كىم قانداي ءان تىڭداپ ءجۇر؟
قازاقتا «ءاۋ دەمەيتىن ادام جوق» دەپ، كەز كەلگەن كىسىگە ءان ايتۋعا قولقا سالىپ جاتادى. ءاندى بالا دا، ۇلكەندەر دە شىرقاي جونەلەتىنى راس. ويتكەنى، حالقىمىزدىڭ ومىرىندە ءان مەن جىر، جالپى مۋزىكا ەرەكشە ورىنعا يە. بەسىكتە اناسىنىڭ ءالديىن ەستىپ وسەتىن حالىقتىڭ ان-كۇيگە دەگەن ماحابباتى ەرەكشە. قازاققا ءتان تاعى ءبىر ەرەكشە قاسيەت، كەز كەلگەن ۇلتتىڭ ءانىن قۇيقىلجىتىپ ورىنداي بەرەدى. مۇنىڭ ەكىنشى جاعى دا بار. وزگەلەرگە ەلىكتەۋشىلىگىمىزدىڭ، اسىرا قىزىعۋشىلىعىمىزدىڭ كەرى اسەرىن دە كورىپ ءجۇرمىز. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، كەيىنگى جىلدارى ءوزىمىزدىڭ ەستى اندەرىمىزدىڭ ورنىن ەسەر اندەردىڭ باسىپ بارا جاتقانى الاڭداتادى.
كولىكتە كەلە جاتىپ، راديونى قوسا قالساڭ، نە ايتىپ جاتقانى بەلگىسىز، ءسوزى تۇسىنىكسىز اندەر بەرىلىپ جاتادى. نە ۇيقاسى، نە ماعىناسى جوق، ءان دەپ ايتۋعا دا كەلمەيتىن اۋەندەر الەۋمەتتىك جەلىلەردى دە جاۋلاپ العان.
اق پاكەت، كوك پاكەت...
وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن قاناي دەگەن ءانشى ورىنداپ جۇرگەن «ول قىز» دەگەن اندەگى «كەتتى، لاقتى، ول تىڭدامايدى، ءبيدىڭ ۇستىنە بي سۇرايدى» دەگەن جولدارىن بەرتىن كەلگەنشە تۇسىنە الماي ءجۇردىم. «ەكى لاق» دەي مە، جوق الدە شەتەلشە بىردەڭە ايتىپ تۇر ما دەپ، قايتا-قايتا تىڭدايمىن. ەندى مىنا سوزدەرىنە قاراڭىز:
تۋۋ دەگەن ءسوزى ۋۋۋ
ءىشىپ الىپ قۋۋۋ
ەندى سول بالانى تۋۋۋ
اكەسى بىلسە ونى قۇلاعىنان بۇرايدى،
شەشەسى ءبىلىپ قالىپ، قانشىق دەپ سابالايدى.
كەتەمىن ۇيدەن سەندەر تۇسىنبەيسىڭدەر مەنى
دەپ وزىنىكىن قۋىپ، ءشايىپ، ول ايقايلايدى.
وسى سوزدەردەن كىم نە ءتۇسىندى؟ سوزدەرىنىڭ ەرسىلىگىن ايتپاعاندا، ورىنداۋشىلاردىڭ تىلدەرىن بۇراپ، ادەيى تۇسىنىكسىز ەتىپ ايتاتىنى قۇلاققا تۇرپىدەي تيەدى ەكەن. بايقاعانىم، قازىرگى كەزدە جۇرتقا جاپپاي تانىلىپ جۇرگەن جاس انشىلەردىڭ كوبى ءاننىڭ ءسوزىن انىق ايتپايدى، تەك اۋەنىنە اكسەنت جاسايدى. ىرعاعى تارتىمدى بولسا، الەۋمەتتىك جەلىگە جىلدام تاراپ، «حيت» بولىپ كەتەدى. ءسويتىپ، «اق كويلەك كيگەن، كوك كويلەك كيگەن قۇربىلارىم دا بار، اق پاكەت پەنەن كوك پاكەتپەنەن سارقىتتارىم دا بار» دەپ ۇيقاس قۋالاپ، كەلسىن-كەلمەسىن اندەتە بەرەسىڭ.
وتكەندە اۋلادا ويناپ جۇرگەن ءبىر توپ بالا: «چەتكيي مەنىڭ براتىم، ءار ءسوزىمدى ۇعاتىن، ليۋبوي جەردە دو كونسا، رودنوي ءۇشىن تۇراتىن» دەپ شىرقاپ ءجۇر. سويتسەم، بۇل ءاندى ارنۇر شاكەروۆ دەگەن ءانشى ايتادى ەكەن، تەلەارنالاردان دا بەرىلىپ ءجۇر. ايتپاقشى، ءانشىنىڭ «چەتكيي قىز» دەگەن دە ءانى بار. وسى اندەردى ەستىگەندە، «شىمكەنتتىڭ سالقىن سىراسى» اجەپتاۋىر ءان ەكەن عوي دەپ قالاسىڭ...
