جادىمىز بەن قايعىمىزدىڭ ماڭگىلىك قوڭىراۋى

«نيەۆادا–سەمەي» حالىقارالىق انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ كوپ قىرلى قىزمەتى جايلى تالاي ماقالالار جارىق كوردى. سەمەي يادرولىق پوليگونىنداعى سىناقتاردى توقتاتۋ تۋرالى حالىق تالابىنان كەيىن قۇرىلعان قوزعالىسقا بيىلعى 28 اقپان كۇنى، مىنە، 33 جىل تولدى.

1949–1989 جىلدارى اشىلعان دەرەكتەر بويىنشا سەمەي سىناق پوليگونىندا 468 يادرولىق سىناق وتكىزىلگەن ەكەن. جالپى 616 يادرولىق جانە تەرمويادرولىق قۇرىلعىلار جارىلدى، ونىڭ 125ء-ى اتموسفەرالىق، 343ء-ى جەر استىنداعى يادرولىق سىناقتار. يادرولىق سىناقتاردى ايتپاعاندا، مۇندا حيميالىق زاتتاردى قولدانۋمەن 175 جارىلىس، ونىڭ ىشىندە 10 توننادان استام زاريادپەن 44 جارىلىس جاسالدى. سونىمەن قاتار، تولىق ەمەس تىزبەكتى رەاكسيالارى بار ونداعان گيدرويادرولىق جانە گيدروديناميكالىق سىناقتار – جارىلىستار جۇرگىزىلدى.

سەمەي پوليگونىندا اتومدىق جانە سۋتەكتىك قارۋدىڭ العاشقى ۇلگىلەرىنە سىناق جۇرگىزىلدى، الەمدە يادرولىق زاريادى بار ءبىرىنشى بالليستيكالىق زىمىران ۇشىرىلدى، مۇندا يادرولىق جارىلىستىڭ زاقىمداۋشى فاكتورلارىنىڭ اسەرىنە بەرىكتىككە سىناق جاسالدى، زىمىران تەحنيكاسىنىڭ ۇلگىلەرى مەن شاحتالىق ۇشىرۋ قوندىرعىلارى سىنالدى.

تاجىريبەلىك الاڭدار

پوليگوننىڭ تاجىريبەلىك الاڭى بىرنەشە الاڭعا ءبولىندى: پ-1 الاڭىندا – العاشقى اتوم بومباسى سىنالدى، ودان كەيىن سۋتەگى، ودان بولەك ، ول باسقادا جەرۇستى سىناقتارىندا قولدانىلدى؛ پ-2 – جەردەگى يادرولىق سىناقتارعا ارنالدى؛ پ-3 – شاعىن جانە ورتا قۋاتتى يادرولىق بومبالاردى اۋەدە سىناۋ ءۇشىن پايدالانىلدى؛ پ-5 – جوعارى قۋاتتى يادرولىق بومبالاردىڭ اۋە سىناقتارىنا ارنالدى؛ پ-7 – قۋاتى از جاقىن يادرولىق جارىلىستىڭ سەيسميكالىق اسەرىن سىناۋعا ارنالدى.

يادرولىق جارىلىستاردىڭ قۋاتى 50 مەگاتوننان استى. پوليگوننان تىس جەرگە 55 اۋە جانە جەرۇستى جارىلىس­ تارىنىڭ راديواكتيۆتى بۇلتتارى مەن 169 جەراستى سىناقتارىنىڭ گاز فراكسياسى تارالدى. ءدال وسى 224 جارىلىس قازاقستان اۋماعىنىڭ بارلىق شىعىس بولىگىنىڭ رادياسيالىق لاستانۋىنا سەبەپ بولدى. راديواكتيۆتى جاۋىن-شاشىن 304 مىڭ شارشى شاقىرىم اۋماققا جايىلدى. جەراستى جارىلىستارى جەر قىرتىسىنىڭ دەفورماسيالانۋىنا اكەلدى. ءاربىر ءۇشىنشى جاعدايدا راديواكتيۆتى زاتتاردىڭ جەر بەتىنە تارالۋى ورىن الدى.

