاراما-قايشىلىقتار بۇرىنعىدان بەتەر شيەلەنىسە ءتۇستى. وسىنىڭ بارلىعى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ يدەولوگيالىق داعدارىسقا دۋشار بولىپ، وداق اۋماعىنداعى ۇلتارالىق قاتىناستار مەن الەۋمەتتىك احۋالدىڭ ۋشىعۋىمەن قاتار ءجۇردى.
ميحايل گورباچيەۆتىڭ قازاقستاندا «قايتا قۇرۋدى» جۇرگىزۋگە گەنناديي كولبيندى جىبەرۋى جاعدايدى كەرىسىنشە قيىنداتىپ جىبەردى. ەكونوميكانى تۇزەپ، الەۋمەتتىك جاعدايدى وڭالتۋدىڭ ورنىنا گ.كولبين 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن 30-جىلدارداعىداي «قازاق ۇلتشىلدارىمەن» كۇرەسىپ، ءماسەلەنى شەكتەن تىس ساياساتتاندىرىپ، ىشتەن جاۋ ىزدەۋمەن بولدى. كوكپ وك-نىڭ 1987 جىلعى شىلدە ايىندا قازاق حالقىن ءجونسىز ايىپتاعان قاۋلىسى ەلدە قۋعىن-سۇرگىندى كۇشەيتىپ، قوعامداعى مورالدىق-پسيحولوگيالىق احۋالدى ودان ءارى قيىنداي ءتۇستى. بۇعان قوسىمشا كادر ساياساتىنداعى بۇرمالاۋشىلىق جىعىلعانعا جۇدىرىق بولدى.
1989 جىلدىڭ 22 ماۋسىمىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلانعان كەزدە رەسپۋبليكا الدىندا ءوز شەشىمىن كۇتكەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەر قوردالانىپ قالعان ەدى. ول گ.كولبيننىڭ «اۋزىمەن وراق ورۋ» ساياساتىنىڭ ناقتى ناتيجە بەرمەگەنىن كورسەتەدى. سوندىقتان الدىمەن ەكونوميكادا باتىل قيمىل جاساپ، رەفورمالاردى جەدەلدەتۋ قاجەت بولدى. ول ءۇشىن ورتالىق پەن رەسپۋبليكالار اراسىنداعى وكىلەتتىكتەردى تولىققاندى ءبولىپ، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق پەن ەتنوسارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ كەرەكتىگى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەدى.
تۋىنداعان بارلىق قيىندىقتىڭ ءتۇپ-تامىرى قازاقستاننىڭ شيكىزاتتىق مارتەبەسىنە بايلانىستى بولاتىن. وداقتىق ورگانداردىڭ جان-جاقتى قاراستىرىلعان جانە عىلىمي تۇرعىدا نەگىزدەلگەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جوسپارلارىنىڭ بولماۋى كسرو بويىنشا بارلىق شارۋاشىلىق بايلانىستىڭ ۇزىلۋىنە جانە تۇرعىنداردىڭ جاپپاي كەدەيلەنۋىنە اكەلىپ سوقتى. ال قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ جوعارىدا ايتىلعان شيكىزاتتىق سيپاتىن ەسكەرسەك، رەسپۋبليكادا قوعامدىق ءوندىرىستىڭ ءتيىمسىز قۇرىلىمى قالىپتاستى. ماسەلەن، ونەركاسىپتىڭ ۇلەسى وداقتاعى ورتاشا كورسەتكىشتەن تومەن بولدى. حالىق تۇتىناتىن تاۋار وندىرەتىن ءوندىرىستىڭ ورنىنا اۋىر ونەركاسىپكە باسىمدىق بەرىلدى. ناتيجەسىندە، قازاقستان حالىققا قاجەت ونىمدەردىڭ 40-60%-ىن سىرتتان اكەلۋگە ءماجبۇر بولدى. بۇل قيعاشتىقتىڭ ءتۇپ-تامىرى سانالى تۇردە، تىپتەن ادەيى جۇرگىزىلگەن ەكونوميكالىق ساياساتتا جاتىر. ول بويىنشا قازاقستاندا ورىلعان بيدايدىڭ جارتىسى، ەتتىڭ 1/3، مۇنايدىڭ 90%-دان استامى، كومىر مەن قارا مەتالدىڭ 3/4، ءتۇستى مەتالداردىڭ 2/3 تومەندەتىلگەن باعامەن سىرتقا جىبەرىلىپ وتىردى. ال وزىنە كەرەكتى ءونىمنىڭ كوپتەگەن باسقا ءتۇرىن قازاقستان بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى مەن بەلارۋستان الدى. بيۋدجەتتىڭ تەڭگەرىمسىزدىگى دە، مىنە، وسىلاي پايدا بولعان-دى. وسىدان بارىپ ەلىمىز دوتاسيالىق رەسپۋبليكا بولىپ شىعا كەلدى. قازاقستان سونىمەن بىرگە ەكولوگيالىق اپاتتى ايماققا اينالدى.
