الماتى ورتالىق ازيانىڭ كوشباسشى قالاسىنا اينالا ما؟
ۇزاق ۋاقىتتان بەرى حالىقارالىق ساۋدانىڭ دامۋى تەڭىز تاسىمالىنا يەك ارتىپ كەلدى. تاسىمال قۇنىنىڭ ارزاندىعى سۋ جولىن الەم ەكونوميكاسى مەن حالىقارالىق ساۋدادا ماڭىزدى سەكتورعا اينالدىردى. حالىقارالىق تاۋار اينالىمىنىڭ 80%-دان استامى تەڭىز تاسىمالى ارقىلى جۇزەگە استى. بۇل تەڭىز-مۇحيتقا شەكتەسەتىن ەلدەر ءۇشىن الەمدەگى ءىرى نارىقتارعا ەنۋگە زور مۇمكىندىك سىيلادى. كەرىسىنشە، مۇحيتتان شالعاي جاتقان ەلدەردىڭ جاھاندىق نارىقتاعى بەلسەندىلىگى تومەن باعالانىپ كەلدى. الايدا، تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى مەن كوممۋنيكاسيالاردىڭ جاڭالانۋى بۇل «زاڭدىلىقتى» وزگەرتە باستادى. ونىڭ ۇستىنە، دەرجاۆالاردىڭ سۋ جولىنداعى ساۋدا اعىنىنا دەگەن باسەكەسى، ونداعى مۇددە قايشىلىعى قۇرلىق جولدارىنىڭ دامۋىن جەدەلدەتتى. ناتيجەسىندە مىڭ جىلعا جۋىق ۇيقىدا جاتقان جىبەك جولى وياندى. ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ەكى شەتىندە جاتقان الىپ ەكونوميكالاردى تۇتاستىرۋدىڭ بالاما جولى رەتىندە بوي كوتەردى.
ماسەلەنىڭ ءمانى
جىبەك جولىنىڭ ويانۋىنا ءتۇرلى فاكتورلاردىڭ اسەر ەتكەنى راس. سونىڭ ىشىندە اقش پەن جۇڭگو اراسىنداعى مۇددە قايشىلىعى باستى فاكتوردىڭ ءبىرى. ەندى ءبىر جاعىنان مۇنى جاڭا الەمدىك تەندەنسيا رەتىندە قاراستىرۋعا دا بولادى. ءبىراق ءبىزگە بولمىستىڭ ساياسي مانىنەن كورى، بەرەتىن ەكونوميكالىق پايداسىنا كوبىرەك زەر سالۋ ماڭىزدى.
ويتكەنى، دەرجاۆالاردىڭ باسەكەلىك قارىم-قاتىناسى اقپاراتتىق سوعىستىڭ جاڭا مايدانىن اشتى. ونىڭ سالدارى بىزگە ناقتى سيتۋاسيانى باعالاۋدا قيىندىقتار تۋدىرۋدا. بىلايشا ايتقاندا، ءبىز سول اقپاراتتىق سوعىستىڭ نەگىزگى الاڭدارىنىڭ بىرىنە اينالدىق. بۇل ەندى ءوز الدىنا ۇلكەن تاقىرىپ. سوندىقتان شەشىم جاساۋدا ءۇردىستىڭ تاريحي مانىنە ۇڭىلگەن كوبىرەك ءتيىمدى.
ايتالىق، جىبەك جولىنىڭ جاندانۋى ەۋرازيا كىندىگىندەگى وسى ايماقتى جانە ونداعى حالىقتىڭ تاريحىندا بۇعان دەيىن دە بولعان. ول جانە وسى ايماقتاعى داڭقتى مەملەكەتتەردىڭ قۇرىلۋىنا، ولاردىڭ گۇلدەنۋ داۋىرىنە تۇس كەلدى. ءوز داۋىرىندەگى جاھاندىق ساۋدانىڭ كۇرە تامىرىن باقىلاۋ، قامتاماسىز ەتۋ ورتا ازياداعى تاريحي جۇرتتاردى ماڭىزدى كۇشكە اينالدىرعان بولاتىن.