رەسپۋبليكا تۇرعىندارى يادرولىق سىناقتاردىڭ سالدارىنان رادياسيالىق ساۋلەلەنۋگە ۇشىراعان وڭىرلەردە اۋرۋشاندىق پەن ءولىم-جىتىمنىڭ وسۋىنە ءبىرتالاي الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەنىمەن بۇل شاعىمدار جاۋاپسىز قالا بەردى. نەندەي ءبىر سىبىس كسرو باسشىلىعىنا جەتكەن جاعدايدا دا بۇل ماسەلە بويىنشا ناقتى شارالار قابىل­ دانبادى، ونىڭ ورنىنا ولار «بۇكىل ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى قاۋىپ-قاتەرگە دۋشار بولۋ الدىندا تۇر» دەگەندى العا تارتۋمەن بولدى.

ال يادرولىق جارىلىستاردىڭ سالدارى تۋرالى كەز كەلگەن اقپارات ۇنەمى «قۇپيا» بەلگىسى بار پاپكالاردا جابۋلى كۇيىندە ساقتالعان.

اۋرۋلارعا دۇرىس دياگنوز قويۋعا تىيىم سالىندى

سەمەي پوليگونى حالقى تىعىز ايماقتا ورنالاسقان. وعان ىرگەلەس جاتقان اۋىلداردىڭ اۋماعى جۇزدەگەن رەت يادرولىق ىدىراۋ ونىمدەرىمەن لاستانعان. سۋ قويمالارى، سوۆحوز جەرلەرى جانە جەكە مال جايۋعا ارنالعان جايىلىمدار رادياسيامەن ۋلاندى. سۇتتە، جانۋارلاردىڭ ەتىندە، كوكونىستەر مەن جەمىستەردە راديونۋكليدتەردىڭ كوپ مولشەرى جينالدى. سۋ مەن تاماق ارقىلى ادامدار رادياسيانىڭ قوسىمشا مولشەرىن قابىلدادى. پوليگونعا جاقىن جەردە تۇراتىن تۇرعىندار اراسىندا ونكولوگيالىق، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارى، ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ قىزمەتى بۇزىلۋى جيىلەپ، ءولىم-جىتىم ارتتى.

وعان قوسا، دارىگەرلەرگە رادياسيانىڭ اسەرىنە بايلانىستى اۋرۋلارعا دۇرىس دياگنوز قويۋعا تىيىم سالىندى. سوندىقتان ادامدار يادرولىق سىناقتاردان باسقا بارلىق اۋرۋلاردان «ەمدەلدى».

شاعىن قالاشىققا اينالعان پوليگون ەشقانداي گەوگرافيالىق كارتادا كورسەتىلمەگەن. وپەراسيانىڭ ەرەكشە قۇپيالىلىعىنا بايلانىستى پوليگون تۇرلىشە اتالىپ كەلدى: ماسكەۋ-400، سەمەي-21، سوڭىندا كۋرچاتوۆ بولدى. ال ونداعى تۇرعىندار اسكەري بولسىن، ازاماتتىق بولسىن يادرولىق سىناقتاردى جۇرگىزۋ بويىنشا جۇمىستاردى قامتاماسىز ەتتى. مۇندا عىلىمي جانە زەرتتەۋ زەرتحانالارى، دارىگەرلەر مەن بيولوگتار، ماتەماتيكتەر مەن فيزيكتەر ورتالىقتارى، شاحتا قۇرىلىسشىلارىنىڭ، بۇرعىلاۋشىلاردىڭ، گەولوگ-بارلاۋشىلاردىڭ، قۇرىلىسشىلاردىڭ وندىرىستىك بازالارى شوعىرلانعان. ماسكەۋدەن ۇشاقتاردى قابىلدايتىن ءوز اەرودرومى، تەمىرجول مەن اۆتوبۋس ستانسيالارى، مادەنيەت سارايى، مۇراجايلار، جەرگىلىكتى تەلەارنا مەن گازەتى بولدى. يادرولىق جارىلىستار كۇركىرەگەن الاڭدارعا بەتون جولدار، ال تەرەڭ جەر استىنا – قۇپيالانعان كوممۋنيكاسيالار سوزىلىپ جاتتى. تاۋلىك بويى ورتالىق پەن سىناق الاڭدارىن بايلانىستىرۋ، قورعاۋ جانە قولداۋ بويىنشا ۆاحتانى كۇندىزتۇنى الىپ جۇرگەن رادارلىق قوندىرعىلار مەن راديوانتەندەردىڭ اينالارى اسپانعا قاراپ تۇردى.

