ءتول كومپانياسىن سەنىمدى باسقارۋعا بەرمەگەندەر مانداتىنان ايرىلادى.
بەيرەسمي دەرەك بويىندا جاڭا سايلانعان پارلامەنتتە كەم دەگەندە 27 بيزنەسمەن-دەپۋتات بار. شىنايى سانى بۇدان دا كوپ بولۋى مۇمكىن، سەبەبى بەيرەسمي تابىس تاباتىن قازاقستاندىقتار، مىسالى، بلوگەرلەر، ول كاسىبىن رەسمي راسىمدەي بەرمەيدى.
قالاي بولعاندا دا، مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگى بيلىكتەگىلەرگە ءوز بيزنەسىن وزگەنىڭ باسقارۋىنا بەرۋىنىڭ نۇسقاۋلىق-ينسترۋكسياسىن جازىپ بەردى. بۇل ۆەدومستۆو ۇسىنعان «مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ مۇلكىن سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ قاعيدالارىنىڭ» جوباسىندا ايتىلعان.
جاريالاۋعا ارنالماعان جەكە اڭگىمەدە ءبىرقاتار دەپۋتات ءتول بيزنەسىن، كومپانيالارىن وزگەنىڭ باسقارۋىنا تاپسىرۋ ءۇردىسىن اياقتاماعانىن ايتىپ قالدى. سەبەبى، ونىڭ ءبىرازى پارتيالىق تىزىمگە كىرگەنىمەن، اقىر سوڭىندا ماندات تيەتىنىنە سەنىمدى بولماپتى. ال زاڭدى تۇلعانىڭ باسشىلىعىن اۋىستىرۋ ءبىراز ۋاقىت الادى ەكەن. سونىڭ ىشىندە ادىلەت ورگاندارىنداعى تىركەۋگە قاتىستى راسىمدەردى جۇرگىزۋ، جاڭا باسشى اتىنان زاڭدى تۇلعانىڭ ەلەكتروندى سيفرلىق قولتاڭباسىن العىزۋ، اكسيونەرلەرى بولسا، ولاردىڭ جيىنىن وتكىزۋ جانە باسقا دا زاڭعا، قارجىعا، كەلىسىمشارتتارعا قاتىستى پروسەدۋرالار ساقتالۋى شارت.
ءبىر مانداتتى وكرۋگ بويىنشا سايلانعان ءبىر دەپۋتات بۇدان بىلاي بيزنەستى دەپۋتاتتىقپەن قاتار الىپ جۇرە المايتىنىن اپپارات زاڭگەرىنىڭ ەسكەرتۋىنەن بىلگەنىن ايتادى.
دەمەك، ەگەر جاڭا دەپۋتاتتاردى نەمەسە ۇكىمەت پەن مينيسترلىكتەرگە جاڭادان كەلىپ جاتقان تۇلعالاردى اسىقتىرماسا، ولار ۋاقىت سوزىپ ءجۇرىپ الۋى مۇمكىن.
وسىدان بولسا كەرەك، بيلىككە جاڭادان كەلگەن ادامدارعا كومپانيالارىنداعى باسشىلىق لاۋازىمنان كەتىپ، بيزنەسىن ءوزى سەنەتىن باسقا ادامنىڭ اتىنا جازۋعا ءبىر اي عانا مەرزىم كەسىلمەك.
مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگى تۇسىندىرمە جازباسىندا بۇل جوبانىڭ تاعى ءبىر جاڭالىعىن اتادى: وعان سايكەس، ەندى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ مۇلكىن سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ ءتارتىبىن بۇرىنعىداي ۇكىمەت ايقىندامايدى. ول ءتارتىپتى قابىلداۋ قۇزىرەتى اگەنتتىك دەڭگەيىنە بەرىلەدى.
سونىمەن، دەپۋتات ءوزى قالاعان كەز كەلگەن ادامدى ءوز بيزنەسىنىڭ، فيرماسىنىڭ سەنىمگەر باسقارۋشىسى دەپ بەلگىلەي الادى. مىسالى، كاسىپكەرلەر 85 جاستاعى قاريانىڭ اتىنا تىركەلگەن ءبىر ءىرى كومپانيا كەيىنگى كەزدە مايشەلپەك تەندەرلەردى ۇتىپ جاتقانىنا نازار اۋدارتىپ ءجۇر. بۇل تۇرعىدا ەش شەكتەۋ جوق. ءتىپتى بەلگىلى ورنى، مەكەنجايى جوق ادامنىڭ اتىنا جازسا دا، قولىن قاقپايدى. تەك سەنسە بولعانى.