تاعى دا بىردەڭە دەدىڭ...
«ۇيقىم كەلمەيدى، سوندا دا ۇيىقتاپ كەتەمىن» دەپ بيىل تاعى جۇرتتى شۋلاتقان ءاننىڭ اۆتورى رامازان امانتاي تاياۋدا رەسپۋبليكا سارايىنا ءدۇيىم جۇرتتى جيىپ، شىعارماشىلىق كەشىن وتكىزگەن بولاتىن. بىرنەشە كينوعا ءتۇسىپ، كوپشىلىككە اكتەرلىك قىرىنان تانىلعان رامازاننىڭ اقىندىعى دا بار ەكەنىن ەستۋىمىز بار ەدى. سويتسەك، ول 400-گە جۋىق انگە ءسوز جازعان، ناعىز «حيت» اندەردىڭ اۆتورى ەكەن. تويلاردا شىرقالاتىن «اياگوز، قايدا باراسىڭ؟»، «پروبلەما جوق»، «ءتاتتى ماحابباتىم» دەگەن اندەردىڭ ءماتىنىن دە، ءتىپتى كەيبىرىنىڭ اۋەنىن دە رامازان جازعان. تورەعالي تورەالى، قۋاندىق راقىم، ادىلەت جاۋعاشار سەكىلدى ەسترادا انشىلەرى ورىنداپ جۇرگەن «حيت» اندەر دە رامازانعا تيەسىلى.
«اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتە» دەمەكشى، رامازان شىعارماشىلىق كەشىنىڭ الدىندا ءبىر «حايپ» جاسايىن دەدى مە، «ۇيقىم كەلمەيدى» ءانىن شىعارىپ، تانىمالدىعىن ارتتىرا ءتۇستى. ءاندى رەسەيدىڭ قازاعى الينا شاكەيەۆانىڭ اكسەنتپەن ورىنداۋى ءاننىڭ «باعىن جاندىرا ءتۇستى». ەلدىڭ تالقىسىنا تۇسكەن ءاننىڭ ءماتىنىن وقىپ كورىڭىزشى...
قوش بول دەپ ايتتىڭ،
تاعى دا بىردەڭە دەدىڭ.
سەن مەنەن كەتتىڭ،
كەتسەڭ دە، كۇندە كورەمىن.
ويلايمىن، كوكتەن
سۇيىكتى جۇلدىزىم اعىپ...
الەمدى مىناۋ
بولمەمە كىرگىزىپ الىپ.
ۇيقىم كەلمەيدى،
ماحاببات مازا بەرمەيدى.
ۇيقىم كەلمەيدى،
وتكەننىڭ شامى سونبەيدى.
ۇيقىم كەلمەيدى
مەن سەنى كورگەن كەزدە.
سەنى كورمەسەم،
تاعى دا ۇيقىم كەلمەيدى.
كورىنبەي كەتتىڭ،
ەستىلمەي ءبىر ءسات داۋىسىڭ.
قايداسىڭ، قايدا؟
جەردە مە، ۇشاقتامىسىڭ؟
ۇيقىم كەلمەيدى،
...سودان سوڭ* ۇيىقتاپ كەتەمىن –
تۇسىمدە سەنى سوڭعى رەت قۇشاقتاۋ ءۇشىن...
بۇل ءاندى بىرەۋلەر سىناپ جاتسا، بىرەۋلەر ءتاپ-تاۋىر ءان دەپ باعالاپ جاتىر. ەلىمىزدە بەلگىلى اقىن، رەجيسسەر، اقش-تىڭ ونەر اكادەمياسىن ءتامامداعان مامان مۇرات ەسجان قوعام تالقىسىنا تۇسكەن اتىشۋلى انگە ءتاپ-تاۋىر ءان دەپ باعا بەرىپتى. «جاي جاپ-جاقسى ەمەس، ءماتىنى وسى كۇنگى كوپ ءاننىڭ سوزىنە قاراعاندا كوش ىلگەرى كورىندى. مىسقىلىم ەمەس، شىن ايتىپ وتىرمىن. بۇل توقتامعا اتالمىش ءاندى تولىق تىڭداپ شىققان سوڭ كەلدىم»، – دەيدى ول.
«بىردەڭە دەدىڭ دەگەنگە ءتيىسىپ جاتىرمىز عوي. نەگىزى ول تارماقتىڭ لوگيكاسى دۇپ-دۇرىس. نەگە دەسەڭىز، «قوش بول» دەگەندى ەستىگەننەن كەيىن ليريكالىق كەيىپكەر باسقا ءسوزدى قابىلداي الماي ەسەڭگىرەپ قالعان بولۋى مۇمكىن عوي. بىردەڭە دەپ جاتقانىن عانا بىلەدى. ناقتى نە دەگەنىن بىلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە «كۇندە كورەمىنمەن» ادەمى ۇيقاسىپ تۇر»، – دەپ تۇسىندىرەدى ونەر مامانى.
وسىدان سوڭ حيتكە اينالعان تۇسىن ءسوز ەتەدى.