مىنە، وسى كۇردەلى ماسەلەلەردى شەءشۋدىڭ اۋىرتپالىقتارى ءبىرىنشى حاتشى، ال ءىس جۇزىندە رەسپۋبليكانىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ يىعىنا ءتۇستى. ورتالىقتىڭ جاپپاي باقىلاۋى مەن ۇستەمدىگىنىڭ ساقتالۋى جاعدايىندا مۇنىڭ وڭاي شارۋا بولماعانى انىق. وعان وداقتىق بيۋروكراتيا مەن پارتيالىق اپپاراتتىڭ، اسكەري-ونەركاسىپتىك كەشەننىڭ، مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ بەلسەندى قارسىلىعىنا توتەپ بەرۋگە تۋرا كەلدى. ويتكەنى ورتالىق مينيسترلىكتەرگە قازاقستاننىڭ ونەركاسىپ ورىندارىنىڭ 90%-ى تىكەلەي باعىندى. قاراساق، رەسپۋبليكالارعا ەركىندىك بەرۋ ورتالىقتىڭ ويىنا دا كىرمەگەن كورىنەدى. وسىعان قاراماستان، رەسپۋبليكادا شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدىڭ نارىقتىق تەتىكتەرىن ەنگىزۋ قولعا الىندى. الايدا ەكونوميكانى باسقارۋدا امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك جۇيە ءالى دە بولسا ءوز كۇشىن ساقتاپ قالدى. جوسپارلار ورىندالعانىمەن، ەكونوميكاداعى جاعداي جاقسارمادى. ەلدە ءونىم ءوندىرىسى ارتسا دا، دۇكەن سورەلەرى قاڭىراپ بوس تۇردى.
ءدال وسى كەزدە جاڭا وداقتىق كەءلىسىمنىڭ جوباسى توڭىرەگىندەگى پىكىرسايىس تا شيەلەنىسىپ كەتتى. ءتىپتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وسى كەلىسىمنىڭ قازاقستاندىق نۇسقاسىن ۇسىنىپ، ءوز پوزيسياسىن قورعاۋىنا تۋرا كەلدى. قازاقستان ءۇشىن جاڭا وداقتىق كەلىسىمگە قول قويۋ باستى ماسەلە ەمەس ەدى، ول، ەڭ الدىمەن، ەكونوميكاداعى كوپتەگەن پروبلەمانى شەشۋدىڭ العىشارتى رەتىندە قاراستىرىلدى. كوكپ وك ۇسىنعان بۇل كەلىسىمدە رەسپۋبليكالاردىڭ مۇددەلەرى ەسكەرىلمەگەندىكتەن ونىڭ قازاقستاندىق نۇسقاسىندا ن.نازاربايەۆ رەسپۋبليكانىڭ ءوزىن ءوزى باسقارۋ مەن قارجىلاندىرۋعا كوشۋىنە، جالپى ەكونوميكالىق دەربەستىگىنە باسا نازار اۋداردى. ەگەر جەرگە، ونىڭ قازبا جانە تابيعي بايلىعىنا، ورمانى، جانۋارلار الەمىنە مەنشىگى بولماسا، ول رەسپۋبليكانىڭ كسرو كونستيتۋسياسى جاريالاعان ەگەمەندىگى دە جوق دەگەن ءسوز. سوندىقتان تەرريتوريا مەن تابيعي بايلىق رەسپۋبليكانىڭ ەرەكشە مەنشىگىندە بولۋى شارت. ايتپەسە كسرو جوعارعى كەڭەسىندە قابىلدانعان زاڭدا جەر مەن باسقا تابيعي رەسۋرستار بارلىق كەڭەس حالقىنا جانە ءبىر مەزگىلدە وداقتىق رەسپۋبليكالاردا تۇراتىن حالىقتارعا تيەسىلى بولۋ كەرەك دەلىنگەن. وندا، ءماسەلەن، قازاقستاننىڭ كوپەتنوستىلىعى ەسكەرىلمەگەن. ولاي بولسا، وسى ۇستانىم ارقىلى بولاشاق ۇلتارالىق ءدۇردارازدىق، ءوزارا سەنىمسىزدىك پەن قاقتىعىسقا الدىن الا نەگىز قالانعانى انىق. تاعى ءبىر ەسكەرەتىن نارسە – ورتالىق ۆەدومستۆولار «قوعامدىق مەنشىك» دەگەن، ءبىر قاراعاندا، زيانسىز سياقتى كورىنەتىن تۇسىنىك ەنگىزۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ مۇددەلەرىن جاسىرۋعا