«سەنىمگەر باسقارۋشى – ءتيىستى شارتتىڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ مۇلكىن سەنىمگەرلىك باسقارۋدى جۇزەگە اسىراتىن مەملەكەتتىك قىزمەتشى تاڭداعان كەز كەلگەن ادام»، – دەپ انىقتاما بەرىلگەن قاعيدالاردا.
ءبىراق بۇل دەپۋتات بۇرىنعى تابىسىنان قاعىلادى دەگەن ءسوز ەمەس، بۇرىنعى كولەمدە كىرىس الۋىنا جول اشىق: «سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرiلگەن ءمۇلiكتەن كiرiس الۋىنا قۇقىعى بار».
سونىمەن، جاڭا ءتارتىپ بويىنشا ساياسي جانە اكىمشىلىك مەملەكەتتiك قىزمەتشiلەر لاۋازىمعا كiرiسكەن كۇننەن باستاپ كۇنتىزبەلىك 30 كۇن ىشىندە بيزنەسىن سەنىمگەرىنە تابىستاۋى شارت.
قانداي مۇلىكتى تاپسىرۋعا ءتيىس؟
سەنىمگەرلىك باسقارۋعا:
- كوممەرسيالىق ۇيىمداردىڭ جارعىلىق كاپيتالىنداعى ۇلەستەردى؛
- ولارداعى اكسيالاردى؛
- پايدالانىلۋى كىرىستەر الۋعا اكەلەتىن وزگە دە مۇلىكتى بەرەدى.
«ق ر پارلامەنتi جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسi تۋرالى» زاڭىنا سايكەس، پارلامەنت دەپۋتاتىنا باسقا وكىلدى ورگاننىڭ، ناقتىلاعاندا، ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولۋىنا، اقى تولەنەتىن وزگە دە جۇمىستى قوسا اتقارۋىنا، كاسىپكەرلىك قىزمەتپەن شۇعىلدانۋىنا، كوممەرسيالىق ۇيىمنىڭ باسشىلىق ورگانىنىڭ نەمەسە بايقاۋشى كەڭەسىنىڭ قۇرامىنا كىرۋگە تىيىم سالىنعان.
وعان تەك وقىتۋشىلىق، عىلىمي نەمەسە وزگە دە شىعارماشىلىق قىزمەتپەن اينالىسىپ، جالاقى الۋىنا عانا رۇقسات. سالدارىنان، دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرازى قىزمەتىنىڭ سوڭىندا جاپپاي پروفەسسور، دارىسكەر، عالىم بولىپ شىعا كەلەدى.
ەگەر دەپۋتات وسى تىيىمداردى بۇزسا، نەمەسە بيزنەسىن سەنىمگەرلىك باسقارۋعا تاپسىرماسا نە بولادى؟ اتالعان زاڭ بويىنشا بۇل ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ۇسىنۋىمەن ونىڭ دەپۋتاتتىڭ وكىلەتتىگىن توقتاتۋعا اكەپ سوعادى. اقپارات بەلگىلى بولا سالىسىمەن، مانداتىنان ايرىلادى.
بيزنەسمەن نەمەسە كومپانيالارى بار دەپۋتاتتار جانە شەنەۋنىكتەر مۇلىكتى سەنىمگەرلىك باسقارۋ شارتىنىڭ نوتاريۋس كۋالاندىرعان كوشىرمەسىن نوتاريات كۋالاندىرعان كۇننەن باستاپ 10 كۇن ىشىندە جۇمىس ورنىنداعى پەرسونالدى باسقارۋ قىزمەتىنە، كادر بولىمىنە، ءماجىلىستىڭ اپپاراتىنا تاپسىرۋى قاجەت.
ول قۇجاتتى اقىرى اكەلمەگەن دەپۋتاتتار تابىلسا، وندا الدا ماجىلىستە مانداتتار بوساپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس.