دەرەكتەر قۇپيا بولىپ قالا بەردى

1957 جىلى الماتىدان كەلگەن دارىگەر-عالىمدار پوليگوننىڭ جانىندا تۇراتىن حالىققا العاشقى ىرىكتەمەلى زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ناتيجە­سىندە ورگانيزمدەگى بيوحيميالىق پروسەستەر مەن مەتابوليزمنىڭ قالىپتى اعىمىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەتىن يونداۋشى ساۋلەلەنۋدىڭ اسەرىنە بايلانىستى پاتولوگيالىق بەلگىلەردىڭ ناقتى كەشەنى انىقتالدى، ءبىراق بۇل دەرەكتەر دە قۇپيا بولىپ قالا بەردى.

1987 جىلى سەمەي ارقىلى راديواكتيۆتىلىگى ساعاتىنا 350–400 ميكرورەنتگەن گاز اعىنى ءوتتى. 711 ەلدى مەكەندە حالىقتىڭ ساۋلەلەنۋ دوزاسى بەر (رەنتگەننىڭ بيولوگيالىق بالاماسى – ادامنىڭ ساۋلەلەنۋ دوزاسىنىڭ بىرلىگى) جىلدىق نورماسىنان اسىپ ءتۇستى. بارلىق سىناقتار بارىسىندا ماكسيمالدى دوزالار 448 بەرگە جەتتى. ال ساۋلەلەنۋدىڭ رۇقسات ەتىلگەن دوزاسىنىڭ قابىلدانعان حالىقارالىق نورماسى – ادامنىڭ بۇكىل ءومىرى ءۇشىن بار بولعانى جەتى رەنتگەن…

«نيەۆادا–سەمەي» قوزعالىسىنا – 33 جىل!

حالىق نارازىلىعىنىڭ سوڭعى تامشىسى 1989 جىلى 12 جانە 17 اقپاندا جۇرگىزىلگەن سىناقتار بولدى. ول كەزدە رادياسيالىق فون ماكسيمۋمگە جەتتى. پوليگوننىڭ سىرتىندا (شاعان كەنتى) راديواكتيۆتىلىك دەڭگەيى ساعاتىنا 3000 ميكرورەنتگەنگە دەيىن تىركەلدى. بۇل تۋرالى كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا ۇمىتكەر، بەلگىلى اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ تە ءبىلدى. 25 اقپاندا ول تەلەديداردا ءسوز سويلەپ، ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ ورنىنا سياسپ توڭىرەگىندەگى كوپتەگەن جىلدار بويعى يادرولىق سىناقتاردىڭ سالدارىنان ورىن العان سۇمدىق جاعداي تۋرالى ايتىپ بەردى. ول جەرلەستەرىن 28 اقپاندا الماتىدا ميتينگكە كەلۋگە شاقىردى. ناتيجەسىندە ءبىز بىلەتىندەي، اتالمىش شاقىرۋدان كەيىن بۇۇ-عا دەيىنگى بارلىق مۇددەلى ينستانسيالارعا ءوتىنىش قابىلداعان مىڭداعان حالىق، مۇنداي ادىلەتسىزدىككە بەيجاي قاراي المايتىن ادامدار قاراسى جينالدى. بۇل قۇجاتقا بىرنەشە كۇن بويى ميلليونداعان قازاقستاندىقتار قول قويدى، ولاردى الىس-جاقىن شەت ەلدەن دە جاقتاۋشىلار قولداۋ كورسەتتى. وسىلايشا الەم بويىنشا اتوم قارۋلارىن سىناۋدى توقتاتۋدا، كسرونىڭ باستى يادرولىق پوليگونىن – ءوزىنىڭ قۋاتى جونىنەن الەمدەگى ءتورتىنشى ورىندى جابۋدا ۇلكەن ءرول اتقارعان حالىقارالىق انتيادرولىق «نيەۆادا–سەمەي» قوزعالىسى دۇنيەگە كەلدى.

