«اقشامنىڭ» كىتاپحاناسىنان
كىتاپ پەن شاپان
جاقىنىمنىڭ 70 جىلدىعىندا ءسوز سويلەپ، «اركىم بارىن بەرەدى» دەپ جاڭا كىتابىمدى ۇستاتتىم دا، يىعىنا شاپان جاپتىم. ءبارىن بايقاپ تۇرمىن، جۇبايى جالما-جان كىتاپتى داياشىلار تاماق قوياتىن ۇستەلگە تاستاي سالدى. شاپاندى اسپەتتەپ وراپ، قانار قاپقا سۇڭگىتتى.
ادامزاتقا كىتاپ قىمبات پا، شاپان قىمبات پا؟
وسى ساۋال سۇراۋ بەلگىسى بوپ ءيىلىپ تۇر.
تورتەۋ مەن التاۋ
شەرحان مۇرتازا قازاق تەلەراديو كورپوراسياسىندا ءتوراعا بوپ تۇرعان كەزدەرى ءبىر حابار جۇرگىزدى (1990–1992 جىلدار ارالىعى). بەينەتاسپا ايقىن، ءبىراق داۋىس كومەسكى، قالتا تەلەفوندى قىرىق مينۋت قۇلاعىما تاقاپ ۇستادىم.
حابارعا قاتىسۋشىلار: ءانۋار ءالىمجانوۆ، قادىر ءمىرزا-الى جانە ءابىش كەكىلباي. تورتەۋى ءتوبەدەي بوپ توردە وتىر. شەراعاڭ شامىرقانىپ، كەرى كەتىپ بارا جاتقان زاماننىڭ زاڭسىز سەبەپتەرىن ىزدەپ، ۇرى قالتادا قىمقىرىلىپ بارا جاتقان بايلىقتى وزگەگە قيماي اۋىرسىنا سويلەپ، «ال سەندەر، نە دەيسىڭدەر؟» دەپ ارىپتەستەرىنە مويىن بۇردى. نەگىزگى تاقىرىپ – قازاقتىڭ ۇلت رەتىندە وزگەلەردەن وزا شابۋى ەكەندىگىن دە باسا ايتتى.
ءانۋار ءالىمجانوۆ نەگىزى ءورىستىلدى قالامگەر، ەلدەگى ساياسي احۋالعا جالپىلاما باعا بەردى.
قادىر اقىن «جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى، ارىم – مالىمنىڭ ساداعاسى» دەگەن قازاق ماقالىنا «ارىم – مانسابىمنىڭ ساداعاسى» دەگەندى قوسار ەدىم. ءقازىر كاسىپتى جەتە بىلمەيتىن بىلىمسىزدەردىڭ مانسابى قاتتى ەتەك الىپ كەتتى. ولار قىزمەت ءۇشىن اكەسىن دە ايامايدى. «قوي ماڭىراپتى دەيدى، سويسا قاساپ سويسا ەكەن» دەپ. ءقازىر قوي سويا بىلمەيتىندەر قۇشحاناعا ديرەكتور، كۇرىش پەن بيدايدى اجىراتا بىلمەيتىندەر ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن وڭىرلەرگە اكىم بوپ كەتىپ جاتىر» دەپ ءبىراز ناقتى مىسالدار كەلتىردى.
ءسوز ءابىش كەكىلبايعا ءتيدى. ابەكەڭ اتتاي جەلىپ وتىرىپ ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن قايىردى. قازاقتىڭ تابيعاتتى تاپ باساتىن العىرلىعىن، بولاشاقتى بولجاعىش اۋليەلىگىن بارىنەن وزىق قويدى. ءبىر مىسال كەلتىردى. بۇرىنىراقتا تۇركىمەنستانعا بارعاندا سوندا مۇناي تارتىپ، كولىك جۇرگىزىپ، كۇنىن كورىپ جۇرگەن قازاقتاردى كورگەنىن، ارادا تالاي جىل ءوتىپ، تاۋەلسىزدىك العاسىن جۇرتتىڭ ءوز جەرىنەن جۇمىس تاپپاي شەتەلگە جالدانىپ، اۋا كوشكەنىن مايدان قىل سۋىرعانداي ماڭعاز وتىرىپ جەتكىزدى. «بۇعان كىم تىيىم سالادى؟» دەگەن كۇرەتامىر ساۋال سول ساتتە كورەرمەننىڭ كوكەيىندە بۇلكىل قاققانى ايدان انىق. وسىنداي اسا قابىلەتتى دە ەر مىنەز حالىقتىڭ ءوز بايلىعىنا ءوزى يە بولا الماۋى قانداي مىنەز-قۇلىقتان تۋىنداعان ءمىنىمىز ەكەن دەگەن جاۋاپكەرشىلىگى كوپ جاناشىر ءسوزدىڭ شىلبىرىن ابەكەڭ الىسقا لاقتىردى. «دۇ-رىس، ءجون ءسوز، ەندى باسقالار نە دەر ەكەن؟»، – دەپ جۇرگىزۋشى شەراعاڭ ارىپتەستەرىنە قارادى.