تىرىسىپ باقتى. كسرو ۇكىمەتى مەن ونىڭ مينيسترلىكتەرى بيلىكتى قولدارىنان شىعارعىسى كەلمەدى. اتاپ ءوتۋ كەرەك، 1922 جىلعى كسرو-نى قۇرۋ تۋرالى دەكلاراسياعا سايكەس قازاقستان ءوز تەرريتورياسىنا يەلىك ەتۋ قۇقىعىن ەشكىمگە بەرگەن ەمەس. وندا رەسپۋبليكا جەكەلەگەن قۇقىعىن ورتالىققا تابىستايدى دەلىنگەن. سول سياقتى جاڭا وداقتىق كەلىسىمدى تالقىلاۋ بارىسىندا وسى دەكلاراسيانى كسرو-نىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىسىن رەسپۋبليكالاردىڭ ءمۇددەلەرىن ەسكەرۋ تۇرعىسىندا قايتا قاراۋ ۇسىنىلدى.
وسىنداي تاعدىرشەشتى جانە كۇردەلى، قيىن-قىستاۋ زاماندا قازاق كسر-نىڭ شىن مانىندەگى باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ساياسي تاجىريبەسى مەن فيلوسوفيالىق كوزقاراسىندا دا وراسان زور ەۆوليۋسيالىق وزگەرىستەر بولعاندىعى اقيقات. تاۋەلسىزدىك تاڭىنىڭ اتۋىنىڭ جاقىنداعانىن ايقىن سەزىنگەن ول مەملەكەتتىك قۇرىلىس ماسەلەسىندە ۇلتتىق كوشباسشىعا لايىقتى ساياسي-تەوريالىق جانە پراكتيكالىق قادامدار جاساۋعا دايىن بولىپ شىقتى. ونىڭ سول ۋاقىتتاعى تاريحي وقيعالارعا تەرەڭ جانە جان-جاقتى تالداۋ جاساپ، ولاردى تولىققاندى ساراپتاۋدان وتكىزۋ قابىلەتىنە كوڭىل اۋدارعان ءجون. ويتكەنى ەلباسىنىڭ جەدەل وزگەرىستەرگە ۇشىراپ جاتقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، قوعامدىق-ساياسي قۇبىلىستاردى بىردەن ءتۇسىنىپ، سەزىنىپ، وبەكتيۆتى باعالاي بىلەتىن، ءاربىر تۇيتكىلدى سۇراقتارعا قاتىستى ءوز كوزقاراسى بار الەمدىك دەڭگەيدەگى قايراتكەرلىگى سول كەزدىڭ وزىندە كورىنە باستادى. بويىنا بىتكەن وسىنداي قاسيەتتەر نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا قازاقستاندى ءتوتاليتاريزمنىڭ ازابىنان ۇلكەن قاسىرەتكە ۇرىندىرماي، قان توگىسسىز الىپ شىعۋىنا مۇمكىندىك بەردى. ول قازاقستان حالقى باسىنان وتكەرىپ جاتقان ءوزىن ءوزى انىقتاۋدىڭ تاريحي ۇدەرىسىن ەگەمەندىك، دەموكراتيا جانە ەركىن نارىق قۇندىلىقتارى باعىتىندا وربىتە الدى. بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن مۇلدەم جاڭا مىندەتتەردى شەشۋگە قوعامنىڭ بەتىن بەرى قاراتىپ، ونى قازاقستاندىق مەملەكەتتىلىك يدەياسى توڭىرەگىندە حالىقتى توپتاستىرۋعا كۇش سالدى. ول ءۇشىن ەسكى كەڭەستىك جۇيەدەن تۇبەگەيلى باس تارتىپ، مەملەكەتتىلىكتىڭ جاڭا مودەلىن تابۋ كەرەك بولدى. قازاقستاندا ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ وتكىر تاقىرىپقا اينالىپ وتىرعاندىعى دۇرىس پايىمدالدى.