بالىقتى قۇرلىققا شىعارعان نە؟
اتاپ وتكەنىمىزدەي، اقپاراتتىق سوعىستىڭ قىزۋ دەمى ءبىزدىڭ قوعامدا جىبەك جولىنىڭ قايتا جاندانا باستاۋىنا قاتىستى كوزقاراستى اركەلكى ەتتى. بىزدە ءتىپتى بۇل تەندەنسيانى ءبىرجولاتا قىتايعا تەلۋ، بەيجىڭنىڭ اۆتورلىق جوباسى رەتىندە قاراۋشىلار دا بار. شىن مانىندە، جۇڭگودىڭ «جاڭا جىبەك جولىنا» سالماق بەرۋىن كىرىپتارلىق دەپ باعالاۋعا بولاتىنداي. سۋ جولىنداعى قاتاڭ باسەكەلەستىكتەن ىعىسۋى ءوز الدىنا، قىتايدىڭ قۇرلىق جولىنا «ءباس تىگۋىندە» مىناداي ىشكى سەبەپتەر دە بار:
بىرىنشىدەن، ىشكى ءوڭىرارالىق تەڭسىزدىك. قىتايدا قارقىندى ەكونوميكالىق رەفورمالار ءاۋ باستا تەڭىز-مۇحيتقا شەكتەسەتىن، شىعىس جانە وڭتۇستىك-شىعىس وڭىرلەرىندە ءجۇردى. وسى اۋماقتاعى ءوندىرىستىڭ قارقىندى دامۋى ىشكى ءوڭىرارالىق تەڭسىزدىككە الىپ كەلدى. جاعالاۋ پروۆينسيالارىنداعى وندىرىستىك قۇن بارعان سايىن قىمباتتاپ، ەڭبەك نارىعى دا وزگەردى. سونىڭ ءوزى ءوندىرىستى ەلدىڭ ىشكى نەمەسە ورتا ازياعا جاقىن باتىس اۋماقتارىنا قاراي جىلجىتۋىنا تۋرا كەلدى.
ەكىنشى – ءوندىرىس باعىتىنىڭ جاڭارۋى. قىتايدى «الەمنىڭ ءوندىرىس بازاسى» دەپ اتايتىنى بار. اۋەلدە جەڭىل ونەركاسىپ ونىمدەرىن ءوندىرۋدى قارقىندى ىسكە قوسقان ەل، بىرتىندەپ ءوندىرىس باعىتىن جاڭا تەحنولوگيالارعا قاراي بۇردى. كيىم-كەشەكتىڭ ورنىنا ودان كورى كوبىرەك پايدا اكەلەتىن سمارتفونداردى، كومپيۋتەرلەردى ءوندىردى. ءوندىرىستىڭ بۇل باعىتى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۋاقىت اسا ماڭىزدى بولدى. شيكىزاتتىڭ جەتكىزىلۋىنەن تارتىپ، تاۋاردىڭ الارمانعا جەتۋىنە دەيىنگى پروسەسس تەڭىز تاسىمالى ءۇشىن ۇزاق ۋاقىتتى الدى. بۇل تابيعي تۇردە قىتايدىڭ بالاما تاسىمال جولعا دەگەن زارۋلىگىن كۇشەيتتى.
ءۇشىنشى – كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيا مۇمكىندىكتەرىنىڭ ارتۋى. سۋ جولىندا جىلدامدىقتى ارتتىرۋ قيىن اۋە تاسىمالىن ارزانداتۋ ودان دا قيىن. ەسەسىنە، «تاقتايداي تاس جول» مەن كەدەرگىسىز تەمىر جولدى دامىتۋ الدىڭعىسىنان جىلدام، كەيىنگىسىنەن ارزان مۇمكىندىك بەرە الادى. مىنە، مۇنىڭ ءبارى جىبەك جولىنىڭ قايتا جاندانۋىنداعى تابيعي فاكتورلار رەتىندە دە باعالانادى.
جاڭا باسەكەلەستىك
قايتا جاندانعان جىبەك جولى گەوگرافيالىق ورنالاسۋداعى ارتىقشىلىقتارعا بايلانىستى قازاقستان ءۇشىن جاڭا ءارى تاريحي مۇمكىندىك بەرەرى انىق. ءبىراق ونى يگەرۋدەگى ىشكى دايىندىعىمىز جەتكىلىكسىز. بۇل وتاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلار جاعىنان ۇدايى ايتىلىپ كەلە جاتقان ءماسەلە. الەمدىك داعدارىستار مەن تاۋەكەلدى باعالاۋ اگەنتتىكتەرى، دۇنيەجۇزىلىك بانك نەمەسە برۋكينگس ينستيتۋتى سەكىلدى ورتالىقتاردىڭ ءوزى دە بۇنى راستايدى. ءبارى دەرلىك ءتيىمدى كولىك جەلىلەرىن، زاماناۋي لوگيستيكالىق جۇيەلەردى، شەكارالىق ءوتكەلدەردى دامىتقاندا عانا قازاقستان وسى جاڭا تاريحي مۇمكىندىكتىڭ پايداسىنا كەنەلەتىنىن قايتالايدى.