سەمەي پوليگونىنداعى سوڭعى جارىلىس 1989 جىلدىڭ 19 قازانىندا جاسالدى. ول كەزدە پوليگون ورتالىعى قۋاتتى زەرتحانالىق-ەكسپەريمەنتتىك بازاسى بار كۋرچاتوۆ قالاسىندا ورنالاسقان عىلىمي-سىناق كەشەنىنە اينالعان-دى.

1992 جىلى قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە سنۆ-1 شارتىنا ليسسابون حاتتاماسىنا قول قويدى، وندا يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جونىندەگى ءوز مىندەتتەمەلەرىن تىركەدى. قازاقستان كسرو-دان قالعان قۋاتتى ارسەنالعا قاراماستان، يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتقان ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدى (ۋكراينا جانە بەلارۋسپەن بىرگە). ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا وسى باتىل جانە يگىلىكتى ىستە ءبىرىنشى بولدى. 1993 جىلعى جەلتوقساندا رەسەي قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ديرەكتيۆاسىنا سايكەس، سەمەي پوليگونى (رەسمي – 2ء-شى مەملەكەتتىك ورتالىق سىناق پوليگونى) تاراتىلدى.

«قاينار سيندرومى»

1992 جىلى سەمەي وبلىسىنىڭ اباي، بەسقاراعاي جانە جاڭاسەمەي اۋداندارىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بيوفيزيكا ينستيتۋتىنىڭ كەشەندى ەكسپەديسياسى جۇمىس ىستەدى. عالىمدار يادرولىق پوليگوننىڭ اينالاسىندا ءومىر سۇرەتىن ادامداردا بۇرىن انىقتالماعان جاڭا بەلگىلەردىڭ بار ەكەنىن راستادى. ولار بارلىق ومىرلىك ماڭىزدى ورگانداردىڭ وزگەرۋىمەن – تەرىنىڭ زاقىمدالۋىمەن، شاشتىڭ بۇزىلۋىمەن، جۇرەك-تامىر جۇيەسىندەگى پاتولوگيالىق وزگەرىستەرمەن جانە يممۋنيتەتتىڭ كۇرت السىرەۋىمەن سيپاتتالدى. سونىمەن قاتار، رادياسيانىڭ اسەرى دەنەنىڭ ەرتە قارتايۋ پروسەسىن، ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ جانە سۋيسيد جاعدايلارىنىڭ ءوسۋىن تۋدىرادى. بۇل سيمپتومدار كەيىننەن جاڭا اۋرۋلار العاش رەت تابىلعان اۋىلدىڭ اتاۋىنا سايكەس «قاينار سيندرومى» دەپ اتالدى.

قاينار اۋىلى تاۋ جوتاسىنىڭ ەتەگىندە، پوليگوننىڭ جانىندا ورنالاسقان. مۇندا سىناق جىلدارىندا ونكولوگيالىق اۋرۋلاردان 396 ادام قايتىس بولدى. سونىمەن قاتار، پاسيەنتتەردە، ادەتتەگىدەن باسقا، ءتىلدىڭ، كوزدىڭ، قالقانشا بەزىنىڭ، جۇرەكشەنىڭ، تەرىنىڭ قاتەرلى ىسىگى سياقتى سيرەك كەزدەسەتىن فورمالار بولدى. اۋىلدا ونكولوگيادان ادامى قايتىس بولماعان ەشبىر وتباسىنى تاپپايسىز. اتوم جارىلىستارى باستالعان 1950 جىلدان بەرى مۇندا نەبارى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە بالالار ءولىمى 5–10 ەسە ءوستى، ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 3-4 جىلعا قىسقاردى. پوليگون جانىنداعى اۋىلداردا مۋتانت-بالالار دۇنيەگە كەلە باستادى.

1993–1995 جىلدارى پوليگوننىڭ ينفراقۇرىلىمىن جويۋ بويىنشا بىرلەسكەن قازاقستاندىق-امەريكاندىق جوبا ازىرلەندى، ول ءوز مارەسىنە 2000 جىلعى 29 شىلدەدە جەتتى. 181 شتولنيا مەن 13 ۇڭعىما جابىلدى. بۇل جۇمىس «نيەۆادا–سەمەي» قوزعالىسى بەلسەندىلەرىنىڭ ىقپالىمەن جانە جەكە باقىلاۋىمەن جۇرگىزىلدى.

2000 جىلى سەمەي پوليگونىنداعى يادرولىق سىناقتاردىڭ سوڭعى شتولنياسى جويىلدى.

ەكى ميلليونعا جۋىق ادام يادرولىق سىناقتاردىڭ قۇرباندارى دەپ تانىلدى، الايدا ولاردىڭ سانى الدەقايدا كوپ ەدى. ويتكەنى، زارداپ شەككەندەردىڭ قۇقىقتارىن راستايتىن كۋالىكتەردى تەك 1 057 000 ادام الدى. بۇرىنعى پوليگوننىڭ ءقاۋىپتى ايماقتارىندا، يادرولىق سىناقتاردىڭ سالدارى ۇلكەن اۋماققا اسەر ەتكەندىكتەن، راديواكتيۆتى فون ءالى دە ساعاتىنا 10–20 ميلليرەنتگەنگە دەيىن جەتتى. پوليگوننىڭ اۋماعى ناشار كۇزەتىلىپ، 2006 جىلعا دەيىن جەرگىلىكتى جەردە بەلگىلەنبەگەن ەدى.

كەرەك دەرەك:

جەر بەتىندە بارلىعى 2000-نان استام يادرولىق سىناق جۇزەگە اسىرىلدى.

ونىڭ ىشىندە اقش-تا 1030 جارىلىس، كەڭەس وداعىندا 716، فرانسيادا 210، قىتايدا 45، ۇلىبريتانيادا 44، ءۇندىستاندا 6، پاكىستاندا 5 جارىلىس جاسالدى جانە يادرولىق تەحنولوگيالارعا يە ەلدەردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.

عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەت بەيبىت اتومعا جانە ادامزاتتىڭ بولاشاعىنا جۇمىس ىستەۋى كەرەك

تەك 2005 جىلى جۇرتشىلىقتىڭ تالاپ ەتۋىمەن جانە ق ر پارلامەنتىنىڭ ۇسىنىسىمەن پوليگوننىڭ شەكارالارىن بەتون باعانالارمەن تاڭبالاۋ جۇمىستارى باستالدى. جۇرتشىلىق پەن ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق عالىمدارىنىڭ كۇش-جىگەرىنىڭ ارقاسىندا 2008 جىلى ادامدار مەن مالدىڭ كىرۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن پوليگوننىڭ نەعۇرلىم لاستانعان ۋچاسكەلەرىن ينجەنەرلىك قورعاۋ قۇرىلىستارىن قۇرۋ باستالدى. 2009 جىلى دەگەلەڭ سىناق الاڭىنىڭ اسكەري كۇزەتى ۇيىمداستىرىلدى.

سەمەي پوليگونى – اۋماعىندا ادامدار تۇرىپ جاتقان جانە ونىڭ جەرلەرىن اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىندا پايدالاناتىن الەمدەگى كوپتەگەن يادرولىق پوليگونداردىڭ بىرەگەيى بولدى. بۇدان باسقا، 1990 جىلداردىڭ باسىنان باستاپ «بالاپان» الاڭىنان 10–20 شاقىرىم قاشىقتىقتا «قاراجىرا» كومىر رازرەزى ازىرلەنۋدە، ونىڭ ونىمدەرى رەسەي، قازاقستان جانە قىرعىزستاننىڭ ەلەكتر ستانسيالارى مەن كاسىپورىندارىنا جەتكىزىلەدى.

بۇگىندە پوليگونعا ىرگەلەس جاتقان جەردە مىڭداعان زارداپ شەككەندەر مەملەكەتتىڭ قولداۋىنسىز قالىپ وتىر. 1992 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا رەسپۋبليكاداعى تۇراقسىز ەكونوميكالىق جاعدايعا بايلانىستى «سياسپ يادرولىق سىناقتارىنان زارداپ شەككەن ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى» ق ر زاڭى قابىلدانعانىنا قاراماستان، ول تولىق كۇشىندە جۇمىس ىستەمەيدى. قورشاعان ورتاعا، ادامداردىڭ دەنساۋلىعى مەن تابيعاتقا كەلتىرىلگەن زور كەساپاتتى زالالدىڭ ورنىن ءبىر قازاقستان مەملەكەتى عانا تولتىرا المايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان «نيەۆادا–سەمەي» حاق ارداگەرلەرى مەن بەلسەندىلەرى الەمدىك قوعامداستىقتى بىرنەشە رەت يادرولىق سىناق قۇرباندارىنا، ءبىرىنشى كەزەكتە بالالارعا كومەك كورسەتۋگە شاقىردى.