سوندىقتان رەسپۋبليكانىڭ باسشىسى رەتىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ماسكەۋدەگى كوكپ وك-نەن باستاپ، ورتالىق ۆەدومستۆولاردىڭ ساياساتىنداعى رەسپۋبليكالاردىڭ دەربەستىگىنە دەگەن نيەتتەرىنىڭ مۇلدەم بولماعاندىعىن، ونىڭ وداقتىق كەلىسىمنىڭ جوباسىندا ناقتى قاراستىرىلماعانىن كورە ءبىلدى. قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى رەتىندە رەسپۋبليكانىڭ مۇددەسىن قورعاۋ مەن ونىڭ دەربەستىگىن نىعايتۋ ءۇشىن الدىن الا ءبىرقاتار شارانى قولعا الۋىنا تۋرا كەلدى. ويتكەنى باسقارۋدى ورتالىقسىزداندىرۋ ۇدەرىسى توقتاپ قالعان بولاتىن. كسرو-دا ورىن الا باستاعان ورتالىقتان تەرىس اينالۋ ءۇردىسىنىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى قازاقستان باسشىلىعى بيلىك وكىلەتتىكتەرىن ءبىر قولعا شوعىرلاندىرىپ، ونى نىعايتۋعا ناقتى كىرىستى. 1990 جىلدىڭ 22 اقپانىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلاندى. ايتا كەتۋ كەرەك، شامامەن وسى كەزدە، دالىرەگى 14 ناۋرىزدا ماسكەۋدە وتكەن كسرو حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ III سەزىندە كسرو پرەزيدەنتى لاۋازىمىن ەنگىزۋ ماسەلەسى قارالدى. وسى وقيعا، ارينە، كەڭەس وداعى شەڭبەرىندە ءبىرىنشى رەت كوتەرىلگەندىكتەن، كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق بولعانىمەن، الايدا ءبىز ءۇشىن ونىڭ ماڭىزدىلىعى باسقادا بولاتىن. بۇل جەردە ءبىزدى سول كەزدەگى جالپى قالىپتاسقان احۋال تۇرعىسىندا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتقا دەگەن ن.نازاربايەۆتىڭ كوزقاراسى قىزىقتىراتىنى راس. ول قازاقستاندا الداعى ۋاقىتتا پرەزيدەنتتىك بيلىكتىڭ ەنگىزىلۋ مۇمكىندىگى جاعىنان دا وزەكتى بولاتىن. ەلباسى كسرو حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ سەزىندە سويلەگەن سوزىندە ەگەر بۇل ينستيتۋت تەك قانا مەملەكەتتىك ساياساتتاعى «جىرتىقتى جاماۋ» ءۇشىن ويلاستىرىلىپ جاتسا، وندا ونىڭ تۇككە دە تۇرمايتىنىن اشىعىنان ايتتى. كسرو ءجانتاسىلىم الدىندا تۇرعان شاقتا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋت مەملەكەتتى باسقارۋ تەتىگىن، بيلىكتى ۋىستان جىبەرمەۋگە، سىرتقى ەكونوميكالىق بايلانىستار مەن حالىقارالىق قاتىناستاردى باقىلاۋدا ۇستاۋعا باعىتتالعان باقتالاستىق كۇرەستە جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن جانە ورتالىقتىڭ بۇرىنعى ۇيرەنشىكتى ۇستەمدىگىن ساقتاپ قالۋدىڭ قۇرالى رەتىندە قاجەت بولدى. ەندەشە، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كسرو-دا پرەزيدەنتتىك باسقارۋدى ەنگىزۋدەگى ناقتى جۇيەنىڭ بولماۋىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ نەگىزىندە ودان وداقتىڭ دا بولاشاق بەينەسىن كورە المادى. وداقتىق كومپارتيانىڭ ساياسي بيۋروسىنىڭ، جوعارعى كەڭەستىڭ، كسرو حالىق دەپۋتاتتارى سەزىنىڭ، كسرو پرەزيدەنتىنىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن رەتتەيتىن الەۋەتى دە، قاۋقارى دا، ويى دا جوق ەدى. ويتكەنى قايتا قۇرۋ ساياساتى قولعا الىنعان بەس جىلدىڭ ىشىندە زاڭ شىعارۋشى جانە اتقارۋشى بيلىك اراسىندا اقىلعا قونىمدى قاتىناس ورناماي-اق قويدى. ياعني تۇپتەپ كەلگەندە، پرەزيدەنتتىك