بۇدان بولەك، ءبىز وسى ءۇردىستىڭ دامۋىنان جاڭا باسەكەلەستىكتىڭ ءوسىپ شىعاتىنىن بولجاي الامىز. ياعني جاڭا جىبەك جولى قالالارىنىڭ اراسىنداعى باسەكەلەستىك. بۇل تىكەلەي الماتى، استانا، شىمكەنت سەكىلدى ەلىمىزدەگى ءىرى قالالارعا قاتىستى. بۇل باسەكەلەستىك جاڭا ەكونوميكالىق اعىندى مەڭگەرۋگە دەگەن، ونداعى قارجى اعىنىن وزىنە بۇرۋعا دەگەن باسەكە. قازىرگى كەزدە ايماقتاعى جانە بىزدەن الىس ايماقتارداعى جاعداي تۇراقسىز كورىنەدى.
ايتكەنمەن، ەۋرازيانى تۇتاستىراتىن قۇرلىق جولى ءبارى بىردەي الەمدىك ەكونوميكا مەن حالىقارالىق ساۋدانىڭ ماڭىزدى تامىرىنىڭ ءبىرى بولىپ قالارى انىق. سوندىقتان الداعى ءبىرشاما ۇزاق ۋاقىت بويىندا وسى ساۋدا-ەكونوميكا اعىنىندا جاڭا باسەكەلەستىك تەندەنسياسى ساقتالادى. ەلدەر اراسى جانە ەل ىشىندەگى قالالار ورتاسىنداعى بۇل باسەكە تۇتاس ايماقتىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنا، تۇرعىندارىنىڭ ءال-اۋقاتىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەڭ ماڭىزدىسى، سىرتقى باسەكەلەستەردى باعالاۋ ماڭىزدىلىعى قازىردەن باستاپ ايقىن كورىنىپ كەلەدى.
تانىمال برەندتەردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتتى
الماتى ەلىمىزدەگى ءىرى قالالار اراسىندا تەندەنسيا تالاپتارىنا بارىنشا ساي كەلەدى. اسىرەسە، گەوگرافيالىق ورنالاسۋى، اۋقىمدى نارىق جانە ءبىرشاما كەمەلدەنىپ كەلە جاتقان كولىك - لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەرى جاعىنان. بيزنەس اتموسفەراسىنىڭ جاعىمدىلىعى، قولايلى كليمات، جەتكىلىكتى حالىق سانى مەن ولاردىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتى – مۇنىڭ ءبارى ينۆەستيسيالىق اعىنداردى وزىنە بۇرۋشى سانالادى. بۇل تۇرعىدان الماتى جىبەك جولىنىڭ ورتا ازيالىق كوشباسشىسى بولادى دەپ سەنىمدى بولجايتىن ەدىك. الايدا، ءبىز ايماقتاعى جاڭا باسەكەلەستەردىڭ بوي كوتەرىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىز.
جاقىن ءارى قۋاتتى باسەكەلەستىڭ ءبىرى – تاشكەنت قالاسى. وزبەكستان ورتالىق قالاسى ورتا ازياداعى شارتسىز كوشباسشى نارىقتىڭ قاراتىندا. 2،5 ملن شاماسىنداعى قالا تۇرعىندارى مەن تاشكەنت اگلومەراسياسى سانالاتىن 3 ميلليوننان استام اداممەن اسا اۋقىمدى نارىقتى قۇرايدى. دەگەنمەن، بۇعان دەيىن بيزنەس اتموسفەراسىنىڭ تارلىعى جانە تۇرعىندارىنىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىنىڭ تومەندىگىمەن كوپ جاعىنان ءوزىنىڭ قازاقستاندىق باسەكەلەستەرىنە جول بەرىپ كەلگەن. ال ءقازىر ءبىز وزبەكستان بيلىگىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالارمەن قاتار، ورتالىق قالانى ينۆەستيسياعا بەيىمدەي وتىرىپ قارقىندى دامىتىپ جاتقانىن بىلەمىز. تۇرعىنداردىڭ دا ساتىپ الۋ قابىلەتىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى ءبىرقاتار تانىمال برەندتەردىڭ دە تاشكەنت نارىعىنا قىزىعۋشىلىعى ارتتى. بۇلاردان وزگە، الماتىمەن كوشباسشىلىق باسەكەسىندە ارتىقشىلىق بەرەتىن فاكتورلار بار.
شىعىستا ءوسىپ كەلە جاتقان جاڭا باسەكەلەس بۇل كۇندە كوزگە كورىنە بەرمەيدى. ونى انىقتاۋ ءۇشىن ءبىز الماتىدان ش ۇ ا ر ورتالىق قالاسى ۇرىمجىگە دەيىنگى اۋماقتاعى قالالاردىڭ دامۋ تەندەنسياسىن باقىلاۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. ارينە، شىڭجاڭنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى بولعان ءۇرىمجى 4 ميلليوننان استام حالىق سانى بار (2022 جىلعى ساناق) ءارى جان-جاقتى كەمەلدەنە تۇسكەن قالانىڭ ءبىرى.