كوپ نارسە ايتىلىپ، ۇلتىمىزدىڭ بۇگىنىنە باعا بەرىلىپ، ەرتەڭىنە ارناپ تارام-تارام سىزىقتار سىزىلدى.
تورتەۋ تۇگەل وتىر.
التاۋ نە دەر ەكەن؟
ديپلوم
قادىر اقىننىڭ «جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى، ارىم مالىمنىڭ ساداعاسى» دەگەن ماقالعا «ارىم – مانسابىمنىڭ ساداعاسى» دەگەن ءسوزدى قوسىپ قويسا ارتىق بولماس ەدى» دەپ كوگىلدىر ەكراننان ايتقان ءسوزىن قۇپتايمىن.
ءقازىر كەيىنگى جاستار اردى مانساپقا ايىرباستاپ جىبەردى. ءتىل مەن حالىق ءداستۇرى ولار ءۇشىن ەكىنشى كەزەكتەگى نارسە. ءبارىنىڭ شەتەلدىك ديپلومى بار. تەك ءوزىمىزدىڭ «قاسيەت» دەگەن قازاقى ديپلوم قولدارىنا تيمەگەن.
ءومىر مەن ءولىمنىڭ اراسى
– ءبىر ولىمنەن قالدىم. بۇ جالعاننىڭ ايىقپاس دەرتىنە انىق كوزىم جەتتى، – دەدى 75 پايىز ءىندەتتەن ساۋىعىپ، قاتارعا قوسىلعان تۋىستاي بوپ كەتكەن قۇدايى قوڭسىم ءبىر مال سويىپ، كورشى-قولاڭعا اس بەرىپ وتىرىپ. – جانساقتاۋ بولىمىندە جەتى ادام جاتىرمىز. ءحالىم مۇشكىل. ءۇش كۇننەن كەيىن كىسى تاني باستادىم. بەتىم بەرى قاراعان كەزدە قاسىمداعى شاشىنا اق كىرگەن قاريا ءسوز باستاپ، ءجون سۇرادى.
– قاي جەردىڭ قازاعىسىڭ؟
– سىر بويى...
– رۋىڭ نە، ءجۇزىڭ قانداي؟
– قىپشاق...
– سەنى ءولىپ قالا ما دەپ ەدىم، تىرىلەيىن دەدىڭ. ولگەندە ءبىر قىپشاقتىڭ سانى ازايار ەدى..، – دەدى.
مەن ءۇن-تۇنسىز اسپالى ۋكول الۋعا ازىرلەنە باستادىم. ەكى كۇننەن كەيىن مەنىڭ قامىمدى جەگەن قاريا و دۇنيەلىك بولدى. تەگىن بىلمەدىم، قارا جەلەڭگە وراپ الىپ كەتتى. قازاقتىڭ سانى ءبىر ادامعا كەمىدى، ءوزىمىز 13 ميلليونعا ارەڭ جەتكەندە... سۋ تامىزىپ جاتىپ تا رۋعا ءبولىنىپ، ايىقپاس دەرتكە شالدىققان قازاعىم-اي! وۋ، ءدام الىپ وتىرىڭدار، مەنىڭ ءتىرى كەلگەنىمە قۋانبايسىڭدار ما؟ – دەپ جىگىت اعاسى كوزىنىڭ استىن سيپادى.
شوق گۇلدىڭ شىندىعى
ءبىر كورىنىس كوڭىلىمدى كۇپتى قىلادى.
كورشى ۇيدەگى رەسپۋبليكا پروكۋرورى عالىم ەلەمەسوۆ، جازۋشى سايىن مۇراتبەك ەسكەرتكىش-تاقتالارىنىڭ تۇسى تۋعان كۇندەرى مەن اتاۋلى مەرەكە سايىن گۇلگە تولىپ، ولىگە دەگەن قۇرمەت ءومىر شىركىنگە ورنەك ساپ جاتادى. بۇل – جاقىن-جۇراعات پەن وقىرماننىڭ ىقىلاس-پەيىلى. سولارمەن قاتار تۇرعان فاريزا (وڭعارسىنوۆا) اقىننىڭ جانسىز بەينەسىنىڭ تۇسى تاپ-تازا، تەك جاڭبىر تامشىسىنىڭ ءىزى عانا بايقالادى. ەسكەرتكىش-تاقتانىڭ استىنداعى گۇل سالعىشتا اركەز قارا تورعاي قوناقتاپ وتىرادى. مارقۇم ەسەنعالي تۋعان كۇنىندە ءبىر رەت گۇل شوعىن قويىپ كەتكەنى ە سىمدە. «فاريزا، فاريزاجان، فاريزا قىز، ومىردە اقىنداردىڭ ءبارى جالعىز» دەپ اۋديتوريادا كۇڭىرەنىپ جىر وقىساق تا ءولى رۋحقا ءتاۋ ەتۋدى ۇمىتىپ كەتىپ ءجۇرمىز.
شوق گۇلدىڭ شىندىعى وسى.