باسقارۋ بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى جەتىسپەيتىن ۇيلەسىمدىلىكتى ورنىقتىرىپ، ەڭ الدىمەن رەتتەۋشىلىك قىزمەتكە باسىمدىلىق بەرۋدى قاراستىرۋى كەرەك ەدى. الايدا جاعداي ءومىردىڭ ءوزى كورسەتكەندەي، وداقتىق رەسپۋبليكالار كۇتكەندەي بولماي شىقتى. سەبەبى رەسپۋبليكالار كسرو پرەزيدەنتى لاۋازىمىنا جەرگىلىكتى پروبلەمالار مەن ايماقتارداعى قوعامدىق-ساياسي احۋالدىڭ تەزىرەك تۇراقتانۋى تۇرعىسىندا قارادى. راس، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كەڭەس وداعىندا داعدارىستىڭ ۋشىعىپ تۇرعانىندا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتىڭ قاجەتتىلىگىن دە تەرىسكە شىعارعان ەمەس. ءبىراق ول، سونىمەن بىرگە قيلى زامان وتكەن سوڭ، ەرتە مە كەش پە، مىندەتتى تۇردە وداق كولەمىندە جەتىپ ارتىلاتىن ماسەلەلەردەن باسقا دا پروبلەمالاردىڭ تۋىندايتىندىعىن جاقسى ءتۇسىندى. ولاردىڭ قاتارىنا ەلباسى ءبىرىنشى كەزەكتە وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ەگەمەندىگى ماسەلەسىن جاتقىزدى. دەمەك، ورتالىق پرەزيدەنتتىك بيلىككە ءاربىر رەسپۋبليكادا ءدال سونداي پرەزيدەنتتىك باسقارۋدىڭ بولاتىندىعىن دا مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋ كەرەكتىگى ايقىن بولا باستادى. رەسپۋبليكالاردا پرەزيدەنتتىك باسقارۋدى ەنگىزۋ، سونىمەن قاتار پرەزيدەنتتىك ينستيتۋت پەن رەسپۋبليكالاردىڭ دەربەستىككە ۇمتىلۋىنا بايلانىستى تۋىندايتىن قايشىلىقتاردى باسەڭدەتىپ، كۇرت جاندانۋى مۇمكىن ورتالىقتاندىرۋ ۇدەرىسى مەن رەسپۋبليكالاردىڭ ەگەمەندىككە ۇمتىلىسىن ۇيلەستىرەر ەدى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مۇنداي قادام زاڭ شىعارۋشى بيلىكتى كۇشەيتۋدى قاجەت ەتەتىندىگىن دە دۇرىس دەپ تاپتى. ويتكەنى كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ وكىلەتتىكتەرىنىڭ اجەپتاۋىر بولىگىن كسرو حالىق دەپۋتاتتارى سەزىنىڭ وزىنە الا باستاعاندىعى قوعامدا سەزىلە باستادى. مۇنداي جاعداي ءوز كەزەگىندە جوعارعى كەڭەس دەپۋتاتتارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن تومەندەتىپ، ماڭىزدى ماسەلەلەر بويىنشا شەشىم قابىلداۋعا كەلگەندە ولار باستارىن كوپ اۋىرتپاستان، ونى كسرو حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ قاراۋىنا يتەرە سالۋعا بولاتىندىعىن ءبىلدى. بۇل، ارينە ماڭىزدى زاڭداردىڭ دەر كەزىندە قابىلدانۋىن قيىنداتىپ، ولاردى قولدانىسقا ەنگىزۋدىڭ مەرزىمىن تىپتەن ۇزارتىپ جىبەردى. وسىعان بايلانىستى قازاقستان باسشىسى كسرو پرەزيدەنتىنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە شەشەتىن ماسەلەسىنە وداقتىق كەلىسىمدى جاڭارتۋدى، رەسپۋبليكالاردىڭ ەگەمەندىگىن نىعايتۋدى جاتقىزۋ كەرەك دەپ سانادى.