ەگەر پارلامەنتشى ءتول بيزنەسى مەن كومپانيالارىن ايەلىنە نەمەسە ونىڭ شەشەسىنە بەرسە، ءبىراق دەپۋتات بولىپ جۇرگەندە، ونىمەن ءجۇز شايىسىپ، اجىراسىپ جاتسا، نە بولادى؟ وندا بيزنەسىن قايتارىپ الۋىنا رۇقسات. ءبىراق ءبىر اي ىشىندە باسقا ءبىر سەنىمگەر باسشىنى تابۋى كەرەك. دەپۋتات سەنىمگەرىنىڭ وزگەرگەنىن، سەنىمگەرلىك باسقارۋ شارتى بۇزىلعانىن 30 كۇننەن كەشىكتىرمەي، كادر قىزمەتىنە حابارلاۋعا، وسى مەرزىم ىشىندە باسقا تۇلعاعا سەنىمگەرلىك باسقارۋعا تابىستاپ، ونىمەن كەلىسىمشارتتىڭ نوتاريالدى راستالعان كوشىرمەسىن اكەلۋگە ءتيىس. وسى ءبىر ايلىق مەرزىمدە سوعان قاتىستى قيىندىقتاردى تەگىس ەڭسەرىپ، قۇجات اكەلىپ ۇلگەرمەسە، ءىسىن وسك قارايدى.
ياعني، بيزنەسى بار دەپۋتاتتار زاڭ شىعارۋمەن اينالىسۋدىڭ ورنىنا، ونىڭ ءبارىن بىلاي ىسىرىپ تاستاپ، ءوز ىستەرىنىڭ شىرعالاڭىنا باس قاتىرۋى دا ىقتيمال.
قالاي بولعاندا، بيلىكتەگى ءاۋىس-تۇيىس ءبىراز ادامدى بايىتۋى مۇمكىن. ەكونوميست ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ ايتقانداي، دەپۋتاتتاردىڭ ايەلدەرى، بالالارى، قايىن ەنەلەرى، باۋىرلارى، باسقا تۋىسقاندارى ەندى توسىننان «تابىستى بيزنەسمەن» بولىپ شىعا كەلەدى. ميلليونداعان، ءتىپتى ميللياردتاعان قارجى تاسقىنى قولىنان وتەتىن كومپانيالاردى باسقارا باستايدى.
ءبىر الاڭداتاتىنى، جاڭا دەپۋتاتتىق كورپۋستىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىن ءوزى اشقان پرەزيدەنت ق.توقايەۆ ءدال وسى پارلامەنت «لوببيزم تۋرالى» زاڭدى قابىلدايتىنىن جەتكىزدى.
«زاڭدار مەن ءتۇرلى ەرەجەلەردى ازىرلەگەن كەزدە قارجى-ونەركاسىپ توپتارى، ءىرى بيزنەس وكىلدەرى پارلامەنتتەگى شەشىم قابىلداۋعا زور ىقپال ەتەدى. اشىعىن ايتساق، بۇل بارلىق ەلگە، ءتىپتى، دامىعان مەملەكەتتەرگە ءتان جاعداي. ءبىراق وسى ۇدەرىستى قوعامنان جاسىرماي، زاڭمەن رەتتەۋ كەرەك، ايتپەسە، جەمقورلىق بەلەڭ الادى. وركەنيەتتى ەلدەردە ساياسات جابىق ەسىك جاعدايىندا استىرتىن جاسالمايدى. سوندىقتان لوببيستىك قىزمەتتى زاڭمەن رەتتەۋدىڭ جانە وعان باقىلاۋ جاساۋدىڭ حالىقارالىق تاجىريبەسىن زەرتتەۋ كەرەك»، – دەدى پرەزيدەنت.
ەندەشە قازىرگى ءماجىلىس ءلوببيزمدى زاڭداستىرىپ السا، ال ونىڭ دەپۋتاتتارى ايەلىنىڭ، تۋىسقانىنىڭ، ەنەسىنىڭ بيزنەسىن استىرتىن ەمەس، «قوعامنان جاسىرماي»، اشىقتان اشىق قامقورلىق جاساپ، بارلىق سۋبسيديا، ارتىقشىلىقتار مەن مەملەكەتتىك قولداۋدى سوعان باعىتتاپ وتىرسا، نە بولادى؟ زاڭدا بۇل ەسكەرىلسە، ءجون.
ايتپەسە، دەپۋتاتتار جاڭا قازاقستاندى ەسكى بيلىكتىڭ جەمقورلىعىنان ادالدايدى دەپ كۇتكەن قاراپايىم سايلاۋشى توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي سۇلق ءتۇسىپ، ءبىر نۇكتەگە كوزىن قاداعان كۇيى وتىرىپ قالماي ما؟ بۇل سۇراققا ءازىر جاۋاپ جوق.