الايدا، الماتىدان شىعىسقا قاراي 1000 شاقىرىم قاشىقتىقتا جاتۋى ونى وسى اۋماقتاعى ساۋدا اعىنىن يگەرۋدە ءدارمەنسىز ەتەدى. انىعىندا، جۇڭگو سوڭعى ون جىل ىشىندە «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىن ۇسىنا وتىرىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ورتا ازياعا شىعاتىن «ەكى ۇلكەن قاقپا» قاجەت ەكەنىن تۇسىنگەندەي. مۇنىڭ وڭتۇستىك قاقپاسى (ساۋدا-ەكونوميكالىق ءدالىزدى تيان-شان تاۋىنىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنە ءبولدى) قاشقار بولاتىنى انىق. سەبەبى، شەكاراعا جاقىن ءارى اۋەلدەن بەلسەندى ەكونوميكالىق تىنىسقا يە. ال سولتۇستىكتە بىرنەشە نۇسقالار اراسىنان قورعاس قالاسىنىڭ ىقتيمالدىعى جوعارى. مۇنى اتالعان شاعىن قالانىڭ جىلدام دامۋىنان انىق بايقاي الامىز. حالقى قىسقا ۋاقىتتا 40 مىڭ اينالاسىنان 106 مىڭعا (قالا حالقى 71 466 ادام، اگلومەراسياسىندا 100 مىڭنان استام) جەتتى. ارينە، ميلليونداعان حالقى بار بايىرعى قالالار قاسىندا مۇنى باسەكەلەس قاتارىندا ءسوز ەتۋ قيسىنسىز. ءبىراق ءبىز اتالمىش قالانىڭ قۇرىلۋىنان قازىرگە دەيىنگى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جانە الداعى ستراتەگيانىڭ اۋقىمدى ەكەنىن كورە الامىز.
مۇمكىندىك پەن سىن-قاتەر
اتالمىش شەكارالىق قالا بۇل كۇندە قىتايدىڭ قۇرلىق ساۋدا تاسىمالىنىڭ نەگىزگى شىعار كوزدەرىنىڭ ءبىرى. شىڭجاڭداعى ەڭ ۇلكەن پورت قالاسى. بۇعان دەيىن «الدىندا دۇكەن، ارتىندا قويما» دەيتىن ۇلگىدە دامىتىلىپ كەلگەن بولسا، ەندى قالانى ءوندىرىس ورتالىعىنىڭ ءبىرى ەتۋدى دە كوزدەگەن.
ايتالىق، قالانىڭ باس دامۋ جوسپارىندا «الدىندا دۇكەن، ارتىندا زاۋىت» دەيتىن جاڭا ۇلگى قوسىلعان. قالا اگلومەراسياسىن قوسا دامىتۋعا دا باسا ءمان بەرىلىپ جاتقانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. تەك بۇل عانا ەمەس، شىڭجاڭنىڭ سولتۇستىگىندە، الماتى، اباي جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىمەن شەكتەسەتىن شەكارا وتكەلدەرى مەن وعان جاقىن قالالار كەڭەيۋ قارقىنىنا يە. الاشانكۋ، شاۋەشەك سىندى شەكارالىق شاعىن جانە ورتاشا قالالاردىڭ دامۋ تەندەنسياسى وسىنى اڭعارتادى. بۇل ەلىمىزدىڭ اتالعان وڭىرلەرىنە جاڭا سىنداردى اكەلەرى انىق. شىعىس شەكارامىزدىڭ سىرتىنداعى قالالاردىڭ ءوسۋى بىزگە بولاشاقتاعى قارجىنىڭ سىرتقا اعىلۋى سىندى قاۋىپتەردى ەلەستەتەدى. كەمىندە الماتى سىندى بيزنەس ورتالىقتارىنىڭ دامۋىنا، ىشكى ءوندىرىستىڭ قالىپتاسۋىنا وزىندىك ىقپال ەتەرى ءسوزسىز. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، جاقىن شەكاراداعى دامىعان قىزمەت وتەۋ تۇرلەرى، ارزان ءوندىرىس نەمەسە قولايلى بيزنەس ورتاسى وسى اۋماقتاعى كاسىپكەرلەردىڭ، تۇتىنۋشىلاردىڭ سىرتقا اعىلۋىن، ال ءوندىرىستىڭ السىرەۋىن تۋدىرۋى مۇمكىن. بۇل بىزگە تەندەنسيانىڭ جاڭا قىرىن، باسەكەلەستىكتىڭ جاڭا تۇرلەرىن ەسكەرتكەندەي. تاريحي مۇمكىندىكتەرمەن قوسا، ونىمەن قاتار كەلەتىن سىن-قاتەرلەردىڭ دە سالماعىن تانىتقانداي.