سوندىقتان كسرو پرەزيدەنتى لاۋازىمى ەنگىزىلۋىنەن كەيىن ىلە-شالا، 1990 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە جوعارعى كەڭەستىڭ I سەسسياسىندا ەل تاريحىندا العاش رەت قازاق كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى لاۋازىمى ەنگىزىلىپ، دەپۋتاتتاردىڭ داۋىس بەرۋىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. بۇل – قازاقستان تاريحىندا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتىڭ ىرگەتاسى قالانعان ايتۋلى كۇن بولدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولىپ سايلانۋى قازاق ەلىنىڭ شىنايى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىنىڭ العىشارتىنا اينالعاندىعىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ بەردى. دەسەك تە، بۇل قىزمەت سول كەزدەگى جالپىوداقتىق قۇرىلىمدى ەسسىز قايتالاۋ ەمەس ەدى. قازاقستان جاعدايىندا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋت اتقارۋشى بيلىكتىڭ بىرىكتىرۋشىلىك ءرولىن ارتتىرىپ، بۇكىل مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ تەڭدەستىرىلگەن جانە ءتيىمدى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋگە باعدارلانعاندىعىن ەسكەرگەن ءجون. ويتكەنى پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسى ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتى نىعايتىپ، قازاقستاننىڭ ساياسي ەگەمەندىگىن تەرەڭدەتۋدى ماقسات تۇتتى. رەسپۋبليكانىڭ مۇددەسىنە قاتىستى كوپتەگەن ماسەلە ورتالىق تاراپىنان اشىقتان-اشىق ەلەنبەي، ءارتۇرلى ورتالىق ۆەدومستۆولاردىڭ مۇددەلەرىن قىزعىشتاي قورعاپ، قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا كەدەرگى جاساپ وتىرعان جاعدايدا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋت وسىلاردىڭ جولىن بوگەيتىن بىردەن-بىر ناقتى كۇشكە اينالدى. وسى تۇرعىدا 1990 جىلى 25 قازاندا قابىلدانعان «قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراسيانىڭ سيمۆولدىق ورنى بولەك. بۇل ساياسي قۇجات رەسپۋبليكا كونستيتۋسياسى مەن ونىڭ زاڭدارىنىڭ پارمەندىلىگىن مالىمدەپ، قازاقستاندى حالىقارالىق قۇقىق سۋبەكتىسى، ال قازاقستان حالقىن مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-بىر قاينار كوزى دەپ جاريالادى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىك الماي تۇرىپ-اق ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سونداي كۇننىڭ كوپ ۇزاماي تۋاتىندىعىن ءبىلىپ، مىقتى دەربەس ساياسات جۇرگىزۋ نەگىزىندە ۇلتتىق جاڭعىرۋعا قول جەتكىزەتىندىگىمىزگە كامىل سەندى. ول نارىقتىق قاتىناستار قالىپتاستىرۋ مەن دەموكراتيالىق قوعام جانە قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ ستراتەگياسىن تولىققاندى ىسكە اسىرۋعا كەدەرگى جاسايتىن، العا ۇمتىلۋعا تۇساۋ بولاتىن ەسكى كوزقاراستاردان ارىلۋ قاجەتتىگىن ءتۇسىندى. 