«ءماتىننىڭ كۇلكىگە ىلىنگەن تاعى ءبىر تۇسى – «ۇيقىم كەلمەيدى، سودان سوڭ ۇيىقتاپ كەتەمىن» دەگەن جولدار. ارينە، كونتەكستەن جۇلىپ الساڭ، وز-وزىنە قايشى كەپ تۇرعان توپاس تەكست سەكىلدى كورىنەرى انىق. ال تۇتاس قاراساڭىز، «سەنى تىم بولماعاندا تۇسىمدە قۇشاقتاۋ ءۇشىن ۇيقىم كەلمەسە دە، ۇيىقتاپ كەتەمىن» دەگەن ادەمى انتيتەزا شىعىپ تۇر. مۇمكىن، «سودان سوڭ» دەگەندى «سوندا دا» دەپ الماستىرىپ: «ۇيقىم كەلمەيدى، ...سوندا دا ۇيىقتاپ كەتەمىن – تۇسىمدە سەنى سوڭعى رەت قۇشاقتاۋ ءۇشىن...» دەسە ءتىپتى دە ۇعىنىقتىراق بولار ما ەدى»، – دەيدى ول.
«ال ەندى قايىرمادا «سەنى كورسەم ۇيقىم كەلمەيدى، ال كورمەي قالسام، ءتىپتى دە ۇيقىم كەلمەيدى» دەگەن ادەمى وي جاتىر. ونى دا: ۇيقىم كەلمەيدى مەن سەنى كورگەن كەزدە. ءبىراق كورمەسەم، ءتىپتى دە ۇيقىم كەلمەيدى، – دەپ ۇعىنىقتىراق كەلتىرگەندە قايتەر ەدى... دەپ ويلانىپ قالدىق»، – دەپ كەڭەس بەرەدى اقىن.
ءاننىڭ اۆتورى رامازان امانتاي بۇل ءاننىڭ سونشالىقتى تالقىعا تۇسەتىنىن كۇتپەگەن كورىنەدى. ال ءاننىڭ ورىنداۋشىسى الينا شاكەيەۆا «ۇيقىم كەلمەيدى» ءانىن ورىندايمىن دەپ ءبىر كۇندە ۇيقىسىنان «جۇلدىز» بولىپ وياندى. «حالىق تالقىلاپ جاتقانىنا قاراعاندا، كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىققان سياقتى»، – دەپ پىكىر ءبىلدىردى ءانشى.
جۇرت جاپپاي ەسەر ءاندى عانا تىڭداپ ءجۇر دەپ تە ايتۋعا بولمايدى. عۇمىرى قىسقا، ءبىر رەت حيت بولىپ ۇمتىلىپ كەتەتىن اندەردىڭ قاپتاعانى شىندىق. دەگەنمەن، ولمەيتىن، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسا بەرەتىن، جىلدار وتكەن سايىن قۇندىلىعى جوعارىلاي بەرەتىن اندەردىڭ دە ءوز تىڭداۋشىسى بار. ءسوزى مەن ءانى توگىلىپ، «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الاتىن» اندەر ماڭگى جاسايدى. جاقىندا ءبىر تويدا حالىق اندەرى مەن رەترو اندەرگە بيلەپ، ەستى اۋەندەردى ەستىپ، ريزا بولدىق. جاقسى ءان تىڭداعىسى كەلەتىن ادام سۇيىكتى انشىلەرىنىڭ كونسەرتتەرىنەن قالمايدى. ادامنىڭ انگە دەگەن تالعامى ونىڭ بار بولمىسىن كورسەتسە كەرەك.
ءتۇيىن:
كوزىقاراقتى تىڭدارمان، ءاننىڭ الدىمەن سوزىنە ءمان بەرەدى. ءسوزى ءتۇزۋ بولماسا، تىڭدامايدى. بۇل ەندى تالعامعا بايلانىستى. ءبىراق وكىنىشكە قاراي، تالعامى قالىپتاسا قويماعان جاس بۋىن ءتىلى شۇبار، انايى سوزدەرگە تۇنعان ءانسىماقتاردى تىڭداپ ءوسىپ كەلەدى. ءبىر ءاندى قايتا-قايتا تىڭداي بەرسەڭ، سوزدەرى ەرىكسىز تىلىڭە ۇيىرىلە بەرەدى ەمەس پە؟ بۇگىنگى وسكەلەڭ ۇرپاق ەسەر اندەردى تىڭداپ، سولاردى قوسىلىپ ايتىپ ءجۇر. اۋەلى ءوزىمىز تيتتەي بالالاردى «اق پاكەت، كوك پاكەتكە بيلەشى» دەپ ءماز بولامىز. ال تويلاردا كەشەگى «چيپ-چيپ» پەن «قىزىل ورىكتىڭ» ورنىن «جىلتىر كويلەك»، «شۋدىڭ بويىندا»، «قىزىل راۋشان» باستى. ازىرگە تىڭدارماننىڭ دا، ورىنداۋشىنىڭ دا دەڭگەيى وسى بولىپ تۇر.