كەرەك دەرەك:

1993 جىلى قازاقستان تمد-دا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تۋرالى شارتقا قوسىلدى.

• 
  

  1994 جىلعى جەلتوقساندا الەمنىڭ يادرولىق دەرجاۆالارى قازاقستانعا قاۋىپسىزدىك كەپىلدىكتەرى تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويدى. وسى جىلى ەل اۋماعىنان بارلىق يادرولىق قارۋدى شىعارۋ اياقتالدى.

  
  


• 
  

  1995 جىلى سياپ-تاعى سوڭعى يادرولىق زارياد جويىلدى.

  
  


• 
  

  1996 جىلى قازاقستان يادرولىق سىناقتارعا جان-جاقتى تىيىم سالۋ تۋرالى شارتقا قاتىسۋشى بولدى.

  
  


• 
  

  1997 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسى يادرولىق سىناقتاردان زارداپ شەككەن ق ر وڭىرلەرىنە كومەك كورسەتۋ تۋرالى قارار قابىلدادى.

  
  

پوليگون جابىلعاننان كەيىن ونىڭ بازاسىندا ق ر ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعى قۇرىلدى. ونىڭ قىزمەتى سىناقتاردىڭ سالدارىن زەرتتەۋ مەن جويۋ پروبلەمالارىنا، اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ قاۋىپسىزدىگى مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتالعان. پوليگوندى دەميليتاريزاسيالاۋ ماقساتىندا اقش قازاقستانعا ونىڭ ينفراقۇرىلىمىن جويۋعا قاراجات ءبولدى. 1996 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە كۋرچاتوۆتا ەلەكتروندىق ونەركاسىپكە ارنالعان باسپا پلاتالارىن ءوندىرۋ بويىنشا بىرلەسكەن قازاقستاندىق-امەريكاندىق كاسىپورىن ىسكە قوسىلدى. مۇندا حالىقارالىق راديوەكولوگيالىق ورتالىق قۇرىلدى. قازاقستاندىقتار بۇرىنعى يادرولىق پوليگوننىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتى بەيبىت اتومعا جانە ادامزاتتىڭ بولاشاعىنا جۇمىس ىستەۋى كەرەك دەگەن سەنىمدە. «نيەۆادا–سەمەي» قوزعالىسى حالىقارالىق انتيادرولىق قوعامداستىقتىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولىپ تابىلادى. وسىناۋ بىرلەسكەن كۇشجىگەرگە قاراماستان، الەم جاڭا تاۋەكەلدەرمەن جانە قاۋىپ-قاتەرلەرمەن بەتپە-بەت كەلۋدە. الەمدە قارۋ­لانۋ جارىسى ارتىپ، حالىقارالىق تەرروريزم كۇشەيە ءتۇستى. بۇل جاعداي قوزعالىس بەلسەندىلەرىن قاتتى الاڭداتادى جانە ولار جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىن جويۋ جانە جەردەگى ءومىردى ساقتاۋ ءۇشىن ءارى قاراي كۇرەسۋگە دايىن. وسى ماقساتتا ءبىز بارلىق جيناقتالعان تاجىريبە مەن قولدا بار الەۋەتتى پايدالاناتىن بولامىز.

«نيەۆادا– سەمەي» حالىقارالىق انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىسى ولجاس ومار ۇلى سۇلەيمەنوۆتىڭ پىكىرىنشە، يادرولىق سىناقتاردىڭ سالدارىن جويۋ ماسەلەلەرى – ءبىزدىڭ جادىمىز بەن قايعىمىزدىڭ ماڭگىلىك قوڭىراۋى. سونى ۇمىتپاعان ابزال...