1991 جىلدىڭ 20 تامىزىنداعى كوكپ وك ساياسي بيۋروسىنا جولدانعان مالىمدەمەسىندە ەلباسى كسرو-دا ءتوتەنشە جاعداي جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتتىڭ جاڭا وداقتىق كەلىسىمنىڭ جاسالۋىنا قارسىلىق كورسەتىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماق بولعان ارەكەتى مەن قاۋلىلارىنا قولداۋ كورسەتكەن كوكپ وك حاتشىلىعىنىڭ حالىقتىڭ مۇددەسىن ەسكەرمەي، ءىس جۇزىندە ءتوتاليتاريزمدى جاقتاعان پوزيسياسى ارقىلى ءوزىن تولىقتاي اشكەرەلەگەندىگىن اتاپ كورسەتىپ، انتيكونستيتۋسيالىق كوميتەتتىڭ ىس-ارەكەتىنە نارازىلىق ءبىلدىردى. سونىمەن قاتار ول قازاقستان كومپارتياسىنىڭ كوكپ قۇرامىنان شىعاتىندىعىن دا مالىمدەدى. ارتىنشا، 28 تامىزدا، قازاقستان كومپارتياسى وك-نىڭ كەزەكتەن تىس پلەنۋمىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ ءبىرىنشى حاتشى وكىلەتتىلىگىنەن باس تارتتى.
ورتالىق بيلىكتىڭ دارمەنسىزدىگىن كورگەن ەلباسى قازاقستاننىڭ تاعدىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءبىرجولاتا ءوز موينىنا الىپ، تاۋەلسىزدىككە جول باستادى. ول بىردەن بىرنەشە ءپرينسيپتى ستراتەگيالىق شەشىمدەر قابىلدادى. ەڭ الدىمەن سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاپتى، «قازاق كسر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن» قۇردى، «وداققا باعىنىشتى مەملەكەتتىك كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردى قازاق كسر ۇكىمەتىنىڭ باسقارۋىنا كوشىرۋ تۋرالى»، «قازاق كسر-نىڭ التىن قورى مەن الماس قورىن قۇرۋ تۋرالى»، «قازاق كسر-نىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتىنىڭ دەربەستىگىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى» ءبىرقاتار ماڭىزدى جارلىققا قول قويدى.
1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا وتكەن بۇكىلحالىقتىق پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا قازاقستان حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ داۋسىنا يە بولۋمەن قاتار، ەلباسى مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ مەن ونىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا العان بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ پرەزيدەنتى مارتەبەسىنە يە بولدى. سايلاۋ بارىسىنداعى جۇرتشىلىقپەن بولعان كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: «... قازاق حالقى، بۇكىل قازاقستاندىقتار تاريحتا تۇڭعىش رەت ءبىرتۇتاس ەل بولىپ ءوز پرەزيدەنتىن سايلاماق... حالىق سايلاعان ءار پرەزيدەنتتىڭ جۇرەگى حالىق مۇددەسى مەن باقىتتى بولاشاعى دەپ سوقسىن دەپ تىلەيمىن!»، دەگەن ەدى. سودان بەرگى كەزەڭدە ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى جانە ەلباسى رەتىندە بابالارىمىزدىڭ ۇلى ارمانىن ورىنداپ، حالىقتىڭ باسىن قوسىپ، ونى ەلدىككە شاقىرىپ، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن تۇعىرلى ەتتى.