2025 جىلعى كۇزدىڭ باستى ەكونوميكالىق تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى - ەلىمىزدە ەت باعاسىنىڭ كۇرت قىمباتتاۋى. ساۋدا سورەلەرىندەگى باعا شارىقتاپ تۇر، ال ەتكە دەگەن سۇرانىس ازايار ەمەس. بۇل جاعدايعا نە سەبەپ؟ باعا تاعى وسە مە، الدە تۇراقتالا ما؟ Aqshamnews.kz ءتىلشىسى سالا ماماندارىنىڭ پىكىرلەرىن ساراپتاپ كوردى.
ەت باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا نە سەبەپ؟
اۋىل شارۋاشىلىعى ۆيسە-مينيسترى ازات سۇلتانوۆ 2 قىركۇيەكتە ەتتىڭ قىمباتتاۋ سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەت ەكسپورتى ەكى ەسە ارتقان، بۇل ىشكى نارىقتاعى ۇسىنىسقا اسەر ەتىپ، باعانىڭ كوتەرىلۋىنە سەبەپ بولعان.
«ءقازىر ىشكى نارىقتا 50 مىڭ تونناداي ەت قورى بار. بۇل بىرنەشە ايعا جەتەدى. ازىرگە تاپشىلىق جوق. ءبىراق ەكسپورتتىق سۇرانىس پەن سىرتقى قىسىم باعاعا اسەر ەتىپ جاتىر»، - دەدى ول.
سونىمەن قاتار، مال وسىرۋشىلەردىڭ نەگىزگى شىعىندارى - جەم-شوپ، سۋ، دارىلەۋ قۇنى ايتارلىقتاي وسكەن. ۆيسە-مينيستردىڭ مالىمەتىنشە، جايىلىمدا مال باققان شارۋالار ءۇشىن ەتتىڭ وزىندىك قۇنى 1800–1900 تەڭگە شاماسىندا. ال نارىقتاعى بولشەك باعا 3500 تەڭگەدەن جوعارى.
ساراپشىلار نە دەيدى؟
سالا ساراپشىلارى باعانىڭ ءوسۋىن تەك ەكسپورتپەن بايلانىستىرمايدى. قازاقستاننىڭ «ەت وداعىنىڭ» اتقارۋشى ديرەكتورى اسقار جۇباتىروۆتىڭ ايتۋىنشا، نەگىزگى سەبەپ - مال باسىنىڭ كۇرت ازايۋى.
«سوڭعى بەس جىلدا مال شارۋاشىلىعى تابىستى سالا بولۋدان قالدى. بۇرىن مال كوپ بولدى، نارىق تار ەدى. 2019 جىلى ەكسپورتقا شەكتەۋ قويىلعاننان كەيىن جاعداي قيىنداپ، فەرمەرلەر شىعىنعا باتتى. سالدارىنان مال باسى ازايدى، ۇسىنىس قىسقاردى، ال سۇرانىس ارتتى»، - دەيدى ول.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ ءوزى ءىرى قارا مال سانى 2 ميلليونعا، ياعني 25%-عا ازايعانىن راستاپ وتىر.
باعا ءار وڭىردە ءارتۇرلى
ەت باعاسى ايماققا قاراي قۇبىلىپ تۇر. مىسالى:
- الماتى: سيىر ەتى – 4000-6000 تەڭگە، قوي ەتى – 4000-4500 تەڭگە، جىلقى ەتى – 4500-5000 تەڭگە
- اقتاۋ: سيىر ەتى – 3800-4000 تەڭگە
- شىمكەنت: سيىر ەتى 2700 تەڭگەدەن باستالادى
- Cقو: سيىر ەتى - 2000-2500 تەڭگە، جىلقى ەتى - 2500 تەڭگەدەن باستالادى.
- اۋىلدىق جەرلەر: تىرىدەي مالدىڭ كەلىسىن 1900-2000 تەڭگەگە ساتقان جاعدايلار دا.
الماتى تۇرعىنى ەلميرا ەسىمدى ازاماتشا قىركۇيەك ايىندا جىلقى ەتىن 4000 تەڭگەدەن العانىن ايتادى. ءقازىر قالادا سيىر ەتىنىڭ ورتاشا باعاسى 6000 تەڭگەدەن اسىپ كەتكەن.
فەرمەر تابىس كورمەي، دەلدال عانا پايدا تاۋىپ وتىر
شارۋالار ەت باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى وزدەرىنە تابىس اكەلمەگەنىن ايتادى. مال باعىپ، جەم-شوبىن دايىنداپ، ەڭبەك ەتكەن اۋىل ادامدارى مالىن ارزانعا ساتۋعا ءماجبۇر. سەبەبى نارىقتى باقىلاپ وتىرعان - دەلدالدار مەن ساۋداگەرلەر.
«ەتتىڭ كوتەرمە باعاسى 3200-3500 تەڭگە. ءبىراق تۇتىنۋشىعا جەتكەنشە باعا ەكى ەسەلەنىپ كەتەدى»، - دەپ تۇسىندىرەدى مينيسترلىك.
الدا - سوعىم ناۋقانى: باعا تاعى ءوسۋى مۇمكىن
سوعىم ماۋسىمى تاياپ كەلەدى. سۋىق وڭىرلەردە بۇل ناۋقان جەلتوقسانعا قاراي جۇرسە، وڭتۇستىكتە قاراشادان-اق سويىس باستالادى. ياعني، ەت باعاسى بۇدان بەتەر قىمباتتاي ءتۇسۋى ابدەن مۇمكىن. سەبەبى، باعادا تۇراقتىلىق جوق دەيدى. ازىن-اۋلاق مال ءوسىرىپ، كۇزدە ونىڭ پايداسىن كورىپ وتىرعان ولجاس ەسىمدى شارۋا ءقازىر جىلقىعا قاراعاندا سيىردىڭ باعاسى جوعارى ەكەنىن ايتادى. ءبىر تايدىڭ ورتاشا باعاسى 400 مىڭ تەڭگە بولسا، سيىرلاردىڭ باعاسى جارتى ميلليوننان اسىپ كەتسە كەرەك. وسىعان قاراپ-اق، ەت باعاسىن بولجاممەن باعامداي بەرسە بولادى، - دەيدى ول.
شارىقتاعان ەت باعاسى ەندى ارزانداي ما؟
مامانداردىڭ پىكىرىنشە، ەت باعاسىنىڭ تۇراقتالۋى كەمىندە 3–4 جىل ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى. ول ءۇشىن:
- ءىرى قارا مال باسىن قالپىنا كەلتىرۋ،
- فەرمەرلەرگە قولجەتىمدى قارجىلاندىرۋ تەتىكتەرىن ەنگىزۋ،
- دەلدالداردىڭ ارالاسۋىن ازايتۋ قاجەت.
ال ازىرگە ەت باعاسىنىڭ تومەندەۋى ەمەس، بىرتىندەپ قىمباتتاي بەرۋى